Search

Het is niet mogelijk om indicatieve waterkwaliteitsnormen te bepalen voor twee perfluorverbindingen die kunnen vrijkomen bij de productie van teflon met de zogeheten GenX-technologie. Er ontbreken gegevens over de mate waarin deze stoffen in vissen ophopen. Deze informatie is onmisbaar om te berekenen welke concentratie in water veilig is als mensen, vogels en zoogdieren hun leven lang vis uit dat water zouden eten. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM. De veilige concentratie in oppervlaktewater wordt bepaald door uit te rekenen hoeveel er in vis mag zitten als die levenslang wordt gegeten. Deze methodiek is in lijn met de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). De onderzochte stoffen zijn FRD-902 en FRD-903. Fabrikant Chemours introduceerde de GenX-technologie in 2012 om de omstreden stof PFOA te vervangen. Voor dit onderzoek is een inventarisatie gemaakt van wat er in de wetenschappelijke literatuur bekend is over effecten van deze stoffen op waterorganismen en over de opname door vissen. In recent onderzoek heeft het RIVM bepaald hoeveel een mens van de stof zou mogen binnenkrijgen zonder daar schadelijke gevolgen van te ondervinden. Vervolgens is berekend wat er maximaal in vis zou mogen zitten als mensen die elke dag gedurende hun hele leven zouden eten. Deze waarde beschermt ook vogels en zoogdieren. Om de waarde in vis te kunnen vertalen naar een veilige concentratie in water, zijn gegevens nodig over hoeveel FRD-902 en FRD-903 door die vissen vanuit water wordt opgenomen. Dit soort informatie ontbreekt momenteel. Deze informatie is belangrijk omdat de voedselketen onvoldoende wordt beschermd door de ecologische norm voor waterorganismen. De stoffen zijn relatief weinig giftig voor waterorganismen zelf, maar kunnen een probleem vormen als ze via vis in de voedselketen terecht komen. Het RIVM beveelt aan te onderzoeken hoeveel FRD-902 en FRD-903 door vissen wordt opgenomen. Dit kan door middel van een laboratoriumstudie of door analyse van representatieve vissen en water in de praktijk

The municipality of Dordrecht commissioned the RIVM to derive risk limits for perfluorooctanoic acid (PFOA) in soil and groundwater. The local government can determine if the quality of the soil and groundwater can cause risks to humans and the environment, and if measures are needed. The contamination with PFOA is probably caused in the end of the last Century. PFOA was used by Dupont/Chemours in Dordrecht up to 2012 for the production of polymers. This report derives generic risk limits for soil and groundwater according the method for deriving Intervention Values. This approach takes into account exposure of men and the environment from contamination in soil and groundwater. Additionally site-specific (or soil use specific risk limits have been derived for soil and groundwater for different types of land use. It is focusing on residential and industrial areas, taking into account the relevant exposure routes. The municipality can use the derived risk limits to develop a policy depending on the land use and for the reuse of soil in the municipality.

Het RIVM heeft geëvalueerd hoe in Nederland nieuwe verontreinigende stoffen in de bronnen van drinkwater worden aangepakt. Vaak is over deze stoffen nog weinig informatie beschikbaar om te beoordelen welke concentratie in drinkwater veilig is. Daarom wordt uit voorzorg voor al deze stoffen een lage concentratie (1 microgram per liter) aangehouden, als 'signaleringsparameter voor antropogene stoffen'. Boven deze concentratie moet worden onderzocht wat de effecten ervan op de kwaliteit van het drinkwater zijn. De huidige signaleringsparameter blijkt voor de meeste nieuwe stoffen veilig te zijn. Voor een beperkt aantal zeer schadelijke stoffen is een strengere waarde nodig. Om tijdig maatregelen te kunnen nemen is het daarom belangrijk om de concentraties van mogelijke risicostoffen in de hele drinkwaterketen (van bron tot tap) nauwgezet te volgen. De Nederlandse drinkwaterbedrijven doen dit ook. Ze meten de kwaliteit van de drinkwaterbronnen en het drinkwater zeer uitgebreid en werken continu aan mogelijke verbeteringen. Hoewel de huidige aanpak in principe voldoet, reikt het RIVM twee andere mogelijkheden aan, met enkele voor- en nadelen ervan. Bij de ene optie wordt de signaleringsparameter voor alle stoffen strenger en verlaagd naar 0,1 microgram per liter, zowel voor het drinkwater als voor de bronnen. Bij de andere optie blijft de huidige waarde behouden voor oppervlaktewaterbronnen en wordt de waarde voor zowel drinkwater als grondwaterbronnen aangescherpt naar 0,1 microgram per liter. Het RIVM beveelt aan om de maatschappelijke haalbaarheid van de verschillende opties in beeld te brengen (betaalbaarheid en uitvoerbaarheid). Ook wordt aanbevolen om de informatie over de schadelijke effecten van stoffen in drinkwater beter toegankelijk te maken voor waterbeheerders. Bij alle opties blijft het belangrijk om de concentraties van nieuwe risicostoffen van bron tot tap nauwgezet te monitoren. Dit technische onderzoek is onderdeel van de structurele aanpak die het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) aan het opzetten is om beter met nieuwe stoffen om te kunnen gaan.

