Search

Op woensdag 20 juni 2012 belegde het Netwerk Land en Water een studiemiddag over het thema ‘Nieuwe wegen in de hydrologie’. Dit thema is ingegeven vanuit de verwachting dat door klimaatverandering extreme neerslaggebeurtenissen frequenter zullen optreden, wat kan leiden tot grote wateroverlast. Om voor deze gebeurtenissen adequate oplossingen te vinden zijn nieuwe wegen in de hydrologie noodzakelijk, zowel in de wetenschap als in de aan het beleid gekoppelde praktijk. Op deze middag werden in drie lezingen enkele wetenschappelijke ontwikkelingen in de hydrologie voor het voetlicht gebracht: - Stedelijke neerslagmetingen, door Marie-Claire ten Veldhuis (TuD); - Extreme neerslag en afvoerprocessen in het stroomgebied van de Hupselse Beek, door Claudia Brauer (WUR); - Operationele monitoring van hydrologische processen op verschillende schalen, door Henk Pelgrum van eLEAF

Hoe kan de dijk weer volwaardig onderdeel worden van de maatschappij, zonder daarbij de veiligheid aan te tasten? Kunnen we onze democratie –die een oorsprong heeft in de waterschappen- herijken en waarde geven? Hoe maken van de dijk als technisch kunstwerk ook een democratisch kunstwerk dat past bij 21ste eeuw? Hoe transformeren we de verkrampte en functioneel eenzijdige dijk in een adaptieve en veelzijdige dijk?

“Wat is de legitimatie van de geprojecteerde nevengeul van de Waal bij Varik en Heesselt?” In het onderzoek dat heeft plaatsgevonden is specifiek gekeken naar de onderbouwing van de maatgevende afvoer van 18.000 m3/s bij Lobith eind 21e eeuw en naar de wijze waarop er in de planvorming met de onzekerheden rondom de maatgevende afvoer is omgegaan. Daarbij is in eerste instantie gekeken naar de onderbouwing die door de provincie en door het stafbureau van de Deltacommissaris is aangeleverd aan de bewoners. In tweede instantie moest er veel ruimer gezocht worden naar onderbouwende publicaties, want die onderbouwing had het karakter van “work in progress”.

Dit rapport beschrijft de inhoudelijke, bestuurlijke en organisatorische overeenkomsten en verschillen tussenhet Deltaprogramma (DP) en de Natuurambitie grote wateren (NAGW). Het doel van deze analyse wasdaarbij om kansrijke aanknopingspunten te identificeren die nuttig zijn voor het ministerie van EconomischeZaken om het gedachtegoed uit de NAGW in te bedden bij de uitvoering van het Deltaprogramma. Daarnaastis gekeken in welke beleids- en uitvoeringstrajecten het relevant is om vanuit EZ deel te nemen metmenskracht, kennisontwikkeling of cofinanciering. De analyse is gedaan voor het Rivierengebied, deZuidwestelijke Delta (inclusief Rijnmond-Drechtsteden) en het IJsselmeergebied. De inhoudelijke samenhangis het grootst tussen DP en NAGW binnen rivierverruimingsprojecten, projecten die gedeeltelijk herstel vanestuariene dynamiek beogen en projecten in het IJsselmeergebied die uitgaan van de ‘Building with Nature’-benadering. De MIRT en KRW Uitvoerings- en financieringsprogramma’s van het ministerie van IenM biedenmeer aanknopingspunten dan het Hoogwaterbeschermingsprogramma voor de NAGW. Ook programma’szoals LIFE en EFRO, die vaak worden gecoördineerd vanuit EZ, bieden kansen voor interdepartementalekennisontwikkeling samen met de regio’s.

In het kader van het Deltaprogramma, het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) gaan de komende jaren veel projecten in uitvoering. Dat biedt veel kansen om wateropgaven en natuurdoelen te combineren. Voor EZ is het waardevol om beter inzicht te hebben in regionale projecten en initiatieven die in de periode 2015 – 2021 in uitvoering gaan en die kunnen bijdragen aan de NAGW. Daarvoor is behoefte aan een kansenkaart met projecten die relevant zijn voor NAGW en inzicht geven in hoe EZ bij die projecten kan bijdragen aan het concretiseren van het gedachtegoed van NAGW. Op basis daarvan kan EZ beoordelen hoe en bij welke projecten/processen EZ om strategische redenen betrokken wil zijn. Alterra, onderdeel van Wageningen UR, heeft in opdracht van EZ deze kansrijke projecten in beeld gebracht.

Dit rapport beschrijft de inhoudelijke, bestuurlijke en organisatorische overeenkomsten en verschillen tussenhet Deltaprogramma (DP) en de Natuurambitie grote wateren (NAGW). Het doel van deze analyse wasdaarbij om kansrijke aanknopingspunten te identificeren die nuttig zijn voor het ministerie van EconomischeZaken om het gedachtegoed uit de NAGW in te bedden bij de uitvoering van het Deltaprogramma. Daarnaastis gekeken in welke beleids- en uitvoeringstrajecten het relevant is om vanuit EZ deel te nemen metmenskracht, kennisontwikkeling of cofinanciering. De analyse is gedaan voor het Rivierengebied, deZuidwestelijke Delta (inclusief Rijnmond-Drechtsteden) en het IJsselmeergebied. De inhoudelijke samenhangis het grootst tussen DP en NAGW binnen rivierverruimingsprojecten, projecten die gedeeltelijk herstel vanestuariene dynamiek beogen en projecten in het IJsselmeergebied die uitgaan van de ‘Building with Nature’-benadering. De MIRT en KRW Uitvoerings- en financieringsprogramma’s van het ministerie van IenM biedenmeer aanknopingspunten dan het Hoogwaterbeschermingsprogramma voor de NAGW. Ook programma’szoals LIFE en EFRO, die vaak worden gecoördineerd vanuit EZ, bieden kansen voor interdepartementalekennisontwikkeling samen met de regio’s.

Local projects conducted within the framework of the Natural Capital Netherlands (NKN) programmeidentified various opportunities for mutual improvement of natural capital and the economy. In a follow-upstudy we investigated whether the insights gained also apply to other parts of the Netherlands. Which areasoffer the best opportunities? What measures are needed in these areas to actually capitalise on theseopportunities, and who are the relevant stakeholders? To address these questions, the local opportunitiesidentified in the NKN projects were explored at the national level, using ‘opportunity maps’. The three localprojects are: Greening the Common Agricultural Policy, Clean Water and Delta Programme Lokaal uitgevoerde praktijkprojecten die voor het programma Natuurlijk Kapitaal Nederland zijn uitgevoerd,laten zien dat er kansen zijn voor de wederzijdse versterking van natuur en economie. Dit leidt tot devolgende vragen: welke kansen zijn er om de opgedane kennis binnen de praktijkprojecten op te schalennaar de rest van Nederland? Waar liggen deze kansrijke gebieden? En ten slotte: wat zijn mogelijkemaatregelen en relevante stakeholders om deze kansen daadwerkelijk te verzilveren? Om antwoord tekrijgen op deze vragen zijn drie praktijkprojecten met behulp van ‘kansenkaarten’ in landelijk perspectiefgeplaatst. Deze drie praktijkprojecten zijn: Vergroening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, SchoonWater en Deltaprogramma

In het kader van het Deltaprogramma, het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) gaan de komende jaren veel projecten in uitvoering. Dat biedt veel kansen om wateropgaven en natuurdoelen te combineren. Voor EZ is het waardevol om beter inzicht te hebben in regionale projecten en initiatieven die in de periode 2015 – 2021 in uitvoering gaan en die kunnen bijdragen aan de NAGW. Daarvoor is behoefte aan een kansenkaart met projecten die relevant zijn voor NAGW en inzicht geven in hoe EZ bij die projecten kan bijdragen aan het concretiseren van het gedachtegoed van NAGW. Op basis daarvan kan EZ beoordelen hoe en bij welke projecten/processen EZ om strategische redenen betrokken wil zijn. Alterra, onderdeel van Wageningen UR, heeft in opdracht van EZ deze kansrijke projecten in beeld gebracht.

Het PBL verkent de mogelijkheden om natuur een rol te laten spelen in de uitvoering van het Deltaprogramma om onze waterveiligheid te waarborgen. Dit gebeurt met oog voor de meerwaarde voor de biodiversiteit. Kennis wordt opgedaan in twee praktijkprojecten: de verbetering van de zeedijk tussen Eemshaven en Delfzijl en de aanleg van een hoogwatergeul bij Varik-Heesselt.

Het PBL verkent de mogelijkheden om natuur een rol te laten spelen in de uitvoering van het Deltaprogramma om onze waterveiligheid te waarborgen. Dit gebeurt met oog voor de meerwaarde voor de biodiversiteit. Kennis wordt opgedaan in twee praktijkprojecten: de verbetering van de zeedijk tussen Eemshaven en Delfzijl en de aanleg van een hoogwatergeul bij Varik-Heesselt.

“Wat is de legitimatie van de geprojecteerde nevengeul van de Waal bij Varik en Heesselt?” In het onderzoek dat heeft plaatsgevonden is specifiek gekeken naar de onderbouwing van de maatgevende afvoer van 18.000 m3/s bij Lobith eind 21e eeuw en naar de wijze waarop er in de planvorming met de onzekerheden rondom de maatgevende afvoer is omgegaan. Daarbij is in eerste instantie gekeken naar de onderbouwing die door de provincie en door het stafbureau van de Deltacommissaris is aangeleverd aan de bewoners. In tweede instantie moest er veel ruimer gezocht worden naar onderbouwende publicaties, want die onderbouwing had het karakter van “work in progress”.

Adaptief deltamanagement is bij de start van het Deltaprogramma in 2010 al benoemd als dé manier om met onzekerheden in toekomstscenario's om te gaan. Een gedachte die in belangrijke mate zijn oorsprong vindt in wetenschappelijk werk, maar waarmee nog maar weinig praktijkervaring is in de beleidswereld. Dat is de laatste jaren veranderd. De theoretische gedachte wordt nu de praktische werkwijze.

In het Ruimte voor de Rivier-programma is ruime ervaring opgedaan in het combineren van hoogwaterveiligheidsopgaven met andere doelen, waaronder natuur. Het is een succesvol programma, dat grotendeels op tijd en binnen budget is uitgevoerd, met veel belangstelling vanuit het buitenland. Dit uitvoeringsprogramma is gebruikt om acht sleutelfactoren te identificeren die van belang zijn bij het realiseren van natuur in uitvoeringsprojecten. De acht sleutelfactoren zijn verdeeld over de categorieën Ambitie, Voldoen aan de wet en Daadkracht. Deze sleutelfactoren bevatten diverse aanbevelingen om natuur in toekomstige water gerelateerde uitvoeringsprojecten mee te nemen. Voor toekomstige uitvoeringsprojecten is het van cruciaal belang om in een vroege fase van een project kansen voor win-winsituaties voor natuur en water in beeld te krijgen. Daarbij is het cruciaal dat in het project de ‘dubbeldoelstelling’ natuurrealisatie en waterveiligheid expliciet benoemd wordt. Gezien de tijdsgeest en de insteek van het Deltaprogramma, dat meer dan het Ruimte voor de Rivierprogramma een sectorale insteek kent, is dit een toekomstige uitdaging.

Doel van dit project is om aan de hand van twee pilots te bepalen wat de mogelijke economische en ecologische meerwaarde is van natuurinclusieve oplossingen voor waterveiligheidsopgaven uit het Deltaprogramma. Daarnaast is het doel om te toetsen of en hoe die meerwaarde een rol speelt in de praktijk van het keuzeproces. Voor de pilot in het Rivierengebied is gekozen voor nadere uitwerking van ecosysteemdiensten en natuurwaarden bij enkele alternatieven voor een hoogwatergeul langs de Waal bij Varik – Heesselt. Voor het Waddengebied zijn verschillende invullingen van een innovatief dijkconcept voor het dijktracé tussen de Eemshaven en Delfzijl nader uitgewerkt op hun perspectieven voor ecosysteemdiensten en versterking van de biodiversiteit. De werkzaamheden zijn in nauwe afstemming met betrokkenen in de beide gebiedsprocessen uitgevoerd.

Om de veiligheid tegen overstromingen te kunnen blijven waarborgen versterkt Rijkswaterstaat de vooroevers van de dijken door vooroever bestortingen uit te voeren met staalslakken, breuksteen en zeegrind. De bestortingen hebben gevolgen voor het plaatselijke bodemleven. In de lopende monitoring wordt onderzoek gedaan naar mogelijke gevolgen van bestorten van vooroevers op hard en zacht substraat gemeenschappen. Echter, effecten op mobiele organismen zoals kreeften zijn onbekend. Rijkswaterstaat heeft IMARES gevraagd om een onderzoek uit te voeren waarmee meer inzicht verkregen kan worden in kreeft aantallen, schaallengte en verhouding tussen vangst en discard, op zowel verdedigde vooroevers (oevers met bestorting) en niet verstoorde vooroevers (oevers waar niet recentelijk een bestorting is uitgevoerd).

Doel van dit project is om aan de hand van twee pilots te bepalen wat de mogelijke economische en ecologische meerwaarde is van natuur-inclusieve oplossingen voor waterveiligheidsopgaven uit het Deltaprogramma en wat de meerwaarde van de TEEB-aanpak is in het planvormings- en besluitvormingsproces over deze maatregelen. Dit rapport handelt over de pilot “hoogwatergeul Varik-Heesselt”. De pilot was gericht op toepassing en evaluatie van de TEEB-methode. Het project is in nauw contact met de projectleider van de provincie Gelderland van het lopende planproces uitgevoerd.

