Search

Dit rapport beschrijft analytisch-chemisch onderzoek naar de selectiviteit van de ICP-AES-axiaal-apparatuur, die begin 1995 door het Laboratorium voor Anorganische Chemie werd aangeschaft. Dit onderzoek richtte zich op bepaling van Al, As, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Hg, K, Mg, Mn, Mo, Na, Ni, P, Pb, S, Sb, Se, Si, Sr, Ti, V en Zn in koningswaterdestruaten van grond, slib en sediment. Hoewel kwalitatief diverse spectrale storingen werden vastgesteld, konden de meeste spectrale storingen gecorrigeerd worden met ondergrondcorrectie of met multi-component spectral fitting (MSF) modellen. Indien de concentraties in de koningswaterdestruaten hoger zijn dan 600 mg/l Fe, 500 mg/l Al, Ca, 150 mg/l Cr, 50 mg/l Mn, 40 mg/l Ti, Zn, 15 mg/l Cu, 5 mg/l Ni, 0,6 mg/l Sb moet echter voor bepaalde elementen rekening worden gehouden met resterende spectrale storingen. Met interne standaardcorrectie (Ga, In) zijn matrixeffecten kleiner dan 10% bij concentraties tot 800 mg/l Al, Ca, Cr, Fe, K, Mg, Na, S, Si of Ti. De aantoonbaarheidsgrenzen liggen voor de meeste elementen op het gewenste nivo ; alleen voor Hg, Mo en Se kan de analyse beter met een andere techniek worden uitgevoerd. Voor een aantal elementen moeten nog aanvullende experimenten worden uitgevoerd om de aantoonbaarheidsgrenzen op het gewenste nivo te brengen: voor Co en S kunnen de spectrale storingen verminderd worden door correctie met MSF en voor Al, Ca, Cr, Cu, Fe, K, Mg, Na, S, Si, Ti en Zn moeten maatregelen genomen worden om de memory-effecten te verminderen.

Deel 3 van 3. Zie ook RIVM-rapporten 711701044(1) en 711701045(2)

Deel 2 van 3. Zie ook RIVM-rapporten 711701044(1) en 711701046(3)

Er is een pilot-onderzoek uitgevoerd naar de biologische beschikbaarheid van zware metalen (Cd, Cu, Pb, Zn) en PAKs bij het verspreiden van verontreinigde baggerspecie op land. De idee is dat de biologische beschikbaarheid van deze stoffen tussen bodemtypen sterk kan verschillen, waardoor de daadwerkelijke ecologische effecten van de verspreiding van (licht) verontreinigde baggerspecie afhankelijk zijn van zowel concentraties van toxische stoffen als van bodemeigenschappen. De resultaten van het onderzoek zijn bedoeld als bouwstenen voor een rekenmodule waarmee de lokatie-specifieke toxische druk van baggerspecies berekend kan worden. Doel van het huidige onderzoek was inzicht verkrijgen in de verschillen in biologische beschikbaarheid van metalen en PAKs tussen verschillende bodemtypen. De resultaten van het uitgevoerde pilot-onderzoek suggereren dat het, bij een vervolg-validatie onderzoek over het aspect biobeschikbaarheid, noodzakelijk is om: hoger belaste baggerspecies te gebruiken (klasse 4), omdat dit betere interpretatie-mogelijkheden biedt voor opname studies (extrapolatie naar lager belaste species is dan echter noodzakelijk); opname studies uit te voeren met (wormen) soorten die in alle bodemtypen voorkomen en welke eveneens als bioassay ingezet kunnen worden; (om brede toepasbaarheid van de resultaten te verzekeren) de bemonsterde lokaties zodanig te kiezen dat de bodemeigenschappen de volledige breedte van de natuurlijke ranges van pH en organische stof concentraties omvatten. De daarbij af te leiden rekenregels voor biobeschikbaarheidscorrectie vormen de bouwstenen voor een rekenmodule. De lokale toxische druk wordt met dit instrument berekend als resultante van de lokaal beschikbare concentraties van de toxische stoffen in de baggerspecie en hun te verwachten mengseleffecten, terwijl er ook rekening gehouden wordt met de natuurlijke afbraak van organische contaminanten.

In 2002 zijn wederom havenspeciemonsters verzameld in de Rotterdamse havens en in de Nieuwe Waterweg. Van 25 monsters is het 226Ra-gehalte bepaald. Zoals ook in eerdere meetcampagnes is vastgesteld, worden hoge radiumgehalten gevonden in de omgeving van de voormalige lozingspunten van de fosfaatertsverwerkende industrieen. In de meetcampagne van 2002 is het hoogste 226Ra-gehalte, circa 209 Bq kg-1, gevonden in een mengmonster afkomstig uit een vak gelegen in de Nieuwe Maas (NM-2). Uit resultaten van internationale ringonderzoeken is gebleken dat de voorheen gerapporteerde radiumgehalten zijn overschat. De oorzaak daarvan lag in het niet geheel lekdicht zijn van de eertijds gebruikte kalibratiemonsters, waardoor een fractie van het radongas ontsnapte. Na herziening van de kalibratiemethode bleek de overschatting 16% te bedragen. De verbeterde kalibratiemethode heeft ook geleid tot een aanpassing in de berekening van de natuurlijke radiumgehalten in slibmonsters, zoals die vanaf 1998 plaatsvond. In dit rapport worden naast de nieuwe waarden voor 2002, alle gecorrigeerde waarden voor de periode 1994-2001 gegeven. Hoewel de eerder gerapporteerde overschotgehalten aan Ra-226 iets zijn verminderd, is de trend ongewijzigd gebleven en leiden de gecorrigeerde waarden niet tot andere conclusies. De totale hoeveelheid radium van industriele oorsprong, in negen frequent onderzochte vakken met de hoogste radiumgehalten, blijkt gemiddeld over 2000-2002 ongeveer de helft te bedragen van het gemiddelde over de periode 1995-1997. Daarmee lijkt het stoppen van de lozingen eind 1999/begin 2000 er ook inderdaad toe te hebben geleid dat het overschotgehalte aan radium in het havenslib is afgenomen.

Van 25 havenspeciemonsters is het Ra-226-gehalte bepaald. De monsters zijn in 2001 verzameld in de Rotterdamse havens en in de Nieuwe Waterweg. Zoals ook in eerdere meetcampagnes is vastgesteld, worden hoge radiumgehaltes gevonden in de omgeving van de voormalige lozingspunten van de fosfaatertsverwerkende industrieen. Het hoogste Ra-226-gehalte, circa 150 Bq/kg, is gevonden in een mengmonster afkomstig uit een vak gelegen in de Nieuwe Maas (NM-2). Uit de korrelgrootteverdeling van de monsters is afgeleid hoeveel radium van nature in elk ervan verwacht wordt en dus hoeveel mogelijk van industriele oorsprong moet zijn. De totale hoeveelheid radium van industriele oorsprong, in negen frequent onderzochte vakken met hoogste radiumgehalte, blijkt gemiddeld over 1999-2001 nog slechts de helft te bedragen van het gemiddelde over de periode 1995-1998.

Alleen digitaal beschikbaar

De risico's die verbonden zijn aan het verspreiden van baggerspecie op landbodems worden momenteel ingeschat op basis van het totaalgehalte van contaminanten in de vaste fase. Er zijn echter aanwijzingen dat het totaalgehalte geen goede maat is voor het daadwerkelijk optreden van ongewenste effecten op het bodem-ecosysteem. Derhalve is een fijnmaziger systeem nodig dat wel rekening houdt met de processen die effecten modificeren, oftewel: een systeem dat die biologische beschikbaarheid verdisconteert. In dit rapport worden de resultaten beschreven van een studie die beoogd was om de belangrijke onzekerheden in de relatie tussen normoverschrijding en daadwerkelijke effecten in het veld te kwantificeren. Technisch gezien is het aantonen van effecten in het veld moeilijk uitvoerbaar, het is wel mogelijk om de relatie tussen gehaltes aan contaminanten en effecten in het laboratorium te kwantificeren (oorzaak-gevolg analyse). Dit laatste is in de deze studie uitgevoerd. De resultaten van de studie tonen aan dat het gedrag van zware metalen en PAKs in mengsels van baggerspecie en landbodems niet wezenlijk verschilt van het gedrag in landbodems. In het algemeen zijn de beschikbare gehaltes dermate laag dat de accumulatie van PAKs en metalen beperkt is, waardoor er nauwelijks of geen toxische effecten waarneembaar zijn. Aanbevolen wordt dan ook om de beoordeling van de daadwerkelijke ecotoxicologische risico's van het verspreiden van baggerspecie op landbodems te baseren op biobeschikbare gehaltes in plaats van op totaalgehaltes. De resultaten die in dit rapport worden gepresenteerd vormen een eerste stap in de ontwikkeling van een Beslissings-Ondersteunend Systeem (BOS) voor de beoordeling van de ecologische risico's van het op land verspreiden van baggerspecie, gebaseerd op totaalgehaltes en bodemeigenschappen. Het huidige onderzoek kan gezien worden als een eerste validatie van het BOS op enkele cruciale onderdelen.

Deel 1 van 3. Zie ook RIVM-rapporten 711701045(2) en 711701046(3)

In een voorgaande rapportage is een beeld geschetst van de kwaliteitsontwikkeling van de landbodem met betrekking tot de vier metalen cadmium, koper, lood en zink bij verspreiding van baggerspecie. In de huidige rapportage wordt door toetsing van de in het vorige onderzoek voorspelde metaalgehalten aan een aantal bestaande (eco)toxicologische risiconiveaus of signaalwaarden een eerste indicatie gegeven van mogelijke risico's ten gevolge van het verspreiden van met metalen verontreinigde baggerspecie. Er is een overschrijding geconstateerd van (eco)toxicologische risiconiveaus voor metalen bij vergelijk van verschillende risiconiveaus met modelvoorspellingen voor metaalconcentraties in de landbodem. Nader onderzoek is geboden naar de ecotoxicologische betekenis van de overschrijdingen. De mate van norm- overschrijding, en het aantal stoffen waarvoor dit tegelijkertijd geldt, is uiteindelijk bepalend voor de mate waarin er ecotoxicologische risico's bestaan. Om de ecotoxicologische risico's te kwantificeren, wordt aanbevolen om aansluiting te zoeken bij de huidige ontwikkelingen in het (bodem)ecotoxicologische onderzoek.

