Search

Food consumption and production in the Netherlands is associated with several sustainability problems. The Monitor Progress on Sustainable Food Chains (MVVV) identified the main sustainability issues (‘hotspots’) for the domain ‘animal protein and fish’. Based on public data, it was determined to what extent progress has been made on these hotspots and their related objectives in the past 5 to 10 years. Hotspots such as ‘the environmental impact of the cultivation of animal feed’ and ‘use of antibiotics in livestock’ have reached their sustainability goals in the last years. Hotspots that have seen little progress and/or have some areas of improvement are anti-fouling problems in fisheries, animal welfare, air quality, energy use, health, safety and welfare of employees, enteric methane emissions and manure management. De voedselconsumptie- en productie in Nederland gaat gepaard met verscheidene uitdagingen op het gebied van verduurzaming. In de Monitor Voortgang Verduurzaming Voedselketens (MVVV) zijn de belangrijkste duurzaamheidskwesties (‘hotspots’) in kaart gebracht voor het domein ‘dierlijk eiwit en vis’. Op basis van publieke data is bepaald in hoeverre in de afgelopen 5 tot 10 jaar progressie is geboekt. Hotspots zoals ‘milieu-impact door teelt diervoedergrondstoffen’ en ‘antibioticagebruik in de veehouderij’ hebben de afgelopen jaren de gestelde doelen bereikt. Hotspots met minder vooruitgang en/of een aantal aandachtspunten zijn: antifouling-problematiek in de visserij, dierenwelzijn, luchtkwaliteit, energieverbruik, enterische methaanemissies, gezondheid, veiligheid en welzijn van medewerkers en mestmanagement.

Deze notitie bevat 2 onderdelen: Deel 1. Advies opzet monitoring en evaluatiesysteem. Deel 2. Verkenning: uitwerking monitoring voor enkele thema’s die spelen in de kringlooplandbouw (bodemkwaliteit, bemesting, veevoer, biodiversiteit, klimaat, voedselconsumptie, neveneffecten).

Fieldschool excavations have targeted fields and banks of Celtic field system at Westeinde - Noormansveld. Also, a small number of (Iron Age) barrows were investigated. Within the Celtic field plots, farmsteads dating from the Early Iron Age to the Roman period were uncovered.

Excavation of series of test-pits in a scheduled monument that proved a Celtic field (rather than an urnfield). AMS dates and flint suggest earliest use of the site in the Middle Neolithic, whilst agricultural usage presumably started in the Bronze Age. AMS and OSL dating of banks suggest the Celtic field system was in play from ca. 1700 BC to 150 AD. Ploughmarks were found in both fields and banks.

Fieldschool excavations have targeted fields and banks of Celtic field system at Westeinde - Noormansveld. Also, a small number of (Iron Age) barrows were investigated. Within the Celtic field plots, farmsteads dating from the Early Iron Age to the Roman period were uncovered.

Fieldschool excavations have targeted fields and banks of Celtic field system at Westeinde - Noormansveld. Also, a small number of (Iron Age) barrows were investigated. Within the Celtic field plots, farmsteads dating from the Early Iron Age to the Roman period were uncovered.

Excavation of series of test-pits in a scheduled monument that proved a Celtic field (rather than an urnfield). AMS dates and flint suggest earliest use of the site in the Middle Neolithic, whilst agricultural usage presumably started in the Bronze Age. AMS and OSL dating of banks suggest the Celtic field system was in play from ca. 1700 BC to 150 AD. Ploughmarks were found in both fields and banks.

Excavation of series of test-pits in a scheduled monument that proved a Celtic field (rather than an urnfield). AMS dates and flint suggest earliest use of the site in the Middle Neolithic, whilst agricultural usage presumably started in the Bronze Age. AMS and OSL dating of banks suggest the Celtic field system was in play from ca. 1700 BC to 150 AD. Ploughmarks were found in both fields and banks.

Binnen het project ‘Bodem in Balans?’ begon een groep telers uit het noorden van het land met de methode Albrecht voor bodemanalyse. De studieclubleden wilden weten wat ze konden bereiken met Albrecht als uitgangspunt. Lopende het project werd het accent verschoven naar een compleet weerbaarder teeltsysteem.

De Biologische landbouw is een op duurzaamheid gerichte keten met een gecertificeerd product en een sterk groeiende markt. De certificering zorgt voor de borging van een basisprestatie. De ambities van de biologische landbouw gaan echter veel verder. Hoe staat het met de duurzaamheidsprestaties? Recent onderzoek geeft opheldering.