Om de veiligheid tegen overstromingen te kunnen blijven waarborgen versterkt Rijkswaterstaat de vooroevers van de dijken door vooroever bestortingen uit te voeren met staalslakken, breuksteen en zeegrind. De bestortingen hebben gevolgen voor het plaatselijke bodemleven. In de lopende monitoring wordt onderzoek gedaan naar mogelijke gevolgen van bestorten van vooroevers op hard en zacht substraat gemeenschappen. Echter, effecten op mobiele organismen zoals kreeften zijn onbekend. Rijkswaterstaat heeft IMARES gevraagd om een onderzoek uit te voeren waarmee meer inzicht verkregen kan worden in kreeft aantallen, schaallengte en verhouding tussen vangst en discard, op zowel verdedigde vooroevers (oevers met bestorting) en niet verstoorde vooroevers (oevers waar niet recentelijk een bestorting is uitgevoerd).

Klimaatverandering gaat leiden tot meer kans op wateroverlast, meer perioden van droogte, waterkwaliteitsproblemen en hittestress in stedelijke gebieden. Het is daarom van groot belang om bij planvorming van ruimtelijke ontwikkelingen tijdig en proactief rekening te houden met de effecten van klimaatverandering. Het concept ‘Klimaatactieve Stad’ geeft de waterschappen een handvat om op een goede manier om te gaan met klimaatverandering in de stad. Deze studie is uitgevoerd in WaterNexT-verband en is gezamenlijk uitgewerkt door waterschap Rijn en IJssel, Alterra en de Radboud Universiteit. In deze studie zijn voor de drie stedelijke gebieden van Arnhem-Noord, Lochem en Zutphen de klimaatknelpunten voor de aspecten waterveiligheid, wateroverlast, hitte, waterkwaliteit en watertekort geïnventariseerd. Daarnaast zijn in de gemeenten inloopsessies gehouden om ruimtelijke ontwikkelingen binnen de stedelijke gebieden te inventariseren. Vanuit de combinatie van knelpunten en ruimtelijke ontwikkelingen komen elf hotspots naar voren waar kansen liggen om op korte termijn innovatieve en/of klimaatmaatregelen te nemen. Daarnaast geeft het rapport een aantal aanbevelingen voor het realiseren van een klimaatactieve regio Arnhem-Zutphen-Lochem.

Het klimaat verandert en de zeespiegel stijgt. Daarover bestaat geen twijfel, hoewel er nog wel onzekerheid bestaat over de snelheid van de veranderingen, en soms over de precieze richting daarvan. Ondanks deze onzekerheden is het verstandig te anticiperen op wat komen gaat. Daar zijn we in Nederland dan ook al volop mee bezig. In de afgelopen jaren is in diverse projecten en programma’s zoals Kennis voor Klimaat, het Deltaprogramma en STOWA/Deltaproof, veel kennis opgedaan over mogelijke strategieën om ons aan te passen aan de veranderende klimatologische omstandigheden. Maar hoe zien dergelijke adaptatiestrategieën er precies uit en hoe kom je tot een concrete invulling? Dit rapport geeft een overzicht van concrete maatregelen die kunnen worden ingezet bij adaptatie in verband met de toenemende overstromingsrisico’s. Het rapport richt zich vooral op wat gemeenten, provincies en waterschappen kunnen doen.

Doel van dit project is om aan de hand van twee pilots te bepalen wat de mogelijke economische en ecologische meerwaarde is van natuur-inclusieve oplossingen voor waterveiligheidsopgaven uit het Deltaprogramma en wat de meerwaarde van de TEEB-aanpak is in het planvormings- en besluitvormingsproces over deze maatregelen. Dit rapport handelt over de pilot “hoogwatergeul Varik-Heesselt”. De pilot was gericht op toepassing en evaluatie van de TEEB-methode. Het project is in nauw contact met de projectleider van de provincie Gelderland van het lopende planproces uitgevoerd.

Doel van dit project is om aan de hand van twee pilots te bepalen wat de mogelijke economische en ecologische meerwaarde is van natuurinclusieve oplossingen voor waterveiligheidsopgaven uit het Deltaprogramma. Daarnaast is het doel om te toetsen of en hoe die meerwaarde een rol speelt in de praktijk van het keuzeproces. Voor de pilot in het Rivierengebied is gekozen voor nadere uitwerking van ecosysteemdiensten en natuurwaarden bij enkele alternatieven voor een hoogwatergeul langs de Waal bij Varik – Heesselt. Voor het Waddengebied zijn verschillende invullingen van een innovatief dijkconcept voor het dijktracé tussen de Eemshaven en Delfzijl nader uitgewerkt op hun perspectieven voor ecosysteemdiensten en versterking van de biodiversiteit. De werkzaamheden zijn in nauwe afstemming met betrokkenen in de beide gebiedsprocessen uitgevoerd.

In het Ruimte voor de Rivier-programma is ruime ervaring opgedaan in het combineren van hoogwaterveiligheidsopgaven met andere doelen, waaronder natuur. Het is een succesvol programma, dat grotendeels op tijd en binnen budget is uitgevoerd, met veel belangstelling vanuit het buitenland. Dit uitvoeringsprogramma is gebruikt om acht sleutelfactoren te identificeren die van belang zijn bij het realiseren van natuur in uitvoeringsprojecten. De acht sleutelfactoren zijn verdeeld over de categorieën Ambitie, Voldoen aan de wet en Daadkracht. Deze sleutelfactoren bevatten diverse aanbevelingen om natuur in toekomstige water gerelateerde uitvoeringsprojecten mee te nemen. Voor toekomstige uitvoeringsprojecten is het van cruciaal belang om in een vroege fase van een project kansen voor win-winsituaties voor natuur en water in beeld te krijgen. Daarbij is het cruciaal dat in het project de ‘dubbeldoelstelling’ natuurrealisatie en waterveiligheid expliciet benoemd wordt. Gezien de tijdsgeest en de insteek van het Deltaprogramma, dat meer dan het Ruimte voor de Rivierprogramma een sectorale insteek kent, is dit een toekomstige uitdaging.

Het klimaat verandert en de zeespiegel stijgt. Daarover bestaat geen twijfel, hoewel er nog wel onzekerheid bestaat over de snelheid van de veranderingen, en soms over de precieze richting daarvan. Ondanks deze onzekerheden is het verstandig te anticiperen op wat komen gaat. Daar zijn we in Nederland dan ook al volop mee bezig. In de afgelopen jaren is in diverse projecten en programma’s zoals Kennis voor Klimaat, het Deltaprogramma en STOWA/Deltaproof, veel kennis opgedaan over mogelijke strategieën om ons aan te passen aan de veranderende klimatologische omstandigheden. Maar hoe zien dergelijke adaptatiestrategieën er precies uit en hoe kom je tot een concrete invulling? Dit rapport geeft een overzicht van concrete maatregelen die kunnen worden ingezet bij adaptatie in verband met de toenemende overstromingsrisico’s. Het rapport richt zich vooral op wat gemeenten, provincies en waterschappen kunnen doen.