Regionale watergangen worden met de regelmaat van eens in de vijf tot twintig jaar gebaggerd. De zo verkregen baggerspecie mag op de kant worden afgezet mits de toetsingswaarde niet overschreden wordt. In het Beleidsstandpunt Verwijdering Baggerspecie is het voornemen verwoord om na 2000 geen klasse 2 (boven grenswaarde) meer te verspreiden. In 60% van de regionale wateren wordt het sediment op basis van PAK in klasse 2 of hoger ingedeeld. Om de huidige en toekomstige ontwikkeling van de baggerspeciekwaliteit te berekenen is het model IRIS (Integraal RisicoInstrumentarium voor Sloten) ontwikkeld. Het model beschrijft het gedrag van organisch, anorganisch materiaal en de afzonderlijke 10 PAK van VROM. Een probabilistische aanpak is gekozen om de onzekerheden m.b.t. model- en emissieparameters te kwantificeren. Voor onzekere en gevoelige parameters worden waarden uit een range getrokken waarmee Monte-Carlo-simulaties worden uitgevoerd, resulterend in verdelingen voor outputvariabelen. Het model is gekalibreerd en gevalideerd op veldgegevens uit de periode 1990-1995, waarbij de modelresultaten goed overeenkomen met de data. In de huidige situatie blijkt er een grote kans op klasse 2 specie of hoger te bestaan. Om in de komende 50 jaar beneden de klasse 2 grens te komen zijn verregaande emissiereducties noodzakelijk. De achtergrondbelasting via atmosferische depositie is echter al een zeer grote bron van PAK en deze zal ook in de toekomst een hoge kans op overschrijding van de grenswaarde veroorzaken. Beheerstechnische maatregelen, zoals baggeren met een hogere frequentie en/of baggeren met een hogere efficientie, verbeteren de sedimentkwaliteit substantieel. Ook het vergroten van de aerobe sedimentlaag, door het verbeteren van de waterkwaliteit waardoor er een meer natuurlijk ecosysteem ontstaat, heeft een positief effect op de sedimentkwaliteit.

Baggerspecie uit de havens en vaarwegen van het Rijnmondgebied bevat een verhoogd gehalte aan van nature voorkomende radioactieve stoffen. De te beschouwen wijzen waarop de bevolking aan deze stoffen blootgesteld zou kunnen worden en daarmee de berekeningswijze van het risico, stonden de afgelopen tijd sterk ter discussie. Een deel van dit rapport beschrijft deze problematiek en de resultaten van een discussie tussen de betrokken instituten, bedrijven en de overheid. Daarnaast worden meetgegevens gepresenteerd van het gehalte Ra-226 in monsters die in 1994 en 1995 tijdens de monstercampagnes van Rijkswaterstaat en Gemeentewerken Rotterdam voor dit doel werden verzameld. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen het natuurlijke radiumgehalte en wat daaraan door industriele lozingen is toegevoegd, het 'overschot'. In de bemonsterde vakken bedroeg in 1994 en 1995 het natuurlijke radiumgehalte 8-25 Bq kg-1, het gemeten radiumgehalte 13-264 Bq kg exp.-1 en het overschot 0-240 Bq kg exp.-1. Uit gemeten waarden van zowel in 1994 als in 1995 bemonsterde vakken blijkt dat het radiumgehalte in de tussenliggende periode met 16 plusminus 2 (standaardfout) procent is gestegen. In het van nature voorkomende radiumgehalte was geen verandering te constateren en het overschot nam gemiddeld toe met 39 plusminus 7 procent. De gevonden waarden zijn van dezelfde orde als eerdere incidenteel gemeten waarden. Blootstelling aan radon in woningen die zijn gebouwd op polders opgehoogd met specie met een verhoogd radiumgehalte, wordt beschouwd als het belangrijkste potentiele blootstellingspad. Volgens dit model leidt gebruik van specie afkomstig uit de meest verontreinigde haven als ophoogmateriaal tot een toegevoegde potentiele individuele dosis van circa 6 mSv a exp.-1. Voor circa 15% van de uit het Rijnmondgebied opgebaggerde specie geldt dat gebruik als ophoogmateriaal kan leiden tot een toegevoegde dosis van meer dan 1 mSv a exp.-1.