The project Sustainable rose cultivation aimed to achieve a sustainable and energy efficient rose cultivation by a controlled use of assimilation lighting, an optimum use of the cooling and an integrated control strategy for mildew. The production came to 320 stems.m-2 average weight 54 grams. The branch length and bud size varied through the season. There was no saving on electricity. There was a significant saving on heat. The improvement of the energy efficiency was totally determined by the reduction of the heat consumption. The light utilization efficiency was 2:44 g.mol-¹ and increased compared to the previous year. Cooling and forced ventilation had a positive effect on the stem elongation in the autumn. The installation with forced ventilation from above combined with the screen had a favourable effect on the climate, especially in the humidity control under a largely (95-98%) closed screen. The payback period of the investment in airconditioning is within 3 years.

Op basis van internationaal literatuuronderzoek blijken er interessante kansen voor toepassing van microalgen producten in landbouwgewassen te zijn. In dit rapport worden zowel groene algen als cyanobacteriën gedefinieerd als microalgen. Stoffen uit microalgen (met name uit cyanobacteriën) blijken in diverse onderzoeken uit de literatuur een goede bestrijding te geven van verschillende schimmels en aaltjes die in landbouwgewassen schade aanrichten. Verder is er (buiten de landbouw) insecticide-, molluscicide-, herbicide- en algacidewerking met stoffen uit cyanobacteriën aangetoond. In Nederland zijn zeewier- en algenextracten krachtens de Verordening gewasbescherming als werkzame stof goedgekeurd voor de groeiregulatie van planten. Het gebruik als bodemverbeteraar of als plantenstimulator is vooralsnog veel minder gereguleerd dan als gewasbeschermingsmiddel. Om de kansen met microalgen te benutten zou er verder geïnvesteerd moeten worden in onderzoek. Het zou duidelijk moeten worden welke werkzame stoffen uit micro algen of welke algenpreparaten andere organismen bestrijden, in welke formulering en met welke dosering. De bestrijdende, bemestende, bodem verbeterende, plantweerstand verhogende en milieueffecten van algentoepassingen zouden vergeleken moeten worden met conventionele methoden.

Nine crops with lisianthus have been carried out on coir in cloth gutters, five of which were also on expanded clay pellets. In addition to growing on a closed system, the use of energy and plant protection products is kept limited. The crops have shown a reasonable production, although not as high as in practice. This difference may be caused by both the frugal exposure to lighting as the unfamiliarity with growing on substrate. The crops on coir have shown a better production than the crops on expanded clay pellets. ReferaatNegen teelten met lisianthus zijn uitgevoerd op kokos in gronddoekgoten, waarvan vijf teelten ook op kleikorrels.Naast het telen op een gesloten systeem zijn het gebruik van energie en gewasbeschermingsmiddelen beperkt gehouden. De teelten hebben een redelijke productie laten zien, die nog niet zo hoog is als in de praktijk. Dit verschil kan zowel zijn veroorzaakt door zowel de zuinige belichting als aan de onbekendheid met het telen op substraat. De teelten op kokos hebben telkens beter gegroeid dan die op kleikorrels.AbstractNine crops with lisianthus have been carried out on coir in cloth gutters, five of which were also on expanded clay pellets. In addition to growing on a closed system, the use of energy and plant protection products is keptlimited. The crops have shown a reasonable production, although not as high as in practice. This difference may be caused by both the frugal exposure to lighting as the unfamiliarity with growing on substrate. The crops oncoir have shown a better production than the crops on expanded clay pellets.

Op basis van internationaal literatuuronderzoek blijken er interessante kansen voor toepassing van microalgen producten in landbouwgewassen te zijn. In dit rapport worden zowel groene algen als cyanobacteriën gedefinieerd als microalgen. Stoffen uit microalgen (met name uit cyanobacteriën) blijken in diverse onderzoeken uit de literatuur een goede bestrijding te geven van verschillende schimmels en aaltjes die in landbouwgewassen schade aanrichten. Verder is er (buiten de landbouw) insecticide-, molluscicide-, herbicide- en algacidewerking met stoffen uit cyanobacteriën aangetoond. In Nederland zijn zeewier- en algenextracten krachtens de Verordening gewasbescherming als werkzame stof goedgekeurd voor de groeiregulatie van planten. Het gebruik als bodemverbeteraar of als plantenstimulator is vooralsnog veel minder gereguleerd dan als gewasbeschermingsmiddel. Om de kansen met microalgen te benutten zou er verder geïnvesteerd moeten worden in onderzoek. Het zou duidelijk moeten worden welke werkzame stoffen uit micro algen of welke algenpreparaten andere organismen bestrijden, in welke formulering en met welke dosering. De bestrijdende, bemestende, bodem verbeterende, plantweerstand verhogende en milieueffecten van algentoepassingen zouden vergeleken moeten worden met conventionele methoden.