Een onderdeel van de PKB Ruimte voor de Rivier betreft de Noordwaard (onderdeel van de Biesbosch); het gebied is een koploperproject: planvorming en uitvoering kunnen versneld plaatsvinden. Bij het ontpolderen van deze waard zijn door Alterra kanttekeningen geplaatst

Of waterberging te combineren is met natuur is niet zo makkelijk te beantwoorden. Om meer inzicht te krijsen in de gevolgen zijn de huidige praktijksituaties, waarbij regelmatig overstroming plaatsvindt, zeer nuttig, Maar ook experimenten geven veel inzicht in de gevolgen. De centrale vraag bij waterberging is wat het effect is op de groeicondities voor de doelvegetatie bepaald door de terreinbeheerder en provincies, beleidsmatig vastgesteld in de Ecologische Hoofdstructuur. Dit artikel beschrijft de ervaringen van langdurige overstroming door bevloeiing en een laboratoriumexperiment waarin bevloeiing werd gesimuleerd om meer inzicht te krijsen in de bodemprocessen

De in dit artikel gepresenteerde lange-termijnvisie geeft een denkbare ontwikkelingsrichting aan, in de lijn van Plan Ooievaar, maar aangepast aan en andere geofysische context (klimaatverandering) en een andere maatschappelijke context (postmoderne)

Bij het bestrijden van wateroverlast wordt veel waarde gehecht aan het benutten van het grondwater om wateroverlast te beperken. In dit artikel wordt aan de hand van enkele berekeningen aangetoond dat het benutten van méér grondwaterberging een beperkte vermindering van piekafvoeren tot gevolg heeft. Met het model SIMFLOW zijn berekeningen uitgevoerd voor de hogere zandgronden, een kleigebied en een veengebied. Berekeningen gaan over de jaren 1951 tot 2000 en meer in detail voor het jaar 1998, een jaar met veel wateroverlast

Kansverdelingen van extreme neerslag zijn doorgaans afgeleid van puntmetingen van regenmeternetwerken en gelden voor een locatie. In het waterbeheer is echter vaak de extreme gebiedsneerslag van belang. Die is voor een bepaalde herhalingstijd lager dan de extreme neerslag op een locatie in dat gebied voor dezelfde herhalingstijd. Door deze gebiedsreductie leiden de gangbare neerslagstatistieken tot een onderschatting van de herhalingstijd voor extreme gebiedsneerslag. Daarom is het noodzakelijk om de kansverdeling van extreme gebiedsneerslag te bestuderen. Dit is maar beperkt mogelijk met de netwerken van regenmeters in Nederland. Recent hebben het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) en de leerstoelgroep Hydrologie en Kwantitatief Waterbeheer van Wageningen Universiteit een elfjarige radardataset van neerslaghoeveelheden geanalyseerd. Hierdoor zijn nu neerslagwaarnemingen met een hoge resolutie in tijd en ruimte beschikbaar voor heel Nederland. Met behulp van deze dataset zijn kansverdelingen van extreme gebiedsneerslag afgeleid.

Bij onderzoek naar toekomstige overstromingsrisico's worden vaak de resultaten op basis van klimaatsimulaties gepresenteerd en met elkaar vergeleken zonder dat iets gezegd wordt over de kans op veranderingen in het overstromingsrisico. Om zulke kansen te berekenen, is een probabilistische aanpak nodig. In 2010 en 2011 voerden de Vrije Universiteit Amsterdam, het KNMI, Wageningen Universiteit en Deltares het onderzoek 'Aandacht voor Veiligheid 2' uit, dat een demonstratie omvatte van een methode om probabilistische schattingen voor toekomstige overstromingsrisico's te maken. Die methode toont dat het mogelijk is de kans te schatten dat het toekomstige overstromingsrisico groter is dan het huidige overstromingsrisico.

Een kunstmatig schiereiland bij Ter Heijde moet de kust voeden met sediment. Wetenschappers kijken of zo'n 'zandmotor' het Nederlandse antwoord kan zijn op de zeespiegelstijging.

De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt samen met ondernemers en maatschappelijke partijen al jaren aan één doel: een veilig, economisch aantrekkelijk en ecologisch vitaal deltagebied met voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. De Stuurgroep heeft daarbij vier opdrachten: een langetermijn verkenning in het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, en het Voortschrijdend Uitvoeringsprogramma. Met deze integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta geeft de Stuurgroep invulling aan de opdracht voor het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, met belangrijke raakvlakken met de andere sporen. De Stuurgroep biedt deze Voorkeursstrategie ten behoeve van het Deltaprogramma 2015 aan de Deltacommissaris aan en brengt haar in in de nationale Stuurgroep Deltaprogramma.

De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt samen met ondernemers en maatschappelijke partijen al jaren aan één doel: een veilig, economisch aantrekkelijk en ecologisch vitaal deltagebied met voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. De Stuurgroep heeft daarbij vier opdrachten: een langetermijn verkenning in het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, en het Voortschrijdend Uitvoeringsprogramma. Met deze integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta geeft de Stuurgroep invulling aan de opdracht voor het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, met belangrijke raakvlakken met de andere sporen. De Stuurgroep biedt deze Voorkeursstrategie ten behoeve van het Deltaprogramma 2015 aan de Deltacommissaris aan en brengt haar in in de nationale Stuurgroep Deltaprogramma.