De ook in Nederland belangrijk toegenomen aandacht voor de risico's van radon (met name Rn-222)in het binnenhuismilieu waren voor VROM aanleiding een onderzoek te laten doen naar de relatie tussen de radonconcentratie in woningen en het gehalte aan radium (Ra-226)in de bodem waarop deze staan. Dit onderzoek zou zich niet alleen moeten richten op natuurlijke bodems maar ook op een aantal niet-natuurlijke. De bodems die ontstaan zijn door het ophogen van poldergronden met havenspecie uit de Rotterdamse havens vormen een voorbeeld van een niet-natuurlijk bodemtype met een radiumgehalte dat in sommige gevallen significant hoger is dan dat van de meeste natuurlijke bodems. Dit rapport beschrijft de eerste twee fasen van het vervolgonderzoek naar radiumgehalten in havenspeciepoldergronden. Analyse van het radiumgehalte en een aantal bodemkarakteristieken van 30 havenspeciepoldergronden leert dat: (1) op de meeste lokaties hogere radiumgehaltes voorkomen dan verwacht op basis van de natuurlijke situatie, (2) het hoogste gemiddelde radiumgehalte ongeveer vier maal het landelijke gemiddelde is (3) het radiumoverschot gerelateerd is aan de verontreiniging met cadmium en (4) de onderzochte polders waarop woningen zijn gebouwd gemiddelde radiumgehalten bevatten die naar verwachting te klein zijn om in een beperkte steekproef verschillen aan te tonen tussen de gemiddelde radonconcentratie in deze woningen en die in soortgelijke woningen op terreinen zonder radiumoverschot. Het rapport eindigt met conclusies en aanbevelingen voor fasen 3 en 4 van dit vervolgonderzoek.

niet beschikbaar

niet beschikbaar

niet beschikbaar

De watergangen in het landelijke gebied worden eens in de 5 tot 20 jaar gebaggerd om voldoende diepgang te krijgen en om de aan- en afvoer van water te waarborgen. De vrijkomende baggerspecie wordt grotendeels op het land verspreid, waardoor verontreinigingen kunnen bijdragen aan de diffuse belasting van de landbodem. De Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) zijn meestal de klassebepalende verontreiniging, waardoor een groot deel van de watergangen op basis van PAK ingedeeld worden in klasse 2. Bij de analyses van waterbodems met behulp van het Geografisch Informatie Systeem (GIS) is voor elk meetpunt vastgesteld wat de mate van beinvloeding was door verkeer, stedelijke bebouwing en rioolwateroverstorten. De analyse van de ruimtelijke spreiding van PAK in waterbodems in het Hollands Noorderkwartier toont aan dat WABOGIS een bruikbaar instrument is om meer inzicht te verkrijgen in de invloed van diffuse bronnen op de kwaliteit van waterbodems. Uit de ruimtelijke verspreiding kan afgeleid worden wat de kans is op een bepaalde waterbodemkwaliteit aan de hand van omgevingsfactoren, zoals de samenstelling van de naburige landbodem of de aanwezigheid van bebouwing of overstorten. Bij zand- en kleibodems heeft de waterbodem in de achtergrondbelaste situatie klasse 0 of 2, terwijl veenbodems meestal klasse 2 is. Bij een additionele belasting is het effect bij een zandbodem het grootst. Locaties in de buurt van overstorten en stedelijke gebieden hebben duidelijker hogere PAK gehaltes dan "niet-achtergrond belaste" locaties. Vooral in gevallen, waar een combinatie van belastingen de waterbodemkwaliteit bepaald heeft, is er een grotere kans op klasse 3 waterbodems. De kennis van de ligging van overstorten was en is nog steeds beperkt, er kon geen rekening gehouden worden met het al dan niet voorkomen van gecreosoteerde beschoeiingen of de inlaat van gebiedsvreemd water. De koppeling van de dataset van de waterbodems in het Hollands Noorderkwartier en de landelijke gegevens van het RIVM laten zien dat er veel voordelen te behalen zijn aan een wederzijds aanpassen van de geografische informatiebestanden.

De ook in Nederland belangrijk toegenomen aandacht voor de risico's van radon (met name Rn-222)in het binnenhuismilieu waren voor VROM aanleiding een onderzoek te laten doen naar de relatie tussen de radonconcentratie in woningen en het gehalte aan radium (Ra-226)in de bodem waarop deze staan. Dit onderzoek zou zich niet alleen moeten richten op natuurlijke bodems maar ook op een aantal niet-natuurlijke. De bodems die ontstaan zijn door het ophogen van poldergronden met havenspecie uit de Rotterdamse havens vormen een voorbeeld van een niet-natuurlijk bodemtype met een radiumgehalte dat in sommige gevallen significant hoger is dan dat van de meeste natuurlijke bodems. Dit rapport beschrijft de eerste twee fasen van het vervolgonderzoek naar radiumgehalten in havenspeciepoldergronden. Analyse van het radiumgehalte en een aantal bodemkarakteristieken van 30 havenspeciepoldergronden leert dat: (1) op de meeste lokaties hogere radiumgehaltes voorkomen dan verwacht op basis van de natuurlijke situatie, (2) het hoogste gemiddelde radiumgehalte ongeveer vier maal het landelijke gemiddelde is (3) het radiumoverschot gerelateerd is aan de verontreiniging met cadmium en (4) de onderzochte polders waarop woningen zijn gebouwd gemiddelde radiumgehalten bevatten die naar verwachting te klein zijn om in een beperkte steekproef verschillen aan te tonen tussen de gemiddelde radonconcentratie in deze woningen en die in soortgelijke woningen op terreinen zonder radiumoverschot. Het rapport eindigt met conclusies en aanbevelingen voor fasen 3 en 4 van dit vervolgonderzoek.