The project Sustainable rose cultivation aimed to achieve a sustainable and energy efficient rose cultivation by a controlled use of assimilation lighting, an optimum use of the cooling and an integrated control strategy for mildew. The production came to 320 stems.m-2 average weight 54 grams. The branch length and bud size varied through the season. There was no saving on electricity. There was a significant saving on heat. The improvement of the energy efficiency was totally determined by the reduction of the heat consumption. The light utilization efficiency was 2:44 g.mol-¹ and increased compared to the previous year. Cooling and forced ventilation had a positive effect on the stem elongation in the autumn. The installation with forced ventilation from above combined with the screen had a favourable effect on the climate, especially in the humidity control under a largely (95-98%) closed screen. The payback period of the investment in airconditioning is within 3 years. In opdracht van Kas als Energiebron heeft Wageningen UR Glastuinbouw samen met Delphy en Lek Habo tussen april 2015 en maart 2016 bij Delphy Improvement Centre onderzoek gedaan naar Duurzame rozenteelt. Het project had als doel het ontwerpen en testen van een duurzame en energiezuinige rozenteelt door gerichte inzet van de belichting, optimaal gebruik van de koeling en een geïntegreerde strategie voor meeldauw bestrijding. De productie kwam op 320 stuks.m-2 van gemiddeld 54 gram. De taklengte en knopgrootte varieerden door het seizoen. Er is niet op elektriciteit bespaard, op warmte is veel bespaard. Hierdoor wordt een teelt op duurzame elektriciteit haalbaar. De verbetering van de energie efficiëntie komt geheel van de verlaging van het warmtegebruik. De lichtbenuttingsefficiëntie was 2.44 gram/mol; dit was hoger dan die in een proef een jaar eerder. De koeling en geforceerde ventilatie hebben een positief effect gehad op de taklengte in het najaar. De installatie met geforceerde ventilatie van boven het scherm heeft een gunstig effect gehad voor het klimaat, vooral op de vochtbeheersing onder een grotendeels (95-98%) gesloten scherm. De terugverdientijd van de investering is minder dan 3 jaar.

Nine crops with lisianthus have been carried out on coir in cloth gutters, five of which were also on expanded clay pellets. In addition to growing on a closed system, the use of energy and plant protection products is kept limited. The crops have shown a reasonable production, although not as high as in practice. This difference may be caused by both the frugal exposure to lighting as the unfamiliarity with growing on substrate. The crops on coir have shown a better production than the crops on expanded clay pellets.

Binnen het project ‘Bodem in Balans?’ begon een groep telers uit het noorden van het land met de methode Albrecht voor bodemanalyse. De studieclubleden wilden weten wat ze konden bereiken met Albrecht als uitgangspunt. Lopende het project werd het accent verschoven naar een compleet weerbaarder teeltsysteem.

With financial support of the Dutch ministry of EZ and Dutch horticulture product board PT, Wageningen UR Greenhouse Horticulture designed and simulated concepts with savings of 70% on thermal energy in the greenhouse cultivation of tomatoes, and 50% on electricity for artificial light in the greenhouse cultivation of roses. The tomato concept is based on prototypes “VenLow Energy Greenhouse” and “Next Generation Semiclosed Greenhouse”, and is able to produce tomatoes with 12 m3*m-2*year-1 of natural gas equivalents. Options for energy savings on electricity for assimilation lighting for roses cv. ‘Red Naomi!’ were developed regarding a roadmap with five steps. With significantly less hours of artificial lighting, more solar radiation by using less screens during day time, 3-day light integration and application of diffuse glass with AR coating and LED lights, 50% saving on energy for lighting seems possible without concessions to production. However this system seems not economic feasible yet.

In het kader van het KennisBasis-project KB-12-006.04-001 “Mogelijkheden voor en consequenties van een evenwichtiger fosfaatbalans van Nederland” is een scenariostudie uitgevoerd naar de duurzaamheid van verschillende verwerkingsmethoden van dunne mest.

Met deze casus ‘Vruchtbaar Flevoland, van bodemdegradatie naar integrale verduurzaming’ wil de Raad laten zien hoe het belang van een duurzame bodem als basis van onze voedselketen uit het zicht is van de andere schakels in de keten en wat de perspectieven kunnen zijn om in de productieketen medeverantwoordelijkheid te scheppen om tot integraal duurzaam bodemgebruik te komen.