Dit synthesedocument beschrijft hoe de voorstellen voor de voorkeurstrategie in het Deltaprogramma Waddengebied tot stand gekomen zijn. Met dat doel beschrijft dit document in het kort de opdracht van het Deltaprogramma en de wijze waarop het Deltaprogramma naar de voorkeurstrategie heeft toegewerkt. Daarbij gaat het om de randvoorwaarden en uitgangspunten die gehanteerd zijn en om de wijze waarop de vergelijkingssystematiek is toegepast. Bij klimaatverandering ontstaat de opgave om het waddengebied duurzaam veilig te houden en tegelijkertijd de bijzondere waarden te behouden: het waddengebied herbergt zulke bijzondere waarden dat het is opgenomen op de lijst van Werelderfgoed van UNESCO en vrijwel in zijn geheel is aangewezen als Natura 2000-gebied. Het waddengebied bestaat uit de Hollands-Fries-Groningse vaste wal, Waddenzee, Waddeneilanden met de voorliggende kust (kustfundament), Eems-Dollard en de buitendelta’s van de zeegaten. Het waddengebied inclusief Waddenzee en buitendelta's vormt een buffer tegen de hoge golven van de Noordzee door de natuurlijke demping hiervan. Zonder deze buffer zouden de waterkeringen hoger en sterker moeten zijn. De Deltabeslissing Waterveiligheid en de Beslissing Zand vormen het kader voor de voorkeurstrategie voor het waddengebied. In het waddengebied is de voorkeurstrategie gericht op het meegroeien met de zeespiegelstijging. Door de stijgende zeespiegelstijging heeft het intergetijdengebied van de Waddenzee extra zand nodig. Als de zeespiegel versneld stijgt kan het zijn dat het intergetijdengebied en de platen de stijging niet meer kunnen bijhouden. De dempende werking die het waddengebied nu uitoefent op de golven die van de Noordzee komen en de golven die binnen de Waddenzee opgewekt worden, neemt dan verder af. Daardoor bereiken de Noordzeegolven met meer energie de vaste wal. Dat kan leiden tot extra werken aan de primaire keringen om de vaste wal te kunnen blijven beschermen tegen overstromingen. De opgave is het tijdig kunnen waarnemen en kunnen inschatten van de gevolgen van klimaatveranderingen (zeespiegelstijging, windkarakteristieken, temperatuurstijging) en het vinden van zo natuurlijk mogelijke maatregelen om de bufferende werking van het waddengebied te kunnen behouden. In aanvulling hierop is het doel met aangepast kwelderbeheer de natuurlijke opslibbing in de Waddenzee te versterken, mits dat past binnen de voorwaarden van de PKB Waddenzee, de aanwijzing als Werelderfgoed en Natura 2000-instandhoudingsdoelen. Op grond van de huidige kennis zijn tot 2100 geen zandsuppleties in de Waddenzee en het Eems-Dollard estuarium zelf nodig voor de waterveiligheid. Voor de natuurwaarden is dit ook niet wenselijk. Vooralsnog volstaat het om zand te blijven suppleren aan de Noordzeekant van de Waddeneilanden, op het kustfundament, in aanvulling daarop, eventueel op de buitendelta’s. Het werkend leren programma zal uitwijzen of dit zand tijdig op een natuurlijke wijze naar de platen en kwelders van de Waddenzee kan stromen. Voor de eventuele aanpassing van het suppletiebeheer in 2020 vindt kennisontwikkeling plaats over het benodigde volume, de techniek, de frequentie en de locaties van de suppleties. Om zandsuppleties in de toekomst effectiever te kunnen uitvoeren, met behoud van de waarde van het waddengebied, is meer systeemkennis nodig. Deze kennis komt tot stand met een langjarig kennisprogramma, gericht op onderzoek, systeemkennis en monitoring. Het programma gaat in 2015 in uitvoering, onder meer kleinschalige pilots tot 2020 en grootschaliger pilots na 2020. Deze onderzoeken staan in de concept-kennisagenda van het Deltaprogramma. Besluitvorming over de definitieve kennisprogrammering moet nog plaatsvinden en hangt ook samen met het Kennis- en Innovatieprogramma Water en Klimaat. Langs de Hollands-Fries-Groningse vaste wal en de eilanden bieden waterkeringen bescherming tegen overstromingen. De voorkeurstrategie rondom de primaire waterkeringen richt zich op innovatie en een gebiedsgerichte en integrale benadering. Zo’n honderd kilometer van deze keringen voldoet niet aan de normen. Een deel van dit deelgebied krijgt een hogere norm vanwege de aanwezigheid van de gasrotonde. Dijkversterkingen komen tot stand door aanpassingen aan de keringen aan te laten sluiten bij gebiedsontwikkelingen en meerwaarde te creëren voor functies als natuur, recreatie en regionale economie. Langs de Friese en Groningse kust kan dit vrijwel overal met innovatieve dijkconcepten, zoals brede groene dijken, multifunctionele dijken en overslagbestendige dijken. Ook bij Den Helder en Den Oever zijn innovatieve dijkconcepten met meerwaarde voor andere functies mogelijk. Voor de versterking van vijf dijktrajecten langs de Friese en Groningse vaste wal worden tot 2020 verkenningen conform de MIRT-systematiek uitgevoerd (geprogrammeerd in het nHWBP). En verder wordt in de periode 2014-2017 ook een project overstijgende verkenning uitgevoerd voor de gehele Waddenzeedijk langs de Friese en Groningse vaste wal, met deze voorkeurstrategie als basis. Voor ieder Waddeneiland wordt een integrale strategie opgesteld voor het suppletiebeheer (voor en na 2020), dynamisch kustbeheer, kwelderontwikkeling, innovatieve dijkconcepten en rampenbeheersing, en wordt gezocht naar ‘slimme combinaties’. De buitendijkse gebieden worden robuuster voor overstromingsrisico’s door deze risico’s mee te wegen bij ruimtelijke (her)ontwikkelingen, zoals beschreven bij de deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie. De voorkeurstrategie zoetwater in het waddengebied is beschreven bij de voorkeurstrategie van het Deltaprogramma IJsselmeergebied. Voor de Waddeneilanden vormt de deltabeslissing Zoetwater het kader voor de voorkeurstrategie. De Waddeneilanden ontvangen geen zoetwater uit het hoofdwatersysteem. Deze eilanden hebben de ambitie om in 2020 zelfvoorzienend te zijn voor drinkwater. De inzet is de zelfvoorzienendheid voor overig zoetwatergebruik, zoals voor de landbouw, te vergroten. Om watertekorten bij klimaatverandering te beperken, zijn maatregelen mogelijk om regenwater en zoetwaterlenzen nog beter te benutten en het water zuiniger te gebruiken. De eilanden kunnen hiermee een voortrekkersrol vervullen voor andere delen van het land. Het Deltaplan Waterveiligheid en het Deltaplan Zoetwater bevatten de maatregelen uit deze voorkeurstrategie, die op korte termijn in voorbereiding of uitvoering gaan. De programmering van dijkversterkingen vindt plaats in het nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma (nHWBP). Voorgesteld wordt dit voor maatregelen voor zoetwaterbeschikbaarheid ook in samenhang te programmeren en te prioriteren. De partijen die betrokken zijn bij de voorkeurstrategie waterveiligheid voor het waddengebied leggen onderdelen van de strategie vast in hun eigen plannen. Het Deltaplan Waterveiligheid bevat de maatregelen die het Rijk programmeert voor de waterveiligheid in het waddengebied. Het Rijk houdt in het beheerplan voor Natura 2000 rekening met beheer van de kwelders ten behoeve van waterveiligheid. De provincie Groningen legt onderdelen van de voorkeurstrategie vast in het nieuwe omgevingsplan dat in 2015 wordt vastgesteld, onder meer middels ruimere reserveringszones voor innovatieve dijkconcepten. De provincie Friesland neemt onderdelen van de voorkeurstrategie over in de streekagenda’s en het provinciaal waterhuishoudingsplan en de bijbehorende programmeringen. Tot deze onderdelen behoren ook afwegingen over ruimtelijke adaptatie voor de eilanden. Een regionaal bestuurlijk platform beoordeelt of de prioritering van dijkversterkingen in het nHWBP voldoende aansluit bij gebiedsontwikkelingen.

De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt samen met ondernemers en maatschappelijke partijen al jaren aan één doel: een veilig, economisch aantrekkelijk en ecologisch vitaal deltagebied met voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. De Stuurgroep heeft daarbij vier opdrachten: een langetermijn verkenning in het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, en het Voortschrijdend Uitvoeringsprogramma. Met deze integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta geeft de Stuurgroep invulling aan de opdracht voor het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, met belangrijke raakvlakken met de andere sporen. De Stuurgroep biedt deze Voorkeursstrategie ten behoeve van het Deltaprogramma 2015 aan de Deltacommissaris aan en brengt haar in in de nationale Stuurgroep Deltaprogramma.