Van 18 havenspeciemonsters die in 1997 zijn verzameld in de Rotterdamse havens en in de Nieuwe Waterweg, is het 226Ra-gehalte en de korrelgrootte-verdeling bepaald. Hieruit is afgeleid hoe groot de invloed op het 226Ra-gehalte is van lozingen door de fosfaaterts-verwerkende industrie. Zoals in eerdere meetcampagnes is vastgesteld, is de invloed van de industrie vooral merkbaar in de omgeving van en in de eerste en tweede Petroleumhaven. Verhogingen van het 226Ra-gehalte tot maximaal 211 Bq/kg zijn gemeten ten opzichte van een achtergrond varierend tussen 22 en 46 Bq/kg. Van het geloosde 226Ra blijft naar schatting 13% in de havens achter. De jaarlijks verzamelde monsters lijken de langjarige trend in de lozingen te weerspiegelen.

De watergangen in het landelijke gebied worden eens in de 5 tot 20 jaar gebaggerd om voldoende diepgang te krijgen en om de aan- en afvoer van water te waarborgen. De vrijkomende baggerspecie wordt grotendeels op het land verspreid, waardoor verontreinigingen kunnen bijdragen aan de diffuse belasting van de landbodem. De Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) zijn meestal de klassebepalende verontreiniging, waardoor een groot deel van de watergangen op basis van PAK ingedeeld worden in klasse 2. Bij de analyses van waterbodems met behulp van het Geografisch Informatie Systeem (GIS) is voor elk meetpunt vastgesteld wat de mate van beinvloeding was door verkeer, stedelijke bebouwing en rioolwateroverstorten. De analyse van de ruimtelijke spreiding van PAK in waterbodems in het Hollands Noorderkwartier toont aan dat WABOGIS een bruikbaar instrument is om meer inzicht te verkrijgen in de invloed van diffuse bronnen op de kwaliteit van waterbodems. Uit de ruimtelijke verspreiding kan afgeleid worden wat de kans is op een bepaalde waterbodemkwaliteit aan de hand van omgevingsfactoren, zoals de samenstelling van de naburige landbodem of de aanwezigheid van bebouwing of overstorten. Bij zand- en kleibodems heeft de waterbodem in de achtergrondbelaste situatie klasse 0 of 2, terwijl veenbodems meestal klasse 2 is. Bij een additionele belasting is het effect bij een zandbodem het grootst. Locaties in de buurt van overstorten en stedelijke gebieden hebben duidelijker hogere PAK gehaltes dan "niet-achtergrond belaste" locaties. Vooral in gevallen, waar een combinatie van belastingen de waterbodemkwaliteit bepaald heeft, is er een grotere kans op klasse 3 waterbodems. De kennis van de ligging van overstorten was en is nog steeds beperkt, er kon geen rekening gehouden worden met het al dan niet voorkomen van gecreosoteerde beschoeiingen of de inlaat van gebiedsvreemd water. De koppeling van de dataset van de waterbodems in het Hollands Noorderkwartier en de landelijke gegevens van het RIVM laten zien dat er veel voordelen te behalen zijn aan een wederzijds aanpassen van de geografische informatiebestanden.

niet beschikbaar

Deze rapportage bevat de resultaten van een modelleringsproject. Er worden beelden geschetst van de kwaliteitsontwikkeling van de landbodem met betrekking tot de vier metalen cadmium, koper, lood en zink bij verspreiding van baggerspecie. Het model beschrijft een vereenvoudigde en gemiddelde situatie voor de Nederlandse regionale wateren waarbij de modeldefinities een grote invloed op het uiteindelijke resultaat hebben. Het model voorspelt (binnen een periode van 50 jaar waarin vier keer baggerspecie wordt verspreid) een sterke beinvloeding van de gehalten aan cadmium, koper, lood en zink in de landbodem indien klasse 1, midden klasse 2 of bovengrens klasse 2 specie op land wordt verspreid. Enkel het op de kant zetten van klasse 0 specie levert binnen een periode van 50 jaar geen sterk verhoogde kans op overschrijding van de streefwaarde op. De huidige metaalgehalten van slootbodems in het landelijk gebied blijken zonder additionele belasting (uit een analyse van een dataset van 552 monsters) ruim onder de streefwaarde te liggen. In gebieden zonder additionele belasting is de kans op overschrijding van de streefwaarde voor landbodems als gevolg van specie verspreiding hierdoor beperkt.

Van 18 havenspeciemonsters die in 1997 zijn verzameld in de Rotterdamse havens en in de Nieuwe Waterweg, is het 226Ra-gehalte en de korrelgrootte-verdeling bepaald. Hieruit is afgeleid hoe groot de invloed op het 226Ra-gehalte is van lozingen door de fosfaaterts-verwerkende industrie. Zoals in eerdere meetcampagnes is vastgesteld, is de invloed van de industrie vooral merkbaar in de omgeving van en in de eerste en tweede Petroleumhaven. Verhogingen van het 226Ra-gehalte tot maximaal 211 Bq/kg zijn gemeten ten opzichte van een achtergrond varierend tussen 22 en 46 Bq/kg. Van het geloosde 226Ra blijft naar schatting 13% in de havens achter. De jaarlijks verzamelde monsters lijken de langjarige trend in de lozingen te weerspiegelen.