Vanwege de eindigheid van de wereldvoorraad makkelijk winbaar fossiel fosfor (P) en om fosforemissies uit (overbemeste) landbouwgronden naar grond- en oppervlaktewater te verminderen, is het Nederlandse landbouwbeleid gericht op het verlagen van fosforbemesting. Het doel van dit beleid is om de fosfortoestand in bodems met een hoge fosfortoestand te laten dalen, en bodems met een relatief lage toestand niet meer dan landbouwkundig noodzakelijk te verhogen. Op termijn speelt de vraag hoe je bij lage fosforbemesting toch nog goed gewassen kunt telen. Het wordt steeds belangrijker om het fosfor dat in de bodem aanwezig is, te benutten. Dit project heeft als doel te onderzoeken hoe dit kan en hoe dit gekwantificeerd kan worden.

Hoe kunnen veetelers met minder input meer resultaten halen bij snijmaïsteelt? Dat is de centrale vraag van het project “Duurzaam bodembeheer maïs” (BO-31.03-001-003). Veel melkveehouderijbedrijven telen snijmaïs, een gemakkelijk te telen ruwvoergewas met een goede productie van constante hoge kwaliteit. Als zetmeelbron met een ruime energie/eiwitverhouding past het goed in het runderdieet, naast gras en graskuil. De maïsteelt kan echter nadelige effecten hebben voor de bodem door gewasbeschermingsmiddelen en het uit- en afspoelen van nutriënten. Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut onderzoeken in opdracht van het ministerie van EZ duurzame en praktisch haalbare verbeteringen en vernieuwingen. Teeltsystemen die zorgen voor een gezonde bodem worden daarbij gezien als sleutel tot duurzame teelt. Op drie locaties worden diverse teeltsystemen vergeleken in meerjarige proeven uitgevoerd op zand- en kleigrond. Daarbij wordt onder andere gekeken naar opbrengst, onkruiddruk, bodemstructuur, aanwezigheid van regenwormen, indringingsweerstand, waterinfiltratie, stikstofdynamiek en economische aspecten. Deze kennis wordt vervolgens doorgegeven aan de praktijk middels o.a. de beslisboom snijmaïs, een instrument om praktische kennis naar veetelers en erfbezoekers te brengen.

De rijksoverheid werkt al vele jaren aan verduurzaming van de landbouw in haar beleid. Er is een keur aan goede voornemens, doelstellingen, subsidies, en wet- en regelgeving op deelterreinen (zoals gewasbeschermingsmiddelen, mestwetgeving). In de Uitvoeringsagenda Natuurlijk Kapitaal is ‘duurzame landbouw en bescherming van biodiversiteit’ een thema waar het kabinet op inzet. Een samenhangende beleidslijn waarin wordt aangegeven hoe een duurzaam landbouwkundig beheer voor biodiversiteitbehoud in 2020 kan worden bereikt, is er echter nog niet. Ook de sector zelf werkt al jaren aan verduurzaming van de landbouw. Er zijn allerlei initiatieven, convenanten en projecten, voornamelijk binnen deelsectoren van de landbouw (zoals de melkveehouderij), hoewel behoud van biodiversiteit daar (nog) niet altijd onderdeel van uitmaakt. Vanuit al die verschillende invalshoeken, beleidsvelden en sectoren komt momenteel geen samenhangend beeld naar voren van wat nu die biodiversiteit is die men wil behouden door duurzame landbouw en wat er moet gebeuren om de gewenste biodiversiteit te bereiken. Deze brochure is geschreven voor de rijksoverheid, maar ook voor belanghebbenden uit de sector die graag een overzicht hebben van maatregelen en de bijdragen van eenieder, met als doel het bereiken van een duurzame landbouw waar natuur en biodiversiteit integraal deel van uitmaken.

De huidige studie richt zich op de sociale dynamiek in de kopgroep van de brede praktijk: welke sociale processen vinden daar plaats? Met het verkregen inzicht probeert KaE een versnelling in de introductie van HNT te bewerkstelligen, en daarmee de taakstelling van 2.000 ha HNT in 2020 haalbaar te maken. Voor versnelling van de introductie van Het Nieuwe Telen (HNT), een nieuwe en energiebesparende benadering voor klimaatsturing in de glastuinbouw, kan het beste worden samengewerkt met de zogenoemde ‘gewasgerichte ondernemers’. Deze ondernemers zijn te herkennen aan hun passie voor klimaatsturing, hun voorkeur om te leren met collega’s en hun behoefte om plantgezondheid te borgen. Een extra argument is dat de gewasgerichte ondernemers binnen de glastuinbouw verreweg de grootste deelgroep (circa 50% van populatie met circa 60% van het areaal) vormen. Naast de gewasgerichte ondernemers bestaan marktgerichte en kostengerichte ondernemers. Deze deelgroepen redeneren vanuit andere bedrijfsomstandigheden en andere prioriteiten (Tabel S.1). Zij vergen een eigen benadering bij de introductie van HNT. De marktgerichte ondernemers proberen de maatschappelijke meerwaarde van HNT in de markt te verzilveren. Daar kan de glastuinbouw van leren. De kostengerichte ondernemers wachten op een blauwdruk voor HNT. Zij kunnen leren van de voortschrijdende HNT-inzichten van de gewasgerichte ondernemers.