In de landbouw wordt regelmatig met bestrijdingsmiddelen gewerkt. Omwonenden maken zich zorgen of dit een risico vormt voor hun gezondheid. Een consortium van kennisinstituten heeft gemeten in hoeverre omwonenden van bollenvelden in contact komen met bestrijdingsmiddelen. Uit dit Onderzoek Blootstelling Omwonenden (OBO) blijkt dat zij bestrijdingsmiddelen binnenkrijgen. Dit kan het gevolg zijn van het gebruik van deze middelen in de omgeving, maar andere bronnen, zoals voedsel, kunnen daar ook aan bijdragen. Van de onderzochte bestrijdingsmiddelen overschreden de gemeten gehalten in de lucht of urine geen risicogrenzen. Maar volgens het RIVM moeten eventuele gezondheidsrisico's van omwonenden voor alle gebruikte bestrijdingsmiddelen preciezer worden ingeschat. Restanten van bestrijdingsmiddelen die op de onderzochte bollenvelden zijn gebruikt, zijn teruggevonden in de buitenlucht rond woningen in de buurt. Ook in het stof op de deurmat en in het huisstof zaten resten. Daarnaast zijn ze aangetroffen in de urine van omwonenden van bloembollenvelden, zowel bij volwassenen als bij kinderen. Dit was ook het geval in de urine van mensen die op meer dan 500 meter afstand van agrarische velden woonden. Bij bollentelers en hun gezinsleden zijn hogere concentraties bestrijdingsmiddelen gemeten dan bij andere omwonenden. De OBO-resultaten laten zien dat de blootstelling aan de onderzochte middelen niet te laag wordt ingeschat in de huidige toelatingsbeoordeling. Wel kan de beoordelingsmethode worden verbeterd met nieuwe kennis die het OBO heeft opgeleverd. Dit betreft onder andere kennis over de manier waarop bestrijdingsmiddelen zich verspreiden via de verwaaide druppels van spuitvloeistof (drift), via verdamping en via huisstof. Ook moet rekening worden gehouden met de totale blootstelling van meerdere bestrijdingsmiddelen, en moeten dus alle teeltsoorten en bestrijdingsmiddelen in een gebied worden meegenomen. Naar aanleiding van de zorgen van omwonenden is in 2018 een verkenning uitgevoerd naar de gezondheidssituatie van omwonenden van landbouwgrond. Toen is onderzocht of zij vaker dan niet-omwonenden bepaalde gezondheidsproblemen hebben. Er kwamen geen gezondheidsproblemen naar voren die samenhingen met de bollen-teelt. Er waren wel indicaties voor gezondheidsproblemen in andere teelten. Het RIVM vindt het daarom nodig om een brede werkgroep te laten verkennen of en hoe nader gezondheidsonderzoek ingevuld kan worden. Dan zou ook naar andere aandoeningen en klachten moeten worden gekeken, zoals effecten op cognitieve ontwikkeling of autisme, dan in de verkenning mogelijk was. Ook verdient de gezondheid van kwetsbare groepen, zoals kinderen jonger dan 16 weken, speciale aandacht. Het RIVM pleit voor de oprichting van een kennisplatform waar mensen terecht kunnen met vragen over gewasbescherming en gezondheid. Ook ondersteunt het RIVM het streven naar een duurzame landbouw waarbij het gebruik van bestrijdingsmiddelen wordt beperkt.

