Search

Dit rapport bevat de resultaten van het project Brakke Wateren, dat onderdeel uitmaakte van de Kennisimpuls Waterkwaliteit. In dit project is gewerkt aan het vergroten van de kennis over het ecologisch functioneren van brakke wateren in binnendijkse gebieden, om op basis daarvan te komen tot betere waterkwaliteitsdoelen voor dit type wateren en bijbehorende maatregelen om deze doelen te bereiken.

Review of the Dutch translation of Ottolenghi's SIMPLE.

Short article in Festschrift on the Albanian translation of a work in modern Greek reworking a text of Plato (ancient Greek)

Dit rapport is de geactualiseerde versie van het document 'Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water', dat in het najaar 2012 werd vastgesteld door de Regiekolom. De getalswaarden in dit rapport zijn de doelen voor de ‘natuurlijke’ watertypen. Deze doelen zijn van toepassing bij de voorbereiding van de KRW-planperiode 2021-2027. In de Ministeriële regeling Monitoring onder het ’Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water’ (BKMW) wordt ernaar verwezen.

Erasmus was een verwoed briefschrijver, met contacten in heel Europa. Al tijdens zijn leven werden zijn brieven voortdurend gekopieerd, uitgegeven en gretig gelezen. Voor Erasmus was een goede brief een volmaakt vormgegeven geheel, steeds aangepast aan de omstandigheden en persoonlijkheid van de verzender en de ontvanger, en aan de beschreven gebeurtenissen. Zo zien we hem zelf fraaie verhalen vertellen, scherp argumenteren, ongenadig schelden, welsprekend vleien, spotten of klagen. Bij alle variatie blijft hij de opvoeder en overtuigd humanist die zijn correspondenten het beste uit de oudheid voorhoudt, maar altijd in het licht van het christendom; de filoloog en tekstuitgever die de nieuwe wetenschap van taal en tekst verdedigt tegen de conservatieve theologen. Deze gevarieerde selectie toont Erasmus’ vele contacten met de vorsten van zijn tijd, zijn felle pacifisme, groeiende afkeer van Luther en diens hervorming, vooruitstrevende opvattingen over geleerde vrouwen, en vaak polemische verdediging van zijn eigen werk; maar ook de liefde, zware reizen, vechtende vrouwen en blaasstenen komen ter sprake.

In het najaar van 2012 werd een geactualiseerde versie van het document Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water 2015-2021 vastgesteld. Uit het gebruik van deze maatlatten en het programmeren van de Aquokit Biologie (webservice voor toetsen van ecologische kwaliteit met deze maatlatten ontwikkeld door het InformatieHuis Water) bleek dat er correcties en verduidelijkingen nodig waren om te zorgen voor een juiste en consistente toepassing van de maatlatten. Deze correcties en verduidelijkingen zijn doorgevoerd in deze tweede druk. In bijlage 14 is een overzicht opgenomen van de aanpassingen in de maatlat ten opzichte van de eerst druk.

Een beek in het Noorden van het land waarover in 1941 wordt gemeld dat in de benedenloop meer dan 5000 pond dode vis is afgevoerd en rond 1961 vrijwel alle vis uit het water verdwenen blijkt te zijn. Ook het water waar een monsternemer in 1964 meldt dat de roggebroden tijdens het uitvoeren van de metingen voorbijdreven. Het is erg moeilijk voor te stellen dat we het hier hebben over de Drentsche Aa, één van de meest intacte beeksystemen van Nederland. De beek heeft de laatste eeuw grote veranderingen in waterkwaliteit ondergaan, zowel in positieve als negatieve zin. Welke oorzaken lagen hieraan ten grondslag, hoe reageerde de beekgebonden natuur hierop en wat is er nodig voor verder herstel?