In deze dissertatie die zich vooral richt op het Waddengebied, worden een aantal innovatieve concepten verkend, die functies zoals natuur en landschap combineren met het beschermen tegen overstroming. Er wordt met name gefocust op de rol van kwelders. Deze vormen namelijk een overgangszone tussen zee en land, door een met zouttolerante planten begroeide bodem. Ze vormen zo een natuurlijke waterkering.

De Balans van de Leefomgeving geeft parlement, kabinet en samenleving een feitelijk onderbouwd inzicht in de huidige kwaliteit van de fysieke leefomgeving. De Balans is de tweejaarlijkse peilstok van het PBL die aangeeft in hoeverre de door de politiek zelf ten doel gestelde leefomgevingskwaliteit tijdig wordt bereikt. De Balans van de Leefomgeving 2014 heeft als motto meegekregen: de toekomst is nú.

Dit document is de verkorte weergave van de voorkeurstrategie van het Deltaprogramma Waddengebied. Een uitgebreide beschrijving van de voorkeurstrategie en de totstandkoming en onderbouwing ervan staan in het synthesedocument. Belangrijkste doel De voorkeurstrategie heeft als eerste en belangrijkste doel het beschermen van de inwoners én de economische activiteiten in het waddengebied tegen overlast door water. In 2050 moet de waterveiligheid duurzaam en robuust zijn, zodat het waddengebied de dan te verwachten grotere extremen van de natuur veerkrachtig kan blijven opvangen. Natuurlijk en integraal Vanzelfsprekend past de concrete uitwerking van dit doel zo goed mogelijk binnen de hoofddoelstelling van de Planologische Kernbeslissing derde Nota Waddenzee. De opdracht is een natuurlijke aanpak en het zoveel mogelijk integraal uitvoeren van maatregelen. Zoetwater De voorkeurstrategie waddengebied doet geen uitspraken over zoetwater. Voor het hele gebied staat hierover het nodige in de voorkeurstrategie IJsselmeergebied. Voor de Waddeneilanden vormt de Deltabeslissing Zoetwater het kader. In onze voorkeurstrategie per eiland hebben we de ambities op dit onderwerp wel opgenomen. Betrokken partijen De voorkeurstrategie is een product van: Provincie Noord-Holland, Provincie Fryslân, Provincie Groningen, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Wetterskip Fryslân, Waterschap Noorderzijlvest, Waterschap Hunze en Aa’s, de Waddeneilanden, de Vereniging van Waddenzeegemeenten op de vaste wal, Rijkswaterstaat Noord-Nederland, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en het ministerie van Economische Zaken.

In het Nationaal Waterplan is het concept van meerlaagsveiligheid geïntroduceerd voor een duurzaam waterveiligheidsbeleid. Binnen het concept meerlaagsveiligheid worden drie lagen onderscheiden: preventie van overstromingen, duurzame ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing. We passen dit concept toe op de vastelandskust van Friesland en Groningen, oftewel ‘Dijkring 6’, en voor de Waddeneilanden. Tweedelaags maatregelen zijn niet rendabel als ze in grote gebieden worden toegepast omdat het vrijwel altijd goedkoper is om de eerstelaags veiligheid verder te verbeteren. Waar tweedelaags maatregelen wel rendabel kunnen zijn: 1) In buitendijkse gebieden waar geen eerstelaags maatregelen mogelijk zijn is het zeker zinvol om naar tweedelaags maatregelen te zoeken: 2) Omdat de Eemsdelta vrijwel geen weerstand kan bieden aan een overstroming kan daar een tweede laag worden overwogen, vooral als die te combineren is met andere functies dan alleen veiligheid: 3) Onderdelen van vitale infrastructuur in een gebied met grote overstromingsrisico’s zouden extra beschermd kunnen worden om een cascade van rampen te voorkomen; voor het Waddengebied zijn dat de gasinstallaties in de Eemsdelta. Derdelaags maatregelen zijn in alle gevallen waardevol en kunnen in het Waddengebied zeker verder geoptimaliseerd worden. Voor de eilanden is een extra inspanning nodig in de derdelaags veiligheid.

Dit document is de verkorte weergave van de voorkeurstrategie van het Deltaprogramma Waddengebied. Een uitgebreide beschrijving van de voorkeurstrategie en de totstandkoming en onderbouwing ervan staan in het synthesedocument. Belangrijkste doel De voorkeurstrategie heeft als eerste en belangrijkste doel het beschermen van de inwoners én de economische activiteiten in het waddengebied tegen overlast door water. In 2050 moet de waterveiligheid duurzaam en robuust zijn, zodat het waddengebied de dan te verwachten grotere extremen van de natuur veerkrachtig kan blijven opvangen. Natuurlijk en integraal Vanzelfsprekend past de concrete uitwerking van dit doel zo goed mogelijk binnen de hoofddoelstelling van de Planologische Kernbeslissing derde Nota Waddenzee. De opdracht is een natuurlijke aanpak en het zoveel mogelijk integraal uitvoeren van maatregelen. Zoetwater De voorkeurstrategie waddengebied doet geen uitspraken over zoetwater. Voor het hele gebied staat hierover het nodige in de voorkeurstrategie IJsselmeergebied. Voor de Waddeneilanden vormt de Deltabeslissing Zoetwater het kader. In onze voorkeurstrategie per eiland hebben we de ambities op dit onderwerp wel opgenomen. Betrokken partijen De voorkeurstrategie is een product van: Provincie Noord-Holland, Provincie Fryslân, Provincie Groningen, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Wetterskip Fryslân, Waterschap Noorderzijlvest, Waterschap Hunze en Aa’s, de Waddeneilanden, de Vereniging van Waddenzeegemeenten op de vaste wal, Rijkswaterstaat Noord-Nederland, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en het ministerie van Economische Zaken.

De doelen van dit verkennende onderzoek zijn er twee. Het identificeren van knelpunten voor het integraal uitvoeren van het Deltaprogramma en toekomstige beslissingen daarin. Het verkennen van innovatieve oplossingsrichtingen om met die knelpunten om te gaan. De rapportage is tot stand gekomen door een bureaustudie, aangevuld met een bijeenkomst met PBL experts op het gebied van integraliteit. en een leertafel waar prominente wetenschappers en beleidsmakers zich hebben gebogen over mogelijke oplossingsrichtingen.