Het RIVM doet voorstellen voor zogeheten indicatieve waterkwaliteitsnormen voor een aantal bestrijdingsmiddelen. Waterbeheerders meten de meeste van deze stoffen, maar er bestaan nog geen normen voor. Dit maakt het moeilijk het beleid voor de waterkwaliteit te evalueren en probleemstoffen aan te pakken. De nieuwe indicatieve normen geven waterbeheerders een eerste indruk of zij zich zorgen moeten maken over stoffen die zij in hun gebied vinden. Het RIVM heeft de voorgestelde normen vergeleken met meetgegevens uit 2017. Op basis hiervan zal bijna de helft van de stoffen naar verwachting de norm niet overschrijden. Voor de overige stoffen is dat niet zeker, omdat precieze gegevens ontbreken. Voor acequinocyl, azadirachtine-A, bifenazaat, pyrethrine, pyridalyl en tribenuron-methyl is een betere analysemethode nodig. Dit om de lage concentraties van de stoffen die bij de voorgestelde norm horen, te kunnen meten. Bij de indicatieve normen is rekening gehouden met de mate waarin mensen aan de stoffen worden blootgesteld als zij vis en visproducten eten. Dit is van belang voor stoffen die zich ophopen in vis of schadelijk kunnen zijn voor mensen. Toch bepalen in bijna alle gevallen de directe effecten op waterorganismen de hoogte van de indicatieve norm. Voor het insecticide spirotetramat is de afgeleide waarde onzeker, omdat voor deze stof de goede testen ontbreken. Indicatieve normen zijn gebaseerd op informatie uit een klein aantal databases. De bronnen van deze gegevens worden niet uitgebreid gecontroleerd. Daardoor heeft een indicatieve norm meer onzekerheden dan een gedegen norm, waarbij wel alle informatie wordt bekeken. Bij een overschrijding van een indicatieve norm kan zo'n uitgebreidere normbepaling nauwkeuriger aangeven of er een risico is.

Regelmatig worden in het riool drugs en kalmeringsmiddelen aangetroffen. Via deze route kunnen ze ook in het oppervlaktewater terechtkomen. Er is op dit moment geen gefundeerde uitspraak te doen of dit risico's heeft voor het ecosysteem ter plaatse. Dat komt vooral omdat gegevens ontbreken over de mate waarin deze stoffen giftig zijn voor waterorganismen. Daarom is met behulp van rekenmodellen geschat welke concentraties veilig zijn voor het ecosysteem. Deze concentraties worden nergens overschreden, maar de schattingen kennen grote onzekerheden. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM. Eerder onderzoek heeft laten zien dat de drinkwaterkwaliteit niet in gevaar komt. De grootste belemmering voor een onderbouwde uitspraak is dat meestal niet wetenschappelijk is getest of de onderzochte drugs en kalmeringsmiddelen effecten hebben op waterorganismen. Daardoor is onbekend in hoeverre ze giftig zijn. Voor de toegelaten geneesmiddelen zou dit wel inzichtelijk kunnen worden gemaakt als fabrikanten deze gegevens over hun producten openbaar zouden maken. Omdat drugs illegaal zijn, kan de overheid de aanlevering van gegevens niet afdwingen. De overheid is daardoor voor deze informatie afhankelijk van wetenschappelijk onderzoek door bijvoorbeeld universiteiten. Om veilige concentraties voor het ecosysteem te kunnen schatten, zijn nu gegevens gebruikt over aanverwante stoffen die wel zijn getest. Dit brengt echter onzekerheden met zich mee. Een andere onzekerheid in de resultaten betreft het effect dat mogelijk kan optreden als waterorganismen met meerdere stoffen tegelijk in aanraking komen. Een combinatie van verwante stoffen met een vergelijkbare werking zou namelijk het negatieve effect kunnen versterken. Metingen van concentraties in Nederlands oppervlaktewater laten zien dat in kleinere wateren dicht bij rioolwaterzuiveringsinstallaties veel hogere concentraties aanwezig kunnen zijn dan in grotere wateren verderop. De stoffen zijn in de kleinere wateren minder verdund en het kost tijd voordat natuurlijke afbraakprocessen hun effect hebben. Op deze plaatsen kunnen concentraties van ecstasy in de buurt van de geschatte veilige concentratie komen.