Tekst, Nederlandse Vertaling, Inleiding en aantekeningen van drie brieven van Erasmus (1466-1536)

Door de rijkdom aan bijzondere soorten planten en dieren zijn de Drentse vennen van (inter)nationale betekenis. In 18 van deze vennen zijn de laatste decennia flora en fauna gevolgd en zijn veranderingen vastgelegd in relatie tot beïnvloeding en beheer. Herstellen de vennen van verzuring, verdroging en een veel te hoge stikstofdepositie?

In het septembernummer van maandblad H2O stond een reactie van emeritus hoogleraar Olaf Schuiling op een eerder artikel over oplossingen voor de zomerplaag van de blauwalgen. Hij stelde dat hij in het artikel een ‘biologische bestrijdingsmethode’ miste. Zijn reactie lokte een nieuwe reactie uit.

In 2010-2011 zijn in 18 Drentse vennen inventarisaties uitgevoerd van beïnvloeding en beheer, waterstandsfluctuaties, waterchemie, vegetatie, kiezelwieren, sieralgen en macrofauna. De resultaten worden vergeleken met die van vergelijkbare inventarisaties in 1990 – 1994 en 2003. In de afgelopen dertig jaar is de kwaliteit van de onderzochte vennen aanzienlijk toegenomen, vooral door de afname van verzurende atmosferische depositie, maar ook door maatregelen tegen eutrofiëring zoals het uitbaggeren van vennen en het bestrijden van meeuwenkolonies. Ook anti-verdrogingsmaatregelen hebben rendement opgeleverd. Gemiddeld is de kwaliteit van de vegetatie, sieralgen en kiezelwieren nu even goed als of zelfs beter dan in de eerste helft van de twintigste eeuw. In de meeste vennen is de kwaliteit van de macrofauna sinds begin jaren negentig niet vooruitgegaan, mogelijk door het slechte koloniserende vermogen van veel macrofaunasoorten, de zuurstofarme waterbodem met toxische zwavelverbindingen en een eventuele ontoereikende omgevingskwaliteit van de vennen. In sommige vennen draagt externe belasting door overnachtende ganzen bij tot eutrofiëring. In vennen waar dat niet het geval is treedt soms interne eutrofiëring op. Door stijging van de pH door afname van verzuring wordt organische stof uit het sediment gemineraliseerd en komen voedingsstoffen vrij in de waterlaag. Vooral in de laatste vijf jaar heeft dat tot achteruitgang van de kwaliteit van algen en macrofauna geleid. Er worden aanbevelingen voor beheer en onderzoek gedaan, zoals het continueren van het huidige beheer, aangevuld met het opnieuw graven van veenputten in dichtgroeiende vennen, het beperken van de invloed van ganzen en grazende runderen en het voorkómen van invasies van exoten. Om de effecten van beleidsmaatregelen en beheer in de toekomst te blijven volgen wordt aanbevolen het onderzoek in alle vennen elke 10-12 jaar te herhalen, aangevuld met frequentere monitoring in een klein aantal vennen.

De leerstoelgroep Aquatische Ecologie en Waterkwaliteitsbeheer van Wageningen University is in 2006 begonnen met een inventarisatie van cyanobacteriënbloei in stedelijk water. De hoeveelheid cyanobacteriën, de soortensamenstelling, het voorkomen van drijflagen, de hoeveelheid gifstoffen en een aantal milieuvariabelen werden in kaart gebracht. Om een eerste indruk te verkrijgen van de cyanobacteriënbloei in oppervlaktewater in de woonomgeving, is in de zomer van 2006 (juli, augustus) een kleine selectie van 50 verschillende stadswateren in Noord-Brabant en Gelderland bemonsterd. Twee vijvers zijn gedurende 2006 intensiever bemonsterd om een indruk te verkrijgen van het verloop van de cyanobacteriënbloei in deze vijvers. De cyanobacteriën werden gekwantificeerd en onderscheiden van eukaryote algen met behulp van in vivo chlorofyl-a fluorescentie.

De laatste paar jaar waren de zomers niet zo heet, maar in de recordwarme zomers van 2003 en 2006 waren de signalen overduidelijk: op veel plaatsen werd intensieve bloei van cyanobacteriën (‘blauwalgen’) gesignaleerd. De laatste decennia is de temperatuur van het Nederlandse oppervlaktewater al een paar graden toegenomen en volgens de gangbare klimaatscenario’s zal de temperatuurstijging nog wel even doorgaan; ten gunste van de cyanobacteriën. Behalve visuele, geur- en stankoverlast zijn cyanobacteriën bekend om de productie van gifstoffen, die schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en dier. Maar ook blijken de cyanobacteriën aan de basis van de evolutie van het leven op aarde te staan, met een voor zulke primitieve organismen opvallen rijkdom aan vormen. De verschillende soorten zijn aangepast aan het leven in een groot aantal, soms zeer verschillende milieus, van droge woestijnbodems tot in hete bronnen. In deze brochure wordt de achtergrondkennis over cyanobacteriën op een rijtje gezet, niet alleen ten behoeve van de bestuurders, de makers van het waterbeleid en de waterbeheerders, maar ook voor de onderzoekers. Gezamenlijk spannen deze groeperingen zich in diverse verbanden in om vat te krijgen op de precieze mechanismen die de bloei van cyanobacteriën veroorzaken, om de aard en werking van de gifstoffen te achterhalen en om voorspellingsmodellen voor cyanobacteriën te ontwikkelen. Dat om de gezondheidsrisico’s van de cyanobacteriën zoveel mogelijk het hoofd te bieden.

Dit rapport geeft een overzicht van de huidige toestand van de vennen en enkele zwak gebufferde wielen in Noord-Brabant. Daarvoor is een steekproef van 126 locaties onderzocht. Er zijn zoveel mogelijk gegevens verzameld over beheer, chemie, fytoplankton (o.a. sieralgen), macrofyten, fytobenthos (kiezelwieren), macrofauna en vissen, vooral uit de perioden 1990-1994 en 2000-2004. De effecten van genomen beheersmaatregelen worden geëvalueerd en er wordt een plan van aanpak voor komende venherstelprojecten en de monitoring van de ecologische toestand gepresenteerd. In het afgelopen decennium is de verzuringstoestand van de vennen, voornamelijk door vermindering van de atmosferische depositie van zwavel- en stikstofverbindingen sterk verbeterd

In de zomer van 2004 is veldwerk verricht, waarbij 25 vennen zijn betrokken en een aantal andere vennen en wielen met zwak gebufferd water. Alle RWSR-vennen zijn geselecteerd, alsmede een aantal andere locaties, zodat een min of meer representatief beeld van de vegetatie van de vennen kon worden verkregen. In dit rapport worden de basisgegevens gepresenteerd, die in het hoofdrapport nader worden uitgewerkt.

In december 2000 is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgesteld. Eén van de verplichtingen die voortvloeien uit de KRW is het beschrijven van de ecologische referentiesituatie van natuurlijke watertypen, waarvan dit rapport verslag doet voor de categorie Rivieren. Naast de referenties voor de biologische-, hydromorfologische- en algemene fysischchemische kwaliteitselementen per watertype, wordt in dit rapport een voorstel gedaan voor biologische maatlatten ten behoeve van de ecologische beoordeling van natuurlijke wateren. Daarbij is op ecologische gronden een onderscheid in klassen gemaakt, waaronder de Goede Ecologische Toestand

UItleg over een nieuw ecologisch beoordelingssysteem voor brakke binnenwateren, aansluitend bij de al bestaande STOWA-beoordelingssystemen voor andere watertypen. Op grond van het ecologisch functioneren en een geformuleerd ecologisch streefbeeld worden beïnvloedingsfactoren, karakteristieken en maatstaven onderscheiden, waarmee voor verschillende hoofdtypen en subtypen brakke binnenwateren een ecologisch profiel kan worden opgesteld. Zowel het zoutgehalte als de dynamiek blijken belangrijke differentiërende factoren tussen brakwatersystemen; morfologie en voedselrijkdom spelen een ondergeschikte rol

Dit rapport geeft een overzicht van de toestand van het Nederlandse ven met betrekking tot vermesting en verzuring. Daartoe is een steekproef van 178 vennen met gegevens over chemie, kiezelwieren en plantengroei uit de periode 1990-2000 onderzocht. Eris een toetsingskader geconstrueerd dat is gebaseerd op de ecologische niveaus van de Europese Kaderrichtlijn Water. De lokale stikstofdepositie is geschat en de verwachte depositie in 2010, 2020 en 2030 is berekend. Deze depositieniveaus zijn getoetst aan kritische depositieniveaus. In de noordelijke provincies is de toestand thans het gunstigst, hoewel ook daar de stikstofdepositie nog boven het kritische niveau ligt. Bij ongewijzigd beleid (Milieuverkenningen 5) zal deze situatie niet veranderen, maar bij extra beleid (Natuur- en Milieubeleidsplan 4) zullen vrijwel alle vennen volledig zijn beschermd. Voor het ecologisch herstel van de thans aangetaste vennen zijn effectgerichte maatregelen noodzakelijk.

Met een nieuw ecologisch beoordelingssysteem voor stadswateren, ontwikkeld in opdracht van STOWA, zijn zowel de ecologische toestand als de belevingswaarde van stadswateren op simpele wijze te bepalen. Het systeem bestaat uit drie deeltoetsen: (1) een simpele veldtoets gericht op een snelle ecologische inventarisatie en vaststelling van de belevingswaarde, (2) een uitgebreide ecologische beoordeling op basis van watertypen en karakteristieken, uitmondend in een ecologisch profiel, (3) een vervolgtoets met een diagnose van mogelijke oorzaken van problemen en verbeteringsmaatregelen

Een groot deel van de natuurgebieden in Nederland is sterk in kwaliteit achteruitgegaan en genivelleerd als gevolg van atmosferische depositie. Het duurzaam voortbestaan en herstel van de genivelleerde en bedreigde ecosystemen en soorten is op lange termijn slechts mogelijk indien maatregelen worden genomen die de luchtverontreiniging doen afnemen. ln dit kader vormen de Oisterwijkse Vennen een belangrijk onderzoekgebied.

In 1990 en 1991 zijn de ecologische veranderingen in Drentse vennen sedert ca. 1900 onderzocht en in verband gebracht met menselijke beïnvloeding en beheer. Er is gebruikt gemaakt van oude monsters en gegevens van waterchemie, water- en moerasplanten, kiezelwieren en sieralgen uit 9 beheersvennen en 9 blanco vennen. De veranderingen zijn oligotrofiëring (door wegvallen van kleinschalig beheer), eutrofiëring (meeuwen, landbouw) en verzuring (atmosferische depositie). Vooral de wat voedselrijk- en ionenrijkere hoogveenvennen en overkruid-vennen zijn achteruitgegaan met een soort als de Drijvende egelskop. In totaal zijn 97 soorten kiezelwieren aangetroffen. Door verzuring gaat de hoeveelheid van Eunotia exigua tot 1983 sterk vooruit. Daarna neemt deze vooral in de blanco vennen weer af. Er werden in alle monsters samen 131 soorten sieralgen gevonden. In de meeste blanco vennen is er tussen 1924 een en 1980 sterke verandering van de sieralgensamenstelling, maar daarna is er weer een verandering in de richting van de oude toestand. In de geëutrofieerde vennen komen weinig sieralgensoorten voor. Schonen, plaggen en verhoging van het waterpeil hebben in het algemeen positieve effecten voor de venlevensgemeenschap, maar de maatregelen moeten per ven worden beoordeeld. Voor het in stand houden van de karakteristieke vensoorten is het regelmatig verwijderen van organisch materiaal noodzakelijk. Het kappen van bos in de omgeving is nodig voor het verminderen van verdroging en atmosferische verzurende depositie.