Search

Nederland is in ontwikkeling. Onder invloed van globalisering, een stijgende levens verwachting en technologisering verandert onze demografie en onze arbeidsmarkt. Ook het karakter van werk verandert sterk in de komende decennia. Flexibilisering, de komst van nieuwe technologie en intensivering van het werk zijn hierin leidend, aldus de WRR in het rapport ‘Het betere werk’. Deze bevindingen kunnen wij vanuit onze expertise onderschrijven. De verwachtingen en uitdagingen ten aanzien van werk veranderen mee. We worden ouder, en meer mensen zullen langer moeten of willen doorwerken. Het aandeel werkenden met een chronische aandoening zal daarbij toenemen. Daarnaast is de rol van werk in ons bestaan veranderd sinds het vorige millennium. Waar in de tijd van onze grootouders het werk veelal enkel dagbesteding om in levensonderhoud te voorzien was, zonder mogelijkheden voor groei, scholing, of een tweede-spoortraject, is dat nu wel anders. Tegenwoordig spreken we van werk als onderdeel van je identiteit. De verwachtingen ten aanzien van werk liggen logischerwijs hoger. Het werk moet betekenisvol en lonend zijn. De huidige generatie werkenden wil zingeving ervaren en de rol van werk (beter) combineren met privérollen als gezin, mantelzorg en hobby’s. Dat deze ontwikkelingen positieve wederkerige effecten hebben op gezondheid en inzetbaarheid, wordt steeds vaker onderkend, ook door werkgevers. Het is anno 2020 tevens normaler geworden om op latere leeftijd een opleiding te volgen of je halverwege het werkende leven te oriënteren op een nieuwe sector. Die trend zal in de toekomst verder versterkt worden. Ook de belasting van werk is al een tijdlang aan het verschuiven van het fysieke naar het mentale vlak, met alle nieuwe uitdagingen op arbogebied van dien. Oftewel, er is genoeg stof tot nadenken over de toekomst. Daarbij moeten we andere maatschappelijke ontwikkelingen, die op het eerste gezicht verder van het werk afstaan, niet vergeten. De invloed van de klimaatontwikkelingen en als gevolg, de energietransitie, zijn nu al voelbaar in beleid en werkzaamheden in sectoren zoals de bouw en logistiek. Ook die ontwikkelingen zullen een steeds groter effect op de aard van het werk hebben. Meer aandacht voor arbeids(markt)discriminatie, diversiteitsbeleid en sociale veiligheid laten hun positieve invloed naar verwachting de komende jaren ook gelden. De toename van het maatschappelijk bewustzijn op deze gebieden creëert kansen en bovenal momentum om hervormingen door te voeren. Als we dit momentum op de juiste wijze benutten, is een veilig en gezond werkend Nederland in 2040 een haalbare droom. Met onze reactie op de Startnotitie Arbovisie 2040 willen we hieraan bijdragen. We delen bij elk van de zes thema’s onze visie en sluiten af met onze belangrijkste conclusies.

Nederland is in ontwikkeling. Onder invloed van globalisering, een stijgende levens verwachting en technologisering verandert onze demografie en onze arbeidsmarkt. Ook het karakter van werk verandert sterk in de komende decennia. Flexibilisering, de komst van nieuwe technologie en intensivering van het werk zijn hierin leidend, aldus de WRR in het rapport ‘Het betere werk’. Deze bevindingen kunnen wij vanuit onze expertise onderschrijven. De verwachtingen en uitdagingen ten aanzien van werk veranderen mee. We worden ouder, en meer mensen zullen langer moeten of willen doorwerken. Het aandeel werkenden met een chronische aandoening zal daarbij toenemen. Daarnaast is de rol van werk in ons bestaan veranderd sinds het vorige millennium. Waar in de tijd van onze grootouders het werk veelal enkel dagbesteding om in levensonderhoud te voorzien was, zonder mogelijkheden voor groei, scholing, of een tweede-spoortraject, is dat nu wel anders. Tegenwoordig spreken we van werk als onderdeel van je identiteit. De verwachtingen ten aanzien van werk liggen logischerwijs hoger. Het werk moet betekenisvol en lonend zijn. De huidige generatie werkenden wil zingeving ervaren en de rol van werk (beter) combineren met privérollen als gezin, mantelzorg en hobby’s. Dat deze ontwikkelingen positieve wederkerige effecten hebben op gezondheid en inzetbaarheid, wordt steeds vaker onderkend, ook door werkgevers. Het is anno 2020 tevens normaler geworden om op latere leeftijd een opleiding te volgen of je halverwege het werkende leven te oriënteren op een nieuwe sector. Die trend zal in de toekomst verder versterkt worden. Ook de belasting van werk is al een tijdlang aan het verschuiven van het fysieke naar het mentale vlak, met alle nieuwe uitdagingen op arbogebied van dien. Oftewel, er is genoeg stof tot nadenken over de toekomst. Daarbij moeten we andere maatschappelijke ontwikkelingen, die op het eerste gezicht verder van het werk afstaan, niet vergeten. De invloed van de klimaatontwikkelingen en als gevolg, de energietransitie, zijn nu al voelbaar in beleid en werkzaamheden in sectoren zoals de bouw en logistiek. Ook die ontwikkelingen zullen een steeds groter effect op de aard van het werk hebben. Meer aandacht voor arbeids(markt)discriminatie, diversiteitsbeleid en sociale veiligheid laten hun positieve invloed naar verwachting de komende jaren ook gelden. De toename van het maatschappelijk bewustzijn op deze gebieden creëert kansen en bovenal momentum om hervormingen door te voeren. Als we dit momentum op de juiste wijze benutten, is een veilig en gezond werkend Nederland in 2040 een haalbare droom. Met onze reactie op de Startnotitie Arbovisie 2040 willen we hieraan bijdragen. We delen bij elk van de zes thema’s onze visie en sluiten af met onze belangrijkste conclusies.

Nederland kent een groeiend aantal flexwerkers. Dat maakt inzicht in welke flexwerkers een kwetsbare arbeidsmarktpositie hebben essentieel. Dit onderzoek beantwoordt de vraag in hoeverre persoonlijke factoren, werkkenmerken en het contracttype de uit-stroom van flexwerkers naar een vast contract of naar een uitkeringssituatie beïnvloe-den. Hiertoe is multinomiale logistische regressie toegepast op de data van 4733 flexwerknemers uit de NEA (Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden) van TNO en CBS en hun 5-jaar follow-up uitstroomgegevens uit het Sociaal Statistisch Bestand van het CBS. Eerder onderzoek naar arbeidsmarkttransities van flexwerkers richtte zich voornamelijk op demografische kenmerken, opleidingsniveau en formele baanken-merken, zoals sector. Dit onderzoek kijkt daarnaast ook naar de werk-privébalans, gezondheid, leerrijk werk en werkbelasting van flexwerkers. De resultaten laten zien dat de relatieve kans op uitstroom naar een vaste arbeidsre-latie ten opzichte van langdurig verblijf in de flexibele schil groter is voor vrouwen, hoogopgeleiden en werknemers met een tijdelijk contract (in plaats van uitzend- en oproepkrachten). De relatieve kans op uitstroom naar de sociale voorzieningen ten opzichte van langdurig verblijf in de flexibele schil is groter voor vrouwen en ouderen. Daarnaast verhogen een slechte gezondheid, burn-outklachten en beperkte steun van de leidinggevende deze relatieve kans aanzienlijk. Meer aandacht voor het welzijn van flexwerkers in organisaties door de leidinggevende en betere begeleiding van flexwerkers met gezondheidsproblemen of burn-outklachten zijn dus belangrijke aangrijpingspunten bij het voorkomen van uitval op de arbeidsmarkt.

Er is veel gepubliceerd over de effecten van economische crises op gezondheid, meer speciaal op stress en depressies, maar weinig over de effecten op arbeidvoorwaarden, -verhoudingen en -omstandigheden. En nog minder over de groeperingen die er tijdens de crises beter of slechter op zijn geworden. Dit artikel probeert in die lacunes te voorzien. Gebruik wordt gemaakt van data van de NEA (Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden) over de 10-jaarsperiode 2007-2016, met gegevens van circa 280.000 werknemers, dus zo'n 28.000 werknemers per jaar. Geconcludeerd wordt dat met name op het gebied van arbeidscontracten en arbeidstijden veel veranderde. Flexibele contracten namen gemiddeld zeer sterk toe (van 16 naar 25%), arbeidsduren namen af van 32 naar 29 uur werknemer per week. Uitdagend werk en autonomie in het werk namen af; werkdruk, burn-outklachten en baanonzekerheid namen toe. En opvallend was dat conflicten op het werk afnamen. Door middel van een vijftal mechanismen (bezuiniging, pressie, centralisatie, terug-naar-de-basis en minder onderlinge steun) worden de resultaten geïnterpreteerd. Ten slotte kan worden geconcludeerd dat vooral de jongeren en de lager opgeleiden als de 'verliezers' van de crisis aangemerkt kunnen worden. Uitgesproken winnaars van de crisis zijn moeilijk aan te wijzen, want ook bij ouderen en hoger opgeleiden deden zich de meeste verschijnselen – hoewel in mindere mate – voor. Baanonzekerheid nam zelfs het meest toe bij de categorie ouderen.

Langer doorwerken wordt door de overheid van groot belang geacht. Maar hoe gemotiveerd zijn werknemers daarvoor? En welke factoren bevorderen en remmen langer doorwerken?

In 2016 there is an increase in compliance with the key provisions of the Working Conditions Act by companies, such as having a contract with an occupational health and safety service or service provider, sickness absence-related policies, a prevention employee, work meetings with employees and provision of information and training. Compliance percentages vary between 45% of companies with a risk inventory and evaluation (RI&E) and 75% of companies with a contract with an occupational health and safety service provider and the provision of information and training. Given that large companies employ the majority of employees, these policies involve 83% and 96% of the Dutch employees. The increase in health and safety policies in 2016 may be related to economic developments.

Deze bijdrage beantwoordt de vraag in hoeverre de kwaliteit van arbeid van zelfstandig ondernemers zonder personeel die om negatieve redenen een eigen bedrijf of praktijk zijn begonnen, verschilt van ondernemers die dat om positieve redenen deden. Een negatieve reden is bijvoorbeeld dat iemand geen geschikte baan kon vinden als werknemer, en een voorbeeld van een positieve reden is dat iemand altijd al als zelfstandige wilde gaan werken. De kwaliteit van arbeid is in beeld gebracht met indicatoren voor de financiële situatie, werkzekerheid, kwaliteit van de werksituatie en de tevredenheid. Voor de analyse is gebruikgemaakt van gegevens uit de Zelfstandigen Enquête Arbeid 2015 van CBS en TNO. Zelfstandig ondernemers met negatieve startmotieven scoren relatief slecht ten opzichte van ondernemers met positieve startmotieven als het gaat om de financiële situatie van de onderneming, de inkomenspositie, werkgerelateerde psychische vermoeidheid (burn-outklachten), de ervaren gezondheid, bezorgdheid over de toekomst van de onderneming en de mate van tevredenheid. Toch is (ook) het overgrote merendeel van hen in absolute zin tevreden met de werksituatie, bevlogen (enthousiast over het werk) en niet voornemens te stoppen als zelfstandige.

Waar in grootschalige bevolkingsonderzoeken naar werk en werkbeleving veel aandacht is voor verschillen naar bijvoorbeeld sekse of leeftijd, is de aandacht voor mogelijke verschillen tussen groepen op basis van seksuele oriëntatie vrijwel afwezig. Daarom voerde het scp in 2012 het eerste grote landelijk representatieve onderzoek naar seksuele oriëntatie en werk uit. Het onderzoek onder 9792 werknemers van 20 jaar of ouder liet zien dat met name biseksuele werknemers op verschillende aspecten slechter af zijn dan hun heteroseksuele collega’s. Zij zijn minder tevreden over hun baan, hebben vaker conflicten met hun collega’s, worden vaker gepest en rapporteren meer burn-out klachten. Homoseksuele en lesbische werknemers hebben een hoger ziekteverzuim. Lesbische vrouwen ervaren meer negatieve bejegening en zijn vaker van plan te vertrekken dan hun heteroseksuele vrouwelijke collega’s.

In 2014 heeft ruim één op de drie werknemers met een publieke taak te maken met agressie en geweld door derden. Van alle vormen van agressie en geweld komt intimidatie veruit het meest voor. In de periode van 2007 tot 2014 is het totale percentage slachtoffers van agressie en geweld door derden redelijk stabiel. Het percentage slachtoffers van pesten daalt in deze periode licht, terwijl het percentage slachtoffers van seksuele intimidatie enigszins stijgt. Agressie en geweld door derden komt relatief veel voor in de gezondheidszorg, bij de politie, en in het openbaar vervoer. In de periode van 2007 tot 2014 daalt het percentage slachtof-fers van agressie door derden In het voortgezet onderwijs, de gehandicaptenzorg, het overig welzijn en bij justitie en justitiële diensten. Een toename is er in deze periode in het primair onderwijs en bij het openbaar vervoer per spoor. In de regio’s Gelderland-Midden en Limburg komt agressie en geweld door derden het meest voor. De regio Haaglanden kent relatief weinig slachtoffers. In de periode van 2010 tot 2014 neemt het totale percentage slachtoffers van agressie door derden in geen enkele regio significant toe of af. Bij de verschillende vormen van agressie door derden zijn er wel signifi-cante toe- en afnames. Slachtoffers van agressie en geweld kampen vaker met gezondheidsproblemen, verzuimen vaker en langduriger en zijn minder tevreden met het werk en met de arbeidsomstandig-heden. De negatieve gevolgen voor het welbevinden van werknemers door agressie en geweld zijn de laatste jaren niet toe- of afgenomen. In 2014 heeft ruim een kwart van de slachtoffers behoefte aan (extra) maatregelen tegen agressie en geweld in de eigen organisatie. De maatregelbehoefte is relatief groot in het openbaar vervoer, bij de politie en in de zorg (jeugdzorg, GGZ, gehandicaptenzorg en ambu-lancedienst). De behoefte aan maatregelen verschilt per regio. In Noord- en Oost-Gelderland is de behoefte aan maatregelen tegen agressie door derden relatief klein en in Amsterdam, Rotterdam, Limburg en Noord-Holland is deze relatief groot. In de periode van 2008 tot 2014 geven steeds meer slachtoffers aan dat er in hun organisatie voldoende maatregelen zijn getroffen. Mogelijk duidt dit op een verbetering van de opvang en nazorg voor slachtof-fers van agressie. De geschatte verzuimkosten als gevolg van agressie en geweld tegen medewerkers met een publieke taak zijn 367 miljoen per jaar.

In 2014 heeft ruim één op de drie werknemers met een publieke taak te maken met agressie en geweld door derden. Van alle vormen van agressie en geweld komt intimidatie veruit het meest voor. In de periode van 2007 tot 2014 is het totale percentage slachtoffers van agressie en geweld door derden redelijk stabiel. Het percentage slachtoffers van pesten daalt in deze periode licht, terwijl het percentage slachtoffers van seksuele intimidatie enigszins stijgt. Agressie en geweld door derden komt relatief veel voor in de gezondheidszorg, bij de politie, en in het openbaar vervoer. In de periode van 2007 tot 2014 daalt het percentage slachtof-fers van agressie door derden In het voortgezet onderwijs, de gehandicaptenzorg, het overig welzijn en bij justitie en justitiële diensten. Een toename is er in deze periode in het primair onderwijs en bij het openbaar vervoer per spoor. In de regio’s Gelderland-Midden en Limburg komt agressie en geweld door derden het meest voor. De regio Haaglanden kent relatief weinig slachtoffers. In de periode van 2010 tot 2014 neemt het totale percentage slachtoffers van agressie door derden in geen enkele regio significant toe of af. Bij de verschillende vormen van agressie door derden zijn er wel signifi-cante toe- en afnames. Slachtoffers van agressie en geweld kampen vaker met gezondheidsproblemen, verzuimen vaker en langduriger en zijn minder tevreden met het werk en met de arbeidsomstandig-heden. