Search

Staatssecretaris Dijksma slaat voor het Nederlandse natuurbeleid een nieuwe koers in, die uitgaat van de verantwoordelijke samenleving. Hoe burgers en bedrijven samen met de overheid samenhang in het natuurbeleid kunnen ontwikkelen is echter nog onduidelijk. In dit essay combineren we recente inzichten uit de literatuur met eigen ervaringen in projecten tot een systeembenadering waarin landschap (als de resultante van de wisselwerking tussen mens en natuur) centraal staat.

Bij het nieuw in te zetten natuurbeleid krijgen burgers, bedrijven en overheden een gezamenlijke verantwoordelijkheid en treden ze afzonderlijk en gezamenlijk op als vragers een aanbieders van natuur en landschap. Hoe de samenhang van dit niieuwe beldid ontwikkeld kan worden (ecologisch, bestuurlijk en ruimtelijk) is echter nog onduidelijk. In dit essay schetsen we een systeembenadering met sociaaalecologiche netwerken die een dergelijke samenhang biedt.

Discussies over het welzijn van wilde dieren gaan er vaak heftig aan toe. Denk aan de discussies over wintersterfte van grote grazers in de Oostvaardersplassen, de aanpak van de ganzenproblematiek, de orka Morgan en recent nog de bultrug Johannes. Emoties kunnen hierbij hoog oplopen en natuurbeherende organisaties krijgen dan ongezouten kritiek. In dit artikel kijken we naar de ganzendiscussie van de afgelopen jaren zoals die werd gevoerd in de media en op internet. We laten zien welke argumenten, emoties en ethische visies daarin een rol spelen. Dit levert aanknopingspunten op om beter te kunnen voorspellen en begrijpen wanneer maatschappelijke conflicten ontstaan en hoe daar door terreinbeheerders mee kan worden omgegaan.

Discussies over het welzijn van wilde dieren gaan er vaak heftig aan toe. Denk aan de discussies over wintersterfte van grote grazers in de Oostvaardersplassen, de aanpak van de ganzenproblematiek, de orka Morgan en recent nog de bultrug Johannes. Emoties kunnen hierbij hoog oplopen en natuurbeherende organisaties krijgen dan ongezouten kritiek. In dit artikel kijken we naar de ganzendiscussie van de afgelopen jaren zoals die werd gevoerd in de media en op internet. We laten zien welke argumenten, emoties en ethische visies daarin een rol spelen. Dit levert aanknopingspunten op om beter te kunnen voorspellen en begrijpen wanneer maatschappelijke conflicten ontstaan en hoe daar door terreinbeheerders mee kan worden omgegaan.

Boeren produceren landschap en natuur naast voedsel en andere verkoopbare producten en diensten. Dit rapport analyseert een aantal voorbeelden van netwerken van boeren die een merk ontwikkelden, waarmee zorg voor natuur en landschap kan worden ‘meeverkocht’ als kenmerk van het product of de dienst, en onderzoekt of dergelijke merken een alternatief kunnen zijn voor subsidies voor agrarisch natuurbeheer. Speciale aandacht wordt gegeven aan de inhoud van het merkverhaal, het verdienmodel inclusief de geldstroom naar natuur en landschap, de afspraken, die nodig zijn binnen het netwerk, en de eventuele rol van ketenpartijen. Het concept Nested Markets wordt gebruikt als basis voor de analyse en aanbevelingen.

Boeren voor Natuur is een visie over het samengaan van natuur en landbouw door middel van een extensief bedrijfssysteem (natuurgericht bedrijf). De boer wordt zelfvoorzienend in voer en mest en werkt met hogere waterstanden en meer landschapselementen. Hij krijgt hiervoor een vergoeding op basis van een langjarige overeenkomst. Het concept wordt uitgeprobeerd op een melkveehouderij in de polder van Biesland (Zuid-Holland) en op twee schapenhouderijen en een zoogkoeienbedrijf op landgoed Twickel (Overijssel). Dit rapport doet verslag van monitoring en evaluatie van de eerste vijf jaar op de thema’s bedrijf & economie, ecologie & water, en maatschappij & proces. Het rapport bevat aanbevelingen voor de pilots in beide gebieden en voor bredere toepassing van Boeren voor Natuur.

De afgelopen jaren is gebleken dat veel maatschappelijk debat kan ontstaan over het beheer van in het wild levende dieren. Het ministerie van EZ wil handvatten om mogelijke maatschappelijke discussies rondom faunabeheer tijdig te herkennen. Alterra heeft hiertoe een state of the art studie uitgevoerd van theorievorming rondom ethiek en emoties van burgerreacties in relatie tot in het wild levende dieren, en deze toegepast op twee actuele casussen: orka Morgan en de ganzenproblematiek in Nederland. De state of the art studie maakte duidelijk dat burgers voornamelijk vanuit waarden en emoties redeneren, waar beleidsmakers en natuurbeheerders de focus leggen op kennis. Inzicht in elkaars taal is essentieel om nader tot elkaar te komen. Of een voorgenomen maatregel commotie veroorzaakt is sterk afhankelijk van het dier dat het betreft, de schade die het dier veroorzaakt en de impact van de voorgenomen maatregel. Voorts speelt mee of er partijen zijn die zich hard maken. In de discussie over de orka Morgan is het biocentrisme dominant: debatten gaan vooral over het welzijn van Morgan. In de ganzendiscussie zijn het vooral biocentrische en antropocentrische visies die tegenover elkaar staan in de twee dominante discoursen.

Deze studie gaat in op functiecombinaties op boerenland en de mogelijkheden voor de overheid om daarin meer verantwoordelijkheden over te laten aan de maatschappij. Functiecombinaties zijn combinaties van voedselproductie (en andere agrarische productie zoals energie-, vezelgewassen en bloemen) op boerenbedrijven met de levering van goederen en/of diensten die bijdragen aan de menselijke behoeftebevrediging, al dan niet als bewuste nevenactiviteit van de boer, met een ruimtelijke impact. Kansen voor minder overheidsbemoeienis zijn er vooral bij het bieden van ruimte aan boeren om initiatieven op te zetten en in praktijk te brengen. Meer juridische speelruimte voor functiecombinaties op het boerenbedrijf stelt de boer in staat meer eigen initiatief te nemen en uit te voeren. Tegelijkertijd moet de overheid hierbij duidelijke regels stellen om het belang van natuur, milieu, gezondheid en dierenwelzijn te borgen. Het ‘ja, mits …’ principe lijkt geschikt om meer ruimtelijke kwaliteit te creëren met beperkte bemoeienis en financiële bijdrage van de overheid.

Nu veel gemeenten moeten bezuinigen, worden burgerparticipatie en burgerinitiatief soms gezien als mogelijkheid om kosten te besparen op groenbeheer. Waar in het verleden burgers soms tegen de klippen op hun inzet in het groen moesten bevechten, worden ze nu uitgenodigd om een grotere rol te nemen. Vooral in krimpgemeenten zien we dat gebeuren. Voor deze gemeenten is de nood ten aanzien van het groenbeheer het hoogst. Ze hebben minder inkomsten door het dalend aantal bewoners en doordat er niet meer wordt gebouwd

In de Polder van Biesland bij Delft wordt Boeren voor Natuur uitgeprobeerd. Dit is een visie op een andere manier van boeren, met als doel meer natuur op het boerenland, een mooier landschap en een betere waterkwaliteit. Sinds de start van het project is al veel veranderd in de polder. Er zijn landschapselementen aangelegd, vooral in de vorm van natuurvriendelijke oevers. Het peilbeheer is aangepast, zodat in het voorjaar de grond langer nat blijft. En de boer is de kringloop van nutriënten aan het sluiten. Hierdoor wordt mest schaars en gaan sommige plekken verschralen. In dit rapport vatten we samen wat er al deze jaren is verzameld op het gebied van ecologie. Het is een tussenstand, omdat deze fase van monitoring nog niet is afgelopen. Het overzicht dat vooral bedoeld is voor het uitgebreide team, dat betrokken is bij de monitoring van de ecologie. Dit zijn vooral heel veel vrijwilligers en studentengroepen. Na zoveel boekjes is een handzaam rapport een prettige doorsnede van wat er al is met een doorkijk naar wat er nog valt te verwachten

Niet voor niets zijn de vestingwerken van Doesburg aangewezen als beschermd Rijksmonument. Op verzoek van Stichting Stadsherstel is onderzocht op welke manier de cultuurhistorische waarden van de vestingwerken beter in beeld gebracht kunnen worden, zonder al te veel afbreuk te doen aan de bestaande natuurwaarden.

De financiering van natuur en landschap staat ter discussie. Er wordt bezuinigd, niet alleen omdat de overheid minder te besteden heeft, maar ook omdat de overheid meer verantwoordelijkheid legt bij de markt. Of dit wijs is, daarover valt te discussiëren. Dit is echter de context waarin de behoefte zich aftekent aan aanvullende en alternatieve vormen van financiering en organisatie voor natuur en landschap. De Wetenschapswinkel van Wageningen UR onderzocht in opdracht van Agrarische Natuurvereniging Ark & Eemlandschap de mogelijkheid om grondposities van de overheid te gebruiken voor het stimuleren van agrarisch natuurbeheer.

De financiering van natuur en landschap staat ter discussie. Er wordt bezuinigd, niet alleen omdat de overheid minder te besteden heeft, maar ook omdat de overheid meer verantwoordelijkheid legt bij de markt. Of dit wijs is, daarover valt te discussiëren. Dit is echter de context waarin de behoefte zich aftekent aan aanvullende en alternatieve vormen van financiering en organisatie voor natuur en landschap. De Wetenschapswinkel van Wageningen UR onderzocht in opdracht van Agrarische Natuurvereniging Ark & Eemlandschap de mogelijkheid om grondposities van de overheid te gebruiken voor het stimuleren van agrarisch natuurbeheer.

Het meest besproken onderdeel van het Europese beleid, het gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB), gaat op de helling. In 2013 verandert de omvang en verdeling van de subsidies. Nederland ziet graag meer marktwerking en minder directe steun aan boeren. Boeren zouden wel geld moeten zien voor de diensten die ze leveren. Wageningse onderzoekers verkennen de mogelijkheden. Een recent rapport bracht de mogelijkheden voor het betalen van maatschappelijke prestaties in kaart. Vragen en antwoorden op basis van dat rapport.

Het meest besproken onderdeel van het Europese beleid, het gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB), gaat op de helling. In 2013 verandert de omvang en verdeling van de subsidies. Nederland ziet graag meer marktwerking en minder directe steun aan boeren. Boeren zouden wel geld moeten zien voor de diensten die ze leveren. Wageningse onderzoekers verkennen de mogelijkheden. Een recent rapport bracht de mogelijkheden voor het betalen van maatschappelijke prestaties in kaart. Vragen en antwoorden op basis van dat rapport.

Eemland is één van de beste weidevogelgebieden van Nederland. Veel boeren doen al aan agrarisch natuurbeheer, maar de groei is eruit. Agrarische natuur- en landschapsvereniging Ark & Eemlandschap zou graag meer in handen hebben dan de subsidieregeling SNL om boeren te stimuleren om mee te doen. Zij ziet in grondgebruiksrecht een potentiële extra beloning, juist omdat grond schaars is. Hoge grondprijzen en een lage grondmobiliteit zijn typische problemen van stadsrandgebieden zoals Eemland. Ark & Eemlandschap zou grond in bezit bij overheden en maatschappelijke organisaties graag inzetten om extra groenblauwe diensten te stimuleren. Voor het verdelen van de publieke grond kan worden gedacht aan een grondbank als organisatievorm. Ark & Eemlandschap wil namelijk met de grondbank publieke grond in pacht uitgeven, in ruil voor extra agrarisch natuurbeheer (of klompenpaden) op grond die de boer al in gebruik of in bezit heeft. Op deze manier wil Ark & Eemlandschap boeren verleiden om bijvoorbeeld op voor de weidevogel gunstige plekken agrarisch natuurbeheer te gaan doen.

In 2005 nam Alterra het initiatief tot een geïntegreerd Europees onderzoek naar stadsranden, PLUREL. Dit project onderzocht stadsrandgebieden van zes Europese regio's en een regio in China. Voor de Europese regio's zijn de strategieën en ruimtelijke planningen bekeken. Het gaat om de regio's Haaglanden, Leipzig-Halle, Koper, Greater Manchester, Montpellier, Warschau en voor China: Hangzhou

Het doel van dit onderzoek is het beschrijven van beleidsprogramma’s uit het buitenland waarin boeren (financieel) gestimuleerd worden om groene en blauwe diensten aan te bieden, en die mogelijk interessant zijn voor Nederland. Er is gekozen voor een aantal thema’s die interessant zijn binnen de huidige Nederlandse beleidscontext, namelijk: • beleidsprogramma’s met een puntensysteem; • beleidsprogramma’s gericht op blauwe diensten; • beleidsprogramma’s gericht op realisatie van EU-verplichtingen (zoals Natura 2000); • beleidsprogramma’s gericht op gebiedsniveau; • beleidsprogramma’s met een alternatieve coördinatiewijze, met name veilingen.

De landbouw levert niet vanzelf wat de maatschappij wenst. Verduurzaming en vermaatschappelijking van de landbouw betekent dat negatieve effecten van de landbouw worden verminderd en dat de landbouw meer 'publieke diensten' gaat leveren. In dit rapport wordt daarvoor de verzamelterm 'maatschappelijke prestaties' gebruikt. Sturing door de overheid is nodig om de levering van deze prestaties te waarborgen. Subsidie is daarvoor één van de mogelijkheden. Het onderzoek omvat een inventarisatie van ideeën voor mogelijke nieuwe maatschappelijke prestaties, voor een deel op thema's die nog niet of nauwelijks worden bediend vanuit het huidige landbouwmilieubeleid in Nederland. Een deel van de ideeën komt voor uit de bestaande regelingen elders in Europa. Het onderzoek vindt plaats in de context van de beleidsontwikkeling met betrekking tot het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

In de Albrandswaard wordt de komende jaren door de provincie Zuid-Holland een natuur- en recreatiegebied van ongeveer 600 ha in omvang ontwikkeld, getiteld 'Landschapspark Buytenland'. Dit in het kader van de PKB Mainport ontwikkeling Rotterdam. De provincie Zuid-Holland heeft nu aan LEI, Alterra en CLM gevraagd om enkele bedrijfsconcepten te ontwikkelen voor 'natuurakkers'. Het gaat hierbij om de concepten voor het samengaan van akkerbouw en natuur onder regie van de akkerbouwer. Deze studie geeft inzicht in de wijze waarop natuurakkers in het Landschapspark Buytenland kunnen worden vormgegeven als levensvatbaar bedrijf (zowel bedrijfseconomisch, ruimtelijk als organisatorisch). De studie dient ook als bouwsteen voor de discussie met landbouwers en andere omgevingspartijen voor de concrete invulling van de natuurakkers. De volgende concepten staan centraal: Natuurproductiebedrijf De Molenpolder; Boeren voor natuur; Coöperatief natuurbedrijf De Graanschuur

Een verkennend onderzoek naar de ruimtelijke impact van multifunctionele landbouw (MFL) op het landschap. De analyse richt zich op de fysieke veranderingen in het landschap als gevolg van MFL en de factoren achter de ontwikkeling van MFL. De sturende factoren zijn te verdelen in omgevingsfactoren, ondernemersfactoren en overheidsfactoren. Het onderzoek behelst een literatuurstudie, een regionale analyse en aan de hand van interviews en veldbezoeken zijn 4 casestudie gebieden onder de loep genomen. Dit zijn: Gelderse vallei, Walcheren, Bellingwolde en Waterland. Op basis van de analyse wordt een beeld geschetst van de te verwachte impact van MFL op het landschap in de toekomst en worden aanbevelingen gedaan voor een gebiedsgerichte benadering.

Met de Catalogus Groenblauwe Diensten is beoogd mogelijkheden te scheppen voor diverse overheidslagen om subsidieregelingen te ontwerpen voor maatschappelijke diensten door landbouwbedrijven, zonder dat daarvoor een staatssteunprocedure moet worden doorlopen bij de Europese Commissie. Boeren voor Natuur als maatregel is in de Catalogus niet opgenomen. Dit rapport beschrijft mogelijkheden om een Boeren voor Natuurvergoeding samen te stellen op basis van de Catalogus Groenblauwe Diensten.

In het verleden was er geen groenafval. Alle uit natuur en landschap vrijkomende productie werd gebruikt, of het nu om heideplagsel gaat, wilgentenen, of geriefhout uit houtwallen en houtsingels. In de huidige tijd neemt de vraag naar grondstoffen uit de land- en bosbouw fors toe. In 2007 heeft Wageningen UR twee onderzoeken uitgevoerd, waarin een schatting gemaakt is van de hoeveelheid biomassa die vrijkomt uit natuur en landschap in Nederland. Als energie een extra functie van het landschap wordt, wordt het een item voor landschapsontwerp en voor evaluatie van landschapsplannen

Verslag van de bijeenkomst Regionale Biomassa Ommen op donderdag 26 juni 2008, georganiseerd door Natuur en Milieu De Vechtstreek en Gemeente Ommen. Natuur en Milieu de Vechtstreek streeft naar een rijkere ecologie en een effectiever natuurbeheer in de omgeving. Het afvoeren van maaisel is gunstig voor de ecologie, maar veel wegbermen worden geklepeld omdat dat goedkoper is. Natuur en Milieu de Vechtstreek is op zoek naar manieren om de kosten van het afvoeren van biomassa omlaag te krijgen door een regionale markt voor biomassa op te bouwen.

Om een landelijk beeld te krijgen van het bodemleven worden sinds 1997 metingen gedaan aan grondsoorten en bodemgebruik. Onderzoek op één van de meetpunten maakte al het belang van bodemschimmels duidelijk voor de bodemvruchtbaarheid

Dienst Landelijk Gebied staat voor de taak om 53 voormalige militaire terreinen terug te geven aan de natuur, al dan niet in combinatie met andere functies. In deze studie wordt het planproces van vier gebieden beschreven, waar ook sprake was van het teruggeven van (niet agrarisch) gebied aan de natuur. Dat zijn: Vliegbasis Soesterberg, Bedrijventerrein Renkums Beekdal, Groei en krimp Veluwe, Pompstation Castricum

Oude cultuurlandschappen zijn cultuurhistorisch, maar ook ecologisch bijzonder interessant. De hoge natuurwaarden hangen samen met de afwisseling in ecotopen, de kleinschaligheid en de aanwezigheid van veel overgangszones. Daarom koopt de overheid delen binnen de EHS op ten behoeve van de natuurbeherende organisaties. Het resultaat is dat natuurbeherende organisaties bloemrijke hooilanden en weidevogelgrasland beheren door het traditionele agrarische gebruik weer op te pakken. Zou het echter niet logischer zijn om het door boeren gemaakte landschap door boeren te laten beheren en ontwikkelen?

Oude cultuurlandschappen zijn cultuurhistorisch, maar ook ecologisch bijzonder interessant. De hoge natuurwaarden hangen samen met de afwisseling in ecotopen, de kleinschaligheid en de aanwezigheid van veel overgangszones. Daarom koopt de overheid delen binnen de EHS op ten behoeve van de natuurbeherende organisaties. Het resultaat is dat natuurbeherende organisaties bloemrijke hooilanden en weidevogelgrasland beheren door het traditionele agrarische gebruik weer op te pakken. Zou het echter niet logischer zijn om het door boeren gemaakte landschap door boeren te laten beheren en ontwikkelen?

Landschapsenergie : biomassa die vrijkomt uit het onderhoud van landschapselementen kan worden gebruikt voor de opwekking van energie. Verkend wordt wat deze toepassing voor het landschap en voor energie-winning kan betekenen. Hiervoor is een methode van ‘tekenend rekenen’ ontwikkeld. Resultaten van de verkenning zijn een visie op duurzame energielandschappen, een raming van de potentiële bijdrage vanuit landschapselementen in Nederland aan energieproductie, principes voor landschapsontwerp met een energiedoelstelling, en de interactieve ontwerpmethode.

Het Ministerie van LNV wil weten op wat voor manieren de betrokkenheid van kinderen bij natuur vergroot kan worden. Dit rapport beschrijft de resultaten van een literatuurstudie naar de baten van (speel)natuur voor kinderen, en van twee inventarisaties: (a) het vigerend rijksbeleid en (b) een stakeholderanalyse onder praktijkinitiatieven. Het onderzoek maakt deel uit van de studie Opgroeien in het groen, waarbinnen ook het domein van groene kinderopvang is uitgelicht. De wetenschappelijke bewijslast van een positief effect van natuur op de gezondheid en het welzijn van kinderen wordt steeds sterker. In overheidsprogramma’s komt groen als gezondheidsinterventie nog onvoldoende tot zijn recht. Vanuit de samenleving wordt een grote diversiteit aan initiatieven opgezet om het contact van kinderen met natuur te stimuleren. De klankbordgroep heeft groene kinderopvang gekozen als kansrijk domein om verder aandacht te geven. Resultaten van deze tweede fase zijn in een apart onderzoeksrapport beschreven.

Het ministerie van LNV wil weten op wat voor manieren de betrokkenheid van kinderen bij natuur vergroot kan worden. In dit rapport staan de mogelijkheden van groene kinderopvang centraal. Het onderzoek maakt deel uit van de studie Opgroeien in het groen, waarbinnen ook een verkenning is uitgevoerd. Vijf concepten van kinderopvang zijn onderscheiden, die allen op een andere manier de natuur in hun infrastructuur hebben verweven. De concepten variëren van agrarische kinderopvang op boerenbedrijven tot buiten-BSO. Voor ieder concept is een inspirerend praktijkvoorbeeld uitgelicht. Tegelijkertijd zijn gesprekken gevoerd met beleidsmakers en ondersteunende organisaties. Of een initiatief slaagt, blijkt nauw samen te hangen met de competenties van de trekkende persoon. Bovendien stelt het eisen aan de groepsleiding. Wil de overheid de concepten uitdragen, dan is het belangrijk om wettelijke belemmeringen weg te nemen en een voorlichtingstraject te starten, dat zich richt op kennis delen. Het ministerie van LNV lijkt het meest voor de hand liggende departement om de kar te trekken

Bouwen in het groen, is het te doen? Groen geeft status en allure, villawijken uit de eerste helft vorige eeuw getuigen daarvan. In de tegenwoordige tijd wordt het bijbehorende bos speciaal aangelegd (De Blauwe Stad), soms wordt er in het bos gebouwd. In dit artikel aandacht voor twee Wetenschapswinkel rapporten, die in dit kader verschenen. Over samen wonen in het bos en Bouwen in het groen

In het verleden was er geen groenafval. Alle uit natuur en landschap vrijkomende productie werd gebruikt, of het nu om heideplagsel gaat, wilgentenen, of geriefhout uit houtwallen en houtsingels. In de huidige tijd neemt de vraag naar grondstoffen uit de land- en bosbouw fors toe. In 2007 heeft Wageningen UR twee onderzoeken uitgevoerd, waarin een schatting gemaakt is van de hoeveelheid biomassa die vrijkomt uit natuur en landschap in Nederland. Als energie een extra functie van het landschap wordt, wordt het een item voor landschapsontwerp en voor evaluatie van landschapsplannen

Om een landelijk beeld te krijgen van het bodemleven worden sinds 1997 metingen gedaan aan grondsoorten en bodemgebruik. Onderzoek op één van de meetpunten maakte al het belang van bodemschimmels duidelijk voor de bodemvruchtbaarheid

“Bouwen in het groen: is het te doen?”, dat is de vraag die hier centraal staat. Alleen de vraagstelling al stemt tot nadenken. Al vele eeuwen wordt er immers overal ter wereld gebouwd op plekken waar natuur is. De wereld is nimmer verdeeld geweest in bouwplekken en groenplaatsen. De natuur was overal en dus is bouwen in het groen zo oud als de mensheid. Dat het te doen is, staat daarmee vast. Echter, in onze moderne tijd waarin het groen steeds schaarser en kwetsbaarder wordt, wordt de vraag “is het te doen zonder nog meer natuur te verliezen” actueel en belangwekkend. Aan gemeenten en projectontwikkelaars worden aanbevelingen gedaan, die ertoe kunnen bijdragen dat de natuur de aandacht en bescherming krijgt die zij verdient. De conclusie van het rapport is “bouwen in het groen is soms te doen”. Terughoudendheid en voorzichtigheid zijn geboden, aldus Alterra.

Uit onderzoek van PPO-Paddestoelen en BTL Bomendienst blijkt dat toediening van mycorrhizaschimmels in combinatie met bodemverbetering in veel gevallen een oplossing is om de groei van bomen te verbeteren. Beide partijen werken samen in het ontwikkelen van een nieuw product: maatwerk in het toevoegen van mycorrhizaschimmels

Uit onderzoek van PPO-Paddestoelen en BTL Bomendienst blijkt dat toediening van mycorrhizaschimmels in combinatie met bodemverbetering in veel gevallen een oplossing is om de groei van bomen te verbeteren. Beide partijen werken samen in het ontwikkelen van een nieuw product: maatwerk in het toevoegen van mycorrhizaschimmels