Regionale wateren worden eens in de vijf tot twintig jaar gebaggerd om de aan- en afvoer van water te waarborgen. De vrijkomende baggerspecie in het landelijk gebied wordt door het gehalte aan Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) vaak in klasse 2 ingedeeld. In het beleidsstandpunt Verwijdering Baggerspecie is gesteld dat klasse 2 specie in principe na het jaar 2000 niet meer op de kant verspreid mag worden. Als vervolg op een eerdere studie naar de huidige en toekomstige waterbodemkwaliteit is een modelmatige analyse van de PAK-gehalten in verschillende typen landbodem onder invloed van het herhaald opbrengen van baggerspecie uitgevoerd. Het blijkt dat specie met gehalten tegen de bovengrens van klasse 2, alleen bij bouwland op zand geen overschrijding van de streefwaarde op termijn oplevert. Voor de overige categorieen landbodems (bouwland op klei, grasland op klei en op veen) zou een probleem kunnen optreden bij het verspreiden van specie met hoge gehalten in klasse 2, als de streefwaarde landbodem als maatgevend wordt beschouwd. Om te zien op welk concentratie-niveau het overgrote deel van de klasse 2 specie zich bevindt, zijn gemeten gestandaardiseerde sedimentgehalten t/m klasse 2 uit het landelijk waterbodembestand vergeleken met kritische niveaus, waarbij na verspreiding geen toename van de kans op overschrijding van de streefwaarde op landbodem te zien is in vergelijking met de situatie zonder baggerspecie. Er blijkt bij zand, klei- en veensloten resp. 100%, 63% en 74% van de gegevens onder de kritische niveaus te liggen. Met andere woorden, een groot deel van de vrijkomende klasse 2 specie leidt bij herhaaldelijke verspreiding niet tot een overschrijding van de streefwaarde in de landbodem. Afname van atmosferische depositie in de komende 50 jaar verruimt de mogelijkheid om PAK-houdende specie op de kant te zetten zonder de streefwaarde te overschrijden. Dit is het sterkst in geval van bouwland op klei, maar geldt in mindere mate voor de beide grasland categorieen.

Deze rapportage bevat de resultaten van een modelleringsproject. Er worden beelden geschetst van de kwaliteitsontwikkeling van de landbodem met betrekking tot de vier metalen cadmium, koper, lood en zink bij verspreiding van baggerspecie. Het model beschrijft een vereenvoudigde en gemiddelde situatie voor de Nederlandse regionale wateren waarbij de modeldefinities een grote invloed op het uiteindelijke resultaat hebben. Het model voorspelt (binnen een periode van 50 jaar waarin vier keer baggerspecie wordt verspreid) een sterke beinvloeding van de gehalten aan cadmium, koper, lood en zink in de landbodem indien klasse 1, midden klasse 2 of bovengrens klasse 2 specie op land wordt verspreid. Enkel het op de kant zetten van klasse 0 specie levert binnen een periode van 50 jaar geen sterk verhoogde kans op overschrijding van de streefwaarde op. De huidige metaalgehalten van slootbodems in het landelijk gebied blijken zonder additionele belasting (uit een analyse van een dataset van 552 monsters) ruim onder de streefwaarde te liggen. In gebieden zonder additionele belasting is de kans op overschrijding van de streefwaarde voor landbodems als gevolg van specie verspreiding hierdoor beperkt.

Deze rapportage bevat de resultaten van een modelleringsproject. Er worden beelden geschetst van de huidige en toekomstige kwaliteit van de regionale waterbodems met betrekking tot de vier metalen cadmium, koper, lood en zink in afhankelijkheid van diverse emissiebronnen in zand- klei- en veensloten. Het onderzoek is uitgevoerd ter evaluatie van het Beleidsstandpunt Verwijdering Baggerspecie uit 1993, waarin het voornemen staat verwoord om na 2000 geen klasse 2 baggerspecie meer op land te verspreiden. Uitgegaan is van een modelslootsysteem waarin gehalten worden berekend onder invloed van belasting met zware metalen en processen, die van invloed zijn op de samenstelling van het systeem en de metaalgehalten in water en sediment. Een probabilistische aanpak is gekozen om de onzekerheid van processen en parameters te kwantificeren, waardoor er een kansverdeling ontstaat van mogelijke uitkomsten waarmee een risicoanalyse kan worden uitgevoerd. Modelresultaten laten zien dat de achtergrondbelasting in zand- en kleisloten over het algemeen een grote kans op klasse 0 specie veroorzaakt. Voor veensloten daarentegen blijkt dat voor koper een zeer grote kans op klasse 2 ontstaat en voor de andere metalen klasse 1 specie. Additionele bronnen zorgen in veen voor een geringe verschuiving in klasseverdeling, in zand- en kleisloten ontstaat echter voor koper klasse 2 en voor de andere metalen voornamelijk klasse 1 specie. Deze resultaten blijken, gegeven de onzekerheid in het model, goed overeen te komen met de schaarse veldgegevens. De landbodem, die door historische belasting vanuit met name atmosferische depositie en mestgift verhoogde metaalgehalten bevat, blijkt de belangrijkste bron bij de vorming van het sediment. Doordat het zeer waarschijnlijk is dat de landbodemgehalten de komende jaren niet sterk zullen verbeteren, is het aannemelijk dat een verbetering van nieuw te vormen sediment in regionale wateren de komende decennia niet zal optreden.

Regionale wateren worden eens in de vijf tot twintig jaar gebaggerd om de aan- en afvoer van water te waarborgen. De vrijkomende baggerspecie in het landelijk gebied wordt door het gehalte aan Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) vaak in klasse 2 ingedeeld. In het beleidsstandpunt Verwijdering Baggerspecie is gesteld dat klasse 2 specie in principe na het jaar 2000 niet meer op de kant verspreid mag worden. Als vervolg op een eerdere studie naar de huidige en toekomstige waterbodemkwaliteit is een modelmatige analyse van de PAK-gehalten in verschillende typen landbodem onder invloed van het herhaald opbrengen van baggerspecie uitgevoerd. Het blijkt dat specie met gehalten tegen de bovengrens van klasse 2, alleen bij bouwland op zand geen overschrijding van de streefwaarde op termijn oplevert. Voor de overige categorieen landbodems (bouwland op klei, grasland op klei en op veen) zou een probleem kunnen optreden bij het verspreiden van specie met hoge gehalten in klasse 2, als de streefwaarde landbodem als maatgevend wordt beschouwd. Om te zien op welk concentratie-niveau het overgrote deel van de klasse 2 specie zich bevindt, zijn gemeten gestandaardiseerde sedimentgehalten t/m klasse 2 uit het landelijk waterbodembestand vergeleken met kritische niveaus, waarbij na verspreiding geen toename van de kans op overschrijding van de streefwaarde op landbodem te zien is in vergelijking met de situatie zonder baggerspecie. Er blijkt bij zand, klei- en veensloten resp. 100%, 63% en 74% van de gegevens onder de kritische niveaus te liggen. Met andere woorden, een groot deel van de vrijkomende klasse 2 specie leidt bij herhaaldelijke verspreiding niet tot een overschrijding van de streefwaarde in de landbodem. Afname van atmosferische depositie in de komende 50 jaar verruimt de mogelijkheid om PAK-houdende specie op de kant te zetten zonder de streefwaarde te overschrijden. Dit is het sterkst in geval van bouwland op klei, maar geldt in mindere mate voor de beide grasland categorieen.

Deze rapportage bevat de resultaten van een modelleringsproject. Er worden beelden geschetst van de huidige en toekomstige kwaliteit van de regionale waterbodems met betrekking tot de vier metalen cadmium, koper, lood en zink in afhankelijkheid van diverse emissiebronnen in zand- klei- en veensloten. Het onderzoek is uitgevoerd ter evaluatie van het Beleidsstandpunt Verwijdering Baggerspecie uit 1993, waarin het voornemen staat verwoord om na 2000 geen klasse 2 baggerspecie meer op land te verspreiden. Uitgegaan is van een modelslootsysteem waarin gehalten worden berekend onder invloed van belasting met zware metalen en processen, die van invloed zijn op de samenstelling van het systeem en de metaalgehalten in water en sediment. Een probabilistische aanpak is gekozen om de onzekerheid van processen en parameters te kwantificeren, waardoor er een kansverdeling ontstaat van mogelijke uitkomsten waarmee een risicoanalyse kan worden uitgevoerd. Modelresultaten laten zien dat de achtergrondbelasting in zand- en kleisloten over het algemeen een grote kans op klasse 0 specie veroorzaakt. Voor veensloten daarentegen blijkt dat voor koper een zeer grote kans op klasse 2 ontstaat en voor de andere metalen klasse 1 specie. Additionele bronnen zorgen in veen voor een geringe verschuiving in klasseverdeling, in zand- en kleisloten ontstaat echter voor koper klasse 2 en voor de andere metalen voornamelijk klasse 1 specie. Deze resultaten blijken, gegeven de onzekerheid in het model, goed overeen te komen met de schaarse veldgegevens. De landbodem, die door historische belasting vanuit met name atmosferische depositie en mestgift verhoogde metaalgehalten bevat, blijkt de belangrijkste bron bij de vorming van het sediment. Doordat het zeer waarschijnlijk is dat de landbodemgehalten de komende jaren niet sterk zullen verbeteren, is het aannemelijk dat een verbetering van nieuw te vormen sediment in regionale wateren de komende decennia niet zal optreden.

Eighteen sediment samples collected in 1997 in the harbours and waterways of the Rhine delta were analysed for their 226Ra content and grain-size distribution. The effect of the emissions from the phosphate-processing industries on the 226Ra content could be inferred on the basis of these data. As observed in previous monitoring campaigns, the influence of this industry is greatest in and nearby the first and second petroleum harbours. Increases in the 226Ra content of up to 211 Bq/kg were measured in comparison to background levels of 22 to 46 Bq/kg. Approximately 13% of the released 226Ra is deposited in the harbours and waterways. Samples collected once every year were found to reflect the long-term trend in the emissions.