Wat is het nieuwe telen? Assimilatiebalans van de plant. Klimaatbeheersing in moderne kassen. Interactie tussen de kas en het gewas. Hulpinstallaties voor klimaatbeheersing in de kas.

De overheid stelt steeds nieuwe beperkingen aan middelen en meststoffen. Volgens de nieuwe Lector Duurzaam Bodembeheer Gera van Os gaan de ontwikkelingen daarom gedwongen van chemisch naar evenwichtiger. Moderne technieken en analysemethodes kunnen daarbij van dienst zijn. „Teelt moet optimaal in duurzaamheid.”

Haver is een zeer waardevol voedingsproduct voor mens en dier. De teelt van haver heeft een bodem verbeterend effect waardoor het opbrengst vermeerderend kan werken voor volggewassen in teeltrotaties. Haver past in duurzame en biologische teelten. Een van de onderdelen van het kennisbasisproject ( KB-V 001-003, ‘Fiat Avena – De Nederlandse Haverketen’ ) is het in beeld brengen van de betekenis van haver in het bouwplan. De teelt van haver met zijn meerwaarde voor de bodem een goed alternatief voor de teelt van zomergerst op zand en de teelt van wintertarwe op klei.

With financial support of the Dutch ministry of EZ and Dutch horticulture product board PT, Wageningen UR Greenhouse Horticulture designed and simulated concepts with savings of 70% on thermal energy in the greenhouse cultivation of tomatoes, and 50% on electricity for artificial light in the greenhouse cultivation of roses. The tomato concept is based on prototypes “VenLow Energy Greenhouse” and “Next Generation Semiclosed Greenhouse”, and is able to produce tomatoes with 12 m3*m-2*year-1 of natural gas equivalents. Options for energy savings on electricity for assimilation lighting for roses cv. ‘Red Naomi!’ were developed regarding a roadmap with five steps. With significantly less hours of artificial lighting, more solar radiation by using less screens during day time, 3-day light integration and application of diffuse glass with AR coating and LED lights, 50% saving on energy for lighting seems possible without concessions to production. However this system seems not economic feasible yet. In opdracht van het ministerie van EZ en het PT heeft Wageningen UR Glastuinbouw in het kader van Kas als Energiebron concepten voor onbelichte en belichte teelten ontworpen en doorgerekend met hoge ambities qua energiebesparing. Er is een onbelichte tomatenteelt ontworpen met een energieverbruik van 12 m3 a.e. per m2 per jaar, dat is zo’n 70% zuiniger dan de praktijk referentie. Hierbij is voortgeborduurd op de VenLow Energy Kas en de Next Generation Semigesloten Kas op het IDC Kas als Energiebron. Voor een belichte teelt van roos cultivar ‘Red Naomi!’ is aan de hand van een aanpak in vijf stappen een concept ontworpen met een elektraverbruik voor belichting van zo’n 250 kWh per m2, waar de referentie 500 kWh is. Door minder uren te belichten, minder zon weg te schermen, driedaagse lichtintegratie en toepassing van diffuus glas met AR coating en LED belichting, lijkt deze ambitie haalbaar met behoud van productie. Echter de benodigde investeringen lijken economisch nog niet haalbaar.

De land- en tuinbouw ontwikkelt zich in de richting van steeds intensievere en complexere bedrijfssystemen. Vanuit de sector groeit het besef dat de chemische benadering van ziekten en plagen haar grenzen begint te bereiken. Ook de consument verlangt van de producent dat de inzet van chemische middelen gereduceerd wordt en gezocht wordt naar andere, meer duurzame oplossingen. Een van de oplossingsrichtingen is het creëren van een gezonde, veerkrachtige en weerbare bodem. Op zulke bodems groeit een gezond gewas met een goede opbrengst die minder gevoelig is voor ziekten en plagen en efficiënter omgaat met nutriënten waardoor er minder verliezen optreden. Hierdoor hoeven telers minder gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten te gebruiken en kunnen ze, met een beter inkomen, milieuvriendelijker telen. De doelstelling van het project was om, samen met ondernemers, na te gaan of er een relatie te leggen was tussen bodemweerbaarheid en wat er in de praktijk gebeurt. Verder is ook nagegaan of er uit het onderzoek maatregelen te destilleren waren die voor de praktijk interessant kunnen zijn.