Dit synthesedocument beschrijft hoe de voorstellen voor de voorkeurstrategie in het Deltaprogramma Waddengebied tot stand gekomen zijn. Met dat doel beschrijft dit document in het kort de opdracht van het Deltaprogramma en de wijze waarop het Deltaprogramma naar de voorkeurstrategie heeft toegewerkt. Daarbij gaat het om de randvoorwaarden en uitgangspunten die gehanteerd zijn en om de wijze waarop de vergelijkingssystematiek is toegepast. Bij klimaatverandering ontstaat de opgave om het waddengebied duurzaam veilig te houden en tegelijkertijd de bijzondere waarden te behouden: het waddengebied herbergt zulke bijzondere waarden dat het is opgenomen op de lijst van Werelderfgoed van UNESCO en vrijwel in zijn geheel is aangewezen als Natura 2000-gebied. Het waddengebied bestaat uit de Hollands-Fries-Groningse vaste wal, Waddenzee, Waddeneilanden met de voorliggende kust (kustfundament), Eems-Dollard en de buitendelta’s van de zeegaten. Het waddengebied inclusief Waddenzee en buitendelta's vormt een buffer tegen de hoge golven van de Noordzee door de natuurlijke demping hiervan. Zonder deze buffer zouden de waterkeringen hoger en sterker moeten zijn. De Deltabeslissing Waterveiligheid en de Beslissing Zand vormen het kader voor de voorkeurstrategie voor het waddengebied. In het waddengebied is de voorkeurstrategie gericht op het meegroeien met de zeespiegelstijging. Door de stijgende zeespiegelstijging heeft het intergetijdengebied van de Waddenzee extra zand nodig. Als de zeespiegel versneld stijgt kan het zijn dat het intergetijdengebied en de platen de stijging niet meer kunnen bijhouden. De dempende werking die het waddengebied nu uitoefent op de golven die van de Noordzee komen en de golven die binnen de Waddenzee opgewekt worden, neemt dan verder af. Daardoor bereiken de Noordzeegolven met meer energie de vaste wal. Dat kan leiden tot extra werken aan de primaire keringen om de vaste wal te kunnen blijven beschermen tegen overstromingen. De opgave is het tijdig kunnen waarnemen en kunnen inschatten van de gevolgen van klimaatveranderingen (zeespiegelstijging, windkarakteristieken, temperatuurstijging) en het vinden van zo natuurlijk mogelijke maatregelen om de bufferende werking van het waddengebied te kunnen behouden. In aanvulling hierop is het doel met aangepast kwelderbeheer de natuurlijke opslibbing in de Waddenzee te versterken, mits dat past binnen de voorwaarden van de PKB Waddenzee, de aanwijzing als Werelderfgoed en Natura 2000-instandhoudingsdoelen. Op grond van de huidige kennis zijn tot 2100 geen zandsuppleties in de Waddenzee en het Eems-Dollard estuarium zelf nodig voor de waterveiligheid. Voor de natuurwaarden is dit ook niet wenselijk. Vooralsnog volstaat het om zand te blijven suppleren aan de Noordzeekant van de Waddeneilanden, op het kustfundament, in aanvulling daarop, eventueel op de buitendelta’s. Het werkend leren programma zal uitwijzen of dit zand tijdig op een natuurlijke wijze naar de platen en kwelders van de Waddenzee kan stromen. Voor de eventuele aanpassing van het suppletiebeheer in 2020 vindt kennisontwikkeling plaats over het benodigde volume, de techniek, de frequentie en de locaties van de suppleties. Om zandsuppleties in de toekomst effectiever te kunnen uitvoeren, met behoud van de waarde van het waddengebied, is meer systeemkennis nodig. Deze kennis komt tot stand met een langjarig kennisprogramma, gericht op onderzoek, systeemkennis en monitoring. Het programma gaat in 2015 in uitvoering, onder meer kleinschalige pilots tot 2020 en grootschaliger pilots na 2020. Deze onderzoeken staan in de concept-kennisagenda van het Deltaprogramma. Besluitvorming over de definitieve kennisprogrammering moet nog plaatsvinden en hangt ook samen met het Kennis- en Innovatieprogramma Water en Klimaat. Langs de Hollands-Fries-Groningse vaste wal en de eilanden bieden waterkeringen bescherming tegen overstromingen. De voorkeurstrategie rondom de primaire waterkeringen richt zich op innovatie en een gebiedsgerichte en integrale benadering. Zo’n honderd kilometer van deze keringen voldoet niet aan de normen. Een deel van dit deelgebied krijgt een hogere norm vanwege de aanwezigheid van de gasrotonde. Dijkversterkingen komen tot stand door aanpassingen aan de keringen aan te laten sluiten bij gebiedsontwikkelingen en meerwaarde te creëren voor functies als natuur, recreatie en regionale economie. Langs de Friese en Groningse kust kan dit vrijwel overal met innovatieve dijkconcepten, zoals brede groene dijken, multifunctionele dijken en overslagbestendige dijken. Ook bij Den Helder en Den Oever zijn innovatieve dijkconcepten met meerwaarde voor andere functies mogelijk. Voor de versterking van vijf dijktrajecten langs de Friese en Groningse vaste wal worden tot 2020 verkenningen conform de MIRT-systematiek uitgevoerd (geprogrammeerd in het nHWBP). En verder wordt in de periode 2014-2017 ook een project overstijgende verkenning uitgevoerd voor de gehele Waddenzeedijk langs de Friese en Groningse vaste wal, met deze voorkeurstrategie als basis. Voor ieder Waddeneiland wordt een integrale strategie opgesteld voor het suppletiebeheer (voor en na 2020), dynamisch kustbeheer, kwelderontwikkeling, innovatieve dijkconcepten en rampenbeheersing, en wordt gezocht naar ‘slimme combinaties’. De buitendijkse gebieden worden robuuster voor overstromingsrisico’s door deze risico’s mee te wegen bij ruimtelijke (her)ontwikkelingen, zoals beschreven bij de deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie. De voorkeurstrategie zoetwater in het waddengebied is beschreven bij de voorkeurstrategie van het Deltaprogramma IJsselmeergebied. Voor de Waddeneilanden vormt de deltabeslissing Zoetwater het kader voor de voorkeurstrategie. De Waddeneilanden ontvangen geen zoetwater uit het hoofdwatersysteem. Deze eilanden hebben de ambitie om in 2020 zelfvoorzienend te zijn voor drinkwater. De inzet is de zelfvoorzienendheid voor overig zoetwatergebruik, zoals voor de landbouw, te vergroten. Om watertekorten bij klimaatverandering te beperken, zijn maatregelen mogelijk om regenwater en zoetwaterlenzen nog beter te benutten en het water zuiniger te gebruiken. De eilanden kunnen hiermee een voortrekkersrol vervullen voor andere delen van het land. Het Deltaplan Waterveiligheid en het Deltaplan Zoetwater bevatten de maatregelen uit deze voorkeurstrategie, die op korte termijn in voorbereiding of uitvoering gaan. De programmering van dijkversterkingen vindt plaats in het nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma (nHWBP). Voorgesteld wordt dit voor maatregelen voor zoetwaterbeschikbaarheid ook in samenhang te programmeren en te prioriteren. De partijen die betrokken zijn bij de voorkeurstrategie waterveiligheid voor het waddengebied leggen onderdelen van de strategie vast in hun eigen plannen. Het Deltaplan Waterveiligheid bevat de maatregelen die het Rijk programmeert voor de waterveiligheid in het waddengebied. Het Rijk houdt in het beheerplan voor Natura 2000 rekening met beheer van de kwelders ten behoeve van waterveiligheid. De provincie Groningen legt onderdelen van de voorkeurstrategie vast in het nieuwe omgevingsplan dat in 2015 wordt vastgesteld, onder meer middels ruimere reserveringszones voor innovatieve dijkconcepten. De provincie Friesland neemt onderdelen van de voorkeurstrategie over in de streekagenda’s en het provinciaal waterhuishoudingsplan en de bijbehorende programmeringen. Tot deze onderdelen behoren ook afwegingen over ruimtelijke adaptatie voor de eilanden. Een regionaal bestuurlijk platform beoordeelt of de prioritering van dijkversterkingen in het nHWBP voldoende aansluit bij gebiedsontwikkelingen.

In het Nationaal Waterplan is het concept van meerlaagsveiligheid geïntroduceerd voor een duurzaam waterveiligheidsbeleid. Binnen het concept meerlaagsveiligheid worden drie lagen onderscheiden: preventie van overstromingen, duurzame ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing. We passen dit concept toe op de vastelandskust van Friesland en Groningen, oftewel ‘Dijkring 6’, en voor de Waddeneilanden. Tweedelaags maatregelen zijn niet rendabel als ze in grote gebieden worden toegepast omdat het vrijwel altijd goedkoper is om de eerstelaags veiligheid verder te verbeteren. Waar tweedelaags maatregelen wel rendabel kunnen zijn: 1) In buitendijkse gebieden waar geen eerstelaags maatregelen mogelijk zijn is het zeker zinvol om naar tweedelaags maatregelen te zoeken: 2) Omdat de Eemsdelta vrijwel geen weerstand kan bieden aan een overstroming kan daar een tweede laag worden overwogen, vooral als die te combineren is met andere functies dan alleen veiligheid: 3) Onderdelen van vitale infrastructuur in een gebied met grote overstromingsrisico’s zouden extra beschermd kunnen worden om een cascade van rampen te voorkomen; voor het Waddengebied zijn dat de gasinstallaties in de Eemsdelta. Derdelaags maatregelen zijn in alle gevallen waardevol en kunnen in het Waddengebied zeker verder geoptimaliseerd worden. Voor de eilanden is een extra inspanning nodig in de derdelaags veiligheid.

De Balans van de Leefomgeving geeft parlement, kabinet en samenleving een feitelijk onderbouwd inzicht in de huidige kwaliteit van de fysieke leefomgeving. De Balans is de tweejaarlijkse peilstok van het PBL die aangeeft in hoeverre de door de politiek zelf ten doel gestelde leefomgevingskwaliteit tijdig wordt bereikt. De Balans van de Leefomgeving 2014 heeft als motto meegekregen: de toekomst is nú.

Resultaten van onderzoek naar een methodiek voor gedifferentieerde normstelling voor het functioneren van een waterhuishoudkundig systeem onder buitengewone omstandigheden. De normstelling moet het mogelijk maken te beoordelen of de infrastructuur die door de waterschappen wordt beheerd voor haar taak berekend is. Dit i.v.m. schade en aansprakelijkheidsvraagstukken bij wateroverlast

Geo-informatie is een prima hulpmiddel om te toetsen hoe ‘ruimtelijke ordenaars’ meer rekening kunnen houden met overstromingsrisico’s en hoe zij de kwetsbaarheid van gebieden kunnen reduceren. In het RGI-project Geo-informatie voor risicobeheersing is echter geconcludeerd, dat indamming van overstromingsgevaar en -schade veel te weinig leeft in dit lage land. Ook voor de bijbehorende geo-informatietoepassingen geldt dus dat er hier nog veel te winnen valt

Klimaatverandering leidt zonder ingrijpen tot meer wateroverlast en verdroging. Klimaatadaptieve drainage (KAD) is een nieuwe manier om hieraan het hoofd te bieden in landbouw- en natuurgebied. De methode is duurzaam en economisch aantrekkelijk. Uit locatieproeven bij drie waterschappen – Brabantse Delta, Hunze en Aa’s, en Regge en Dinkel – blijkt dat KAD goed werkt in de praktijk en dat agrariërs tevreden zijn over het systeem. Samenwerken in een (privaatrechtelijke) overeenkomst is de beste werkwijze.

In het kader van Natura 2000 worden in Europees perspectief zeldzame soorten en zeldzame vegetatietypen in Nederland beschermd. In deze studie gaat het om habitattypen die niet zonder rivierinvloed kunnen voorkomen: “Beken en rivieren met waterplanten” (H3260), “Slikkige rivieroevers” (H3270), “Stroomdalgraslanden” (H6120), “Alluviale bossen” (H91E0), en “Droge hardhoutooibossen” (H91F0). Deze habitattypen, waarin gradiënten in verstoringsdynamiek, bodemstructuur, nutriëntenrijkdom en (bodem)-vochtgehalte worden beschreven, vormen tezamen een rijk mozaïek van habitats op relatief korte afstand van elkaar. Door klimaatverandering worden de verwachte extremen in waterafvoer in het rivierengebied groter. De manier waarop rivierverruiming dan wel dijkverzwaring wordt uitgevoerd is sterk bepalend voor de natuurwaarde en ecologisch rendement in het rivierengebied. Vanuit het natuurbeheer is er dan ook een grote behoefte aan adviezen voor inrichting en beheer om binnen de huidige randvoorwaarden van het Nederlandse rivierengebied de aanwezigheid van habitats, karakteristieke soorten en een hoge biodiversiteit te herstellen en behouden

Klimaatverandering vraagt om een klimaatbestendige gebiedsinrichting. Voor gebieden met een overstromingsrisico betekent dit vaak dat dijken moeten worden versterkt en/of verhoogd. Daarnaast komt er met Meerlaagsveiligheid meer aandacht voor ruimtelijke ordening en rampenbeheersing. Kennis voor Klimaat (KvK) onderzoekt maatregelen die het overstromingsrisico reduceren. Deze maatregelen moeten passen in een strategie voor de lange termijn, die rekening houdt met onzekerheden. De deltadijk is zo’n maatregel. Deltadijken blijken niet alleen het risico van overstromingen te reduceren, maar ook de robuustheid van een gebied voor hoge rivierafvoeren te vergroten.

In het kader van Ruimte voor de River worden grote delen van de uiterwaarden van Rijn en Maas natuurlijker beheerd. Realisatie van natuurdoelen in uiterwaarden mag de doorstroomcapaciteit bij hoogwater echter niet te zeer schaden. Met andere woorden: de hydraulische ruimte voor natuur is beperkt. Om meer zicht te krijgen op de hydraulische effecten van het veranderde beheer heeft Alterra, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, onderzoek gedaan naar de stromingsweerstand van natuurlijke vegetaties in de uiterwaarden.