Dredgings from the harbours and waterways of the Rhine delta show elevated levels of natural radionuclides. The pathways to be used for calculations of the dose to the population have been the subject of debate lately. Part of this report deals with this subject and describes the results of discussions among research institutes, industrial companies and the Dutch government. Apart from that, this report gives the results of measurements of the Ra-226 content of harbour sludge samples taken during the 1994 and 1995 sampling campaigns of Public Works and the city of Rotterdam. In reporting the results, the natural radium contents and enhancement due to industrial dumpings are distinguished. The range of the natural radium contents of the 1994 en 1995 samples was 8-25 Bq kg-1, of the actually measured radium contents 13-264 Bq kg exp.-1 and of the enhancements 0-240 Bq kg exp.-1. Repeated sampling of the same locations shows that the radium content in 1995 was on the average 16 plusminus 2 (1 sigma) percent higher than in 1994. The natural radium contents in 1995 showed no difference with 1994. The enhancements were on the average 39 plusminus 7 percent higher in 1995. The radium contents compare well with previous occasional measurements. Exposure to radon when living on sites where harbour sludge with enhanced levels of radium has been used as landfill, is considered as the dominant potential exposure pathway. According to this model, the highest enhancements found correspond to a potential individual dose of approximately 6 mSv a exp.-1. Approximately 15% of the dredged material may cause an additional individual dose of 1 mSv a exp. -1 or more.

Baggerspecie uit de havens en vaarwegen van het Rijnmondgebied bevat een verhoogd gehalte aan van nature voorkomende radioactieve stoffen. De te beschouwen wijzen waarop de bevolking aan deze stoffen blootgesteld zou kunnen worden en daarmee de berekeningswijze van het risico, stonden de afgelopen tijd sterk ter discussie. Een deel van dit rapport beschrijft deze problematiek en de resultaten van een discussie tussen de betrokken instituten, bedrijven en de overheid. Daarnaast worden meetgegevens gepresenteerd van het gehalte Ra-226 in monsters die in 1994 en 1995 tijdens de monstercampagnes van Rijkswaterstaat en Gemeentewerken Rotterdam voor dit doel werden verzameld. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen het natuurlijke radiumgehalte en wat daaraan door industriele lozingen is toegevoegd, het 'overschot'. In de bemonsterde vakken bedroeg in 1994 en 1995 het natuurlijke radiumgehalte 8-25 Bq kg-1, het gemeten radiumgehalte 13-264 Bq kg exp.-1 en het overschot 0-240 Bq kg exp.-1. Uit gemeten waarden van zowel in 1994 als in 1995 bemonsterde vakken blijkt dat het radiumgehalte in de tussenliggende periode met 16 plusminus 2 (standaardfout) procent is gestegen. In het van nature voorkomende radiumgehalte was geen verandering te constateren en het overschot nam gemiddeld toe met 39 plusminus 7 procent. De gevonden waarden zijn van dezelfde orde als eerdere incidenteel gemeten waarden. Blootstelling aan radon in woningen die zijn gebouwd op polders opgehoogd met specie met een verhoogd radiumgehalte, wordt beschouwd als het belangrijkste potentiele blootstellingspad. Volgens dit model leidt gebruik van specie afkomstig uit de meest verontreinigde haven als ophoogmateriaal tot een toegevoegde potentiele individuele dosis van circa 6 mSv a exp.-1. Voor circa 15% van de uit het Rijnmondgebied opgebaggerde specie geldt dat gebruik als ophoogmateriaal kan leiden tot een toegevoegde dosis van meer dan 1 mSv a exp.-1.

The radium concentration was measured in 25 samples of harbour sludge taken from the Rijnmond area (Rotterdam harbours and the Nieuwe Waterweg) in 2002. High radium levels were found near the former discharge points of the phosphate ore processing plants, confirming the results of previous campaigns. The results of these previous campaigns (1994-2001) were corrected for a calibration defect that had been indicated in an international comparison of measurements. The cause of this defect appeared to be radon leakage from the calibration samples, resulting in an overestimation of radium concentrations by 16%. However, this turned out to be of no consequence for the conclusions drawn in previous reports. For 2002, the highest radium concentration of about 209 Bq kg-1 was found in a sample from the Nieuwe Maas (NM-2). The average total amount of radium of industrial origin for 2000 to 2002 in the nine regularly probed sections showing the highest radium levels was found to be approximately half the average for the 1995-1997 period. This is probably the effect of the former industrial releases, which, although decreasing, has not disappeared completely.

The radium concentration was measured in 25 samples of harbour sludge taken from the Rijnmond area (Rotterdam harbours and the Nieuwe Waterweg) in 2002. High radium levels were found near the former discharge points of the phosphate ore processing plants, confirming the results of previous campaigns. The results of these previous campaigns (1994-2001) were corrected for a calibration defect that had been indicated in an international comparison of measurements. The cause of this defect appeared to be radon leakage from the calibration samples, resulting in an overestimation of radium concentrations by 16%. However, this turned out to be of no consequence for the conclusions drawn in previous reports. For 2002, the highest radium concentration of about 209 Bq kg-1 was found in a sample from the Nieuwe Maas (NM-2). The average total amount of radium of industrial origin for 2000 to 2002 in the nine regularly probed sections showing the highest radium levels was found to be approximately half the average for the 1995-1997 period. This is probably the effect of the former industrial releases, which, although decreasing, has not disappeared completely.