Milieurisicogrenzen vormen de basis voor de beoordeling of stoffen in water, bodem en lucht schadelijk kunnen zijn voor mensen, dieren en planten. Het RIVM heeft de voorlopige methode uit 2009 om zogeheten indicatieve milieurisicogrenzen te bepalen, vernieuwd. Met deze methode kunnen ze snel en tegen lage kosten worden bepaald. In de nieuwe versie worden milieurisicogrenzen gebaseerd op de laatste inzichten en zijn ze uitgebreid van één naar vier risiconiveaus. Ook is toegevoegd hoe risicogrenzen voor zoute wateren kunnen worden bepaald; voorheen was dat alleen voor zoet water het geval. Binnen Nederland worden indicatieve milieurisicogrenzen gebruikt omdat de Europees geaccepteerde afleidingsmethode een tijdrovende exercitie is. Voor de indicatieve afleiding worden gegevens gebruikt uit een geselecteerde set van bronnen met informatie over eigenschappen en schadelijke effecten van stoffen. Er vindt geen uitgebreid literatuuronderzoek plaats en er wordt niet gecontroleerd in hoeverre de gegevens betrouwbaar zijn. Indicatieve milieurisicogrenzen kennen hierdoor een grotere onzekerheid dan de Europese, gedegen variant. Milieurisicogrenzen vormen de wetenschappelijke basis waarop de Nederlandse interdepartementale Stuurgroep Normstelling milieukwaliteitsnormen vaststelt: milieurisicogrenzen hebben zelf geen officiële beleidsmatige status. De overheid gebruikt milieukwaliteitsnormen bij de uitvoering van het nationale stoffenbeleid en de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Er bestaan normen voor vier verschillende niveaus: een verwaarloosbaar risiconiveau (VR), een niveau waarbij geen schadelijke effecten zijn te verwachten (MTR, JGMKN), het maximaal aanvaardbare niveau voor ecosystemen voor kortdurende blootstelling (MACeco), en een niveau waarbij mogelijk ernstige effecten voor ecosystemen kunnen optreden (EReco).

Het RIVM stelt voor om de indicatieve waterkwaliteitsnormen van een aantal bestrijdingsmiddelen aan te passen. Indicatieve normen geven waterbeheerders een eerste indruk of stoffen die zij in hun gebied aantreffen een reden tot zorg zijn. Van vrijwel alle onderzochte stoffen zijn de voorgestelde normen strenger dan de oude. Nieuwe gegevens voor waterorganismen laten namelijk zien dat schadelijke effecten al bij lagere concentraties optreden. Daarnaast is bij de nieuwe waarden rekening gehouden met de mate waarin mensen aan de stoffen worden blootgesteld als zij vis en visproducten eten. De bestrijdingsmiddelen uit dit onderzoek kunnen zich namelijk ophopen in vis. De nieuwe waarden beschermen daarom niet alleen waterorganismen maar ook mensen die vis eten. In de meeste gevallen zijn de nieuwe inzichten over de directe effecten die ze op waterorganismen hebben echter doorslaggevend voor de aanpassingen. Verder speelt mee dat de huidige methodiek om normen af te leiden een grotere veiligheidsmarge inbouwt als bepaalde gegevens ontbreken. Voor een aantal stoffen zijn er bijvoorbeeld geen studies naar de langetermijneffecten op soorten die gevoelig zijn voor deze stoffen. Dit onderzoek laat zien dat nieuwe gegevens van grote invloed kunnen zijn op de hoogte van de norm. Om de effecten van bestrijdingsmiddelen op de oppervlaktewaterkwaliteit goed te kunnen inschatten, is het dan ook van belang de indicatieve normen periodiek te actualiseren. De normvoorstellen dienen als advieswaarden voor het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM), dat de normen uiteindelijk bepaalt.

et kabinet heeft een verbod aangekondigd op het gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen op verhardingen, zoals stoepen en wegen. Een uitzondering is voorgesteld voor bestrijdingsmiddelen die zogeheten laag-risicostoffen bevatten. Het RIVM is gevraagd uit te werken wanneer stoffen in Nederland voor deze uitzondering in aanmerking komen. De criteria daarvoor zijn namelijk op Europees niveau nog niet goed uitgewerkt. Uit de verkenning blijkt dat het risico's met zich meebrengt om, vooruitlopend op Europa, criteria voor Nederland te stellen. Een van de risico's is dat stoffen onterecht als een laag-risicostof worden aangemerkt en op termijn alsnog moeten worden verboden. Een ander risico is dat enkele toegestane stoffen dan grootschalig worden gebruikt en zo alsnog schadelijke effecten veroorzaken voor mens en milieu. Het verleden heeft aangetoond dat grootschalig gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen op verhardingen daadwerkelijk tot problemen kan leiden. Het verbod is bedoeld om de volksgezondheid en het oppervlaktewater te beschermen. De Europese Commissie bepaalt welke stoffen als laagrisicostoffen gelden. Omdat de Europese eisen voor zulke laagrisicostoffen nog niet zijn ingevuld, heeft de Tweede Kamer de regering gevraagd te onderzoeken of het haalbaar is om voor Nederland eisen op te stellen. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft het RIVM opdracht gegeven dit te onderzoeken.

Alleen digitaal verschenen

VROM-DP

VROM-DP

Dit rapport is een bijlage bij rapport 601714022 Factsheets nieuwe stoffen De 'factsheets' in deze bijlage zijn opgesteld in het Engels om de uitwisseling van informatie in internationaal verband te vergemakkelijken.