Het doel van het project is om een aantal innovatieve meetmethodes zodanig met elkaar te integreren, zodat inzicht ontstaat in de bodem in relatie tot de waterbehoefte en de gewasgroei en deze optimaal gestuurd kunnen worden.

De financiering door overheden van het behoud en beheer van natuur en landschap staat onder druk. Dat dwingt landgoedeigenaren om op zoek te gaan naar extra inkomensbronnen om de kwaliteiten van natuur en landschap op hun landgoed op niveau te kunnen houden. Landgoederen hebben behoefte aan nieuwe verdienmodellen die aansluiten bij de specifieke kenmerken van hun landgoed. Voor het beheer van hun gronden zijn landgoederen mede afhankelijk van hun pachters. De gewenste ontwikkelingsrichting kan dan zijn ‘intensivering via extensivering’ waarbij ‘intensivering’ staat voor een hogere efficiëntie.

Met de invoering van het topsectorenbeleid wordt Publiek Private Samenwerking (PPS) breed ingezet in de uitdaging om de Nederlandse landbouw te ontwikkelen tot een duurzame sector. In publiek private samenwerking werken ondernemers, onderzoekers en de overheid samen aan innovatie; dit wordt wel de gouden driehoek genoemd. Trekkers van innovatieprocessen in PPS-en lopen tegen een veelheid aan vraagstukken aan, waar zij samen met betrokken stakeholders een passend antwoord voor moeten zoeken. Het is een uitdaging om een balans te vinden tussen publieke en private belangen en verantwoordelijkheden. Dit artikel gaat op basis van de ervaringen in het programma ‘Teelt de Grond uit’ in op de volgende vragen: Wie neemt de leiding in de gouden driehoek? Hoe balanceer je tussen vernieuwing in de huidige praktijk en innovatie voor de verdere toekomst? Hoe borg en vertegenwoordig je publieke belangen in een privaat krachtenveld?

De financiering door overheden van het behoud en beheer van natuur en landschap staat onder druk. Dat dwingt landgoedeigenaren om op zoek te gaan naar extra inkomensbronnen om de kwaliteiten van natuur en landschap op hun landgoed op niveau te kunnen houden. Landgoederen hebben behoefte aan nieuwe verdienmodellen die aansluiten bij de specifieke kenmerken van hun landgoed. Voor het beheer van hun gronden zijn landgoederen mede afhankelijk van hun pachters. De gewenste ontwikkelingsrichting kan dan zijn ‘intensivering via extensivering’ waarbij ‘intensivering’ staat voor een hogere efficiëntie.

Hoe kunnen veetelers met minder input meer resultaten halen bij snijmaïsteelt? Dat is de centrale vraag van het project “Duurzaam bodembeheer maïs” (BO-31.03-001-003). Veel melkveehouderijbedrijven telen snijmaïs, een gemakkelijk te telen ruwvoergewas met een goede productie van constante hoge kwaliteit. Als zetmeelbron met een ruime energie/eiwitverhouding past het goed in het runderdieet, naast gras en graskuil. De maïsteelt kan echter nadelige effecten hebben voor de bodem door gewasbeschermingsmiddelen en het uit- en afspoelen van nutriënten. Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut onderzoeken in opdracht van het ministerie van EZ duurzame en praktisch haalbare verbeteringen en vernieuwingen. Teeltsystemen die zorgen voor een gezonde bodem worden daarbij gezien als sleutel tot duurzame teelt. Op drie locaties worden diverse teeltsystemen vergeleken in meerjarige proeven uitgevoerd op zand- en kleigrond. Daarbij wordt onder andere gekeken naar opbrengst, onkruiddruk, bodemstructuur, aanwezigheid van regenwormen, indringingsweerstand, waterinfiltratie, stikstofdynamiek en economische aspecten. Deze kennis wordt vervolgens doorgegeven aan de praktijk middels o.a. de beslisboom snijmaïs, een instrument om praktische kennis naar veetelers en erfbezoekers te brengen.

In het kader van het KennisBasis-project KB-12-006.04-001 “Mogelijkheden voor en consequenties van een evenwichtiger fosfaatbalans van Nederland” is een scenariostudie uitgevoerd naar de duurzaamheid van verschillende verwerkingsmethoden van dunne mest.

This report decribes experiments with anaerobic digestation of champost and organic rest products for re-use in mushroom casing. The digestates will reduce the emission of carbon dioxide by peat use for casing and will reduce the number of transport movements. Both reductions serve the mushroom sector. Wageningen UR Greenhouse Horticulture is measuring the quality aspects of the digestates with standard methods used in the potting soil industry such as texture, organic matter and nutrient and ash content. In this report a literature review and measurements of digestates and casings are combined. The literature review lists critical values for amongst others salt, water and air content. It is argued values per unit volume are more informative on water and air distribution than values per unit weight. Extract indicate nutrient levels but only deliver an indirect indication of how plants or mushrooms experience their environment. Measurements indicate it is necessary to wash digestates thoroughly to arrive at EC values

Het doel van het project is om een aantal innovatieve meetmethodes zodanig met elkaar te integreren, zodat inzicht ontstaat in de bodem in relatie tot de waterbehoefte en de gewasgroei en deze optimaal gestuurd kunnen worden.

Binnen het project ‘Bodem in Balans?’ begon een groep telers uit het noorden van het land met de methode Albrecht voor bodemanalyse. De studieclubleden wilden weten wat ze konden bereiken met Albrecht als uitgangspunt. Lopende het project werd het accent verschoven naar een compleet weerbaarder teeltsysteem.

Met deze casus ‘Vruchtbaar Flevoland, van bodemdegradatie naar integrale verduurzaming’ wil de Raad laten zien hoe het belang van een duurzame bodem als basis van onze voedselketen uit het zicht is van de andere schakels in de keten en wat de perspectieven kunnen zijn om in de productieketen medeverantwoordelijkheid te scheppen om tot integraal duurzaam bodemgebruik te komen.

Wageningse diervoedingonderzoekers keken naar de gevolgen van het oogstmoment van mais op de methaanemissie. De conclusie is dat per procent drogestoftoename van snijmais in maisrijke rantsoenen de methaanvorming per kilogram meetmelk met 1,5 procent wordt verlaagd.

Wageningse diervoedingonderzoekers keken naar de gevolgen van het oogstmoment van mais op de methaanemissie. De conclusie is dat per procent drogestoftoename van snijmais in maisrijke rantsoenen de methaanvorming per kilogram meetmelk met 1,5 procent wordt verlaagd.

This report decribes experiments with anaerobic digestation of champost and organic rest products for re-use in mushroom casing. The digestates will reduce the emission of carbon dioxide by peat use for casing and will reduce the number of transport movements. Both reductions serve the mushroom sector. Wageningen UR Greenhouse Horticulture is measuring the quality aspects of the digestates with standard methods used in the potting soil industry such as texture, organic matter and nutrient and ash content. In this report a literature review and measurements of digestates and casings are combined. The literature review lists critical values for amongst others salt, water and air content. It is argued values per unit volume are more informative on water and air distribution than values per unit weight. Extract indicate nutrient levels but only deliver an indirect indication of how plants or mushrooms experience their environment. Measurements indicate it is necessary to wash digestates thoroughly to arrive at EC values

De overheid stelt steeds nieuwe beperkingen aan middelen en meststoffen. Volgens de nieuwe Lector Duurzaam Bodembeheer Gera van Os gaan de ontwikkelingen daarom gedwongen van chemisch naar evenwichtiger. Moderne technieken en analysemethodes kunnen daarbij van dienst zijn. „Teelt moet optimaal in duurzaamheid.”

Winnaar van de wedstrijd Topbodem, editie 2014-15, Hans Akkermans probeert alles te doen om zijn bodem in topconditie te houden. Toch merkt hij dat de normen voor fosfaat de ruimte beperken om aan duurzame bodemvruchtbaarheid te werken. Voor een goed saldo neigt hij naar intensievere teelten, voor de bodem naar voldoende rustgewassen.

De rijksoverheid werkt al vele jaren aan verduurzaming van de landbouw in haar beleid. Er is een keur aan goede voornemens, doelstellingen, subsidies, en wet- en regelgeving op deelterreinen (zoals gewasbeschermingsmiddelen, mestwetgeving). In de Uitvoeringsagenda Natuurlijk Kapitaal is ‘duurzame landbouw en bescherming van biodiversiteit’ een thema waar het kabinet op inzet. Een samenhangende beleidslijn waarin wordt aangegeven hoe een duurzaam landbouwkundig beheer voor biodiversiteitbehoud in 2020 kan worden bereikt, is er echter nog niet. Ook de sector zelf werkt al jaren aan verduurzaming van de landbouw. Er zijn allerlei initiatieven, convenanten en projecten, voornamelijk binnen deelsectoren van de landbouw (zoals de melkveehouderij), hoewel behoud van biodiversiteit daar (nog) niet altijd onderdeel van uitmaakt. Vanuit al die verschillende invalshoeken, beleidsvelden en sectoren komt momenteel geen samenhangend beeld naar voren van wat nu die biodiversiteit is die men wil behouden door duurzame landbouw en wat er moet gebeuren om de gewenste biodiversiteit te bereiken. Deze brochure is geschreven voor de rijksoverheid, maar ook voor belanghebbenden uit de sector die graag een overzicht hebben van maatregelen en de bijdragen van eenieder, met als doel het bereiken van een duurzame landbouw waar natuur en biodiversiteit integraal deel van uitmaken.

Haver is een zeer waardevol voedingsproduct voor mens en dier. De teelt van haver heeft een bodem verbeterend effect waardoor het opbrengst vermeerderend kan werken voor volggewassen in teeltrotaties. Haver past in duurzame en biologische teelten. Een van de onderdelen van het kennisbasisproject ( KB-V 001-003, ‘Fiat Avena – De Nederlandse Haverketen’ ) is het in beeld brengen van de betekenis van haver in het bouwplan. De teelt van haver met zijn meerwaarde voor de bodem een goed alternatief voor de teelt van zomergerst op zand en de teelt van wintertarwe op klei.

Vanwege de eindigheid van de wereldvoorraad makkelijk winbaar fossiel fosfor (P) en om fosforemissies uit (overbemeste) landbouwgronden naar grond- en oppervlaktewater te verminderen, is het Nederlandse landbouwbeleid gericht op het verlagen van fosforbemesting. Het doel van dit beleid is om de fosfortoestand in bodems met een hoge fosfortoestand te laten dalen, en bodems met een relatief lage toestand niet meer dan landbouwkundig noodzakelijk te verhogen. Op termijn speelt de vraag hoe je bij lage fosforbemesting toch nog goed gewassen kunt telen. Het wordt steeds belangrijker om het fosfor dat in de bodem aanwezig is, te benutten. Dit project heeft als doel te onderzoeken hoe dit kan en hoe dit gekwantificeerd kan worden.

Met de invoering van het topsectorenbeleid wordt Publiek Private Samenwerking (PPS) breed ingezet in de uitdaging om de Nederlandse landbouw te ontwikkelen tot een duurzame sector. In publiek private samenwerking werken ondernemers, onderzoekers en de overheid samen aan innovatie; dit wordt wel de gouden driehoek genoemd. Trekkers van innovatieprocessen in PPS-en lopen tegen een veelheid aan vraagstukken aan, waar zij samen met betrokken stakeholders een passend antwoord voor moeten zoeken. Het is een uitdaging om een balans te vinden tussen publieke en private belangen en verantwoordelijkheden. Dit artikel gaat op basis van de ervaringen in het programma ‘Teelt de Grond uit’ in op de volgende vragen: Wie neemt de leiding in de gouden driehoek? Hoe balanceer je tussen vernieuwing in de huidige praktijk en innovatie voor de verdere toekomst? Hoe borg en vertegenwoordig je publieke belangen in een privaat krachtenveld?

De land- en tuinbouw ontwikkelt zich in de richting van steeds intensievere en complexere bedrijfssystemen. Vanuit de sector groeit het besef dat de chemische benadering van ziekten en plagen haar grenzen begint te bereiken. Ook de consument verlangt van de producent dat de inzet van chemische middelen gereduceerd wordt en gezocht wordt naar andere, meer duurzame oplossingen. Een van de oplossingsrichtingen is het creëren van een gezonde, veerkrachtige en weerbare bodem. Op zulke bodems groeit een gezond gewas met een goede opbrengst die minder gevoelig is voor ziekten en plagen en efficiënter omgaat met nutriënten waardoor er minder verliezen optreden. Hierdoor hoeven telers minder gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten te gebruiken en kunnen ze, met een beter inkomen, milieuvriendelijker telen. De doelstelling van het project was om, samen met ondernemers, na te gaan of er een relatie te leggen was tussen bodemweerbaarheid en wat er in de praktijk gebeurt. Verder is ook nagegaan of er uit het onderzoek maatregelen te destilleren waren die voor de praktijk interessant kunnen zijn.

Wat is het nieuwe telen? Assimilatiebalans van de plant. Klimaatbeheersing in moderne kassen. Interactie tussen de kas en het gewas. Hulpinstallaties voor klimaatbeheersing in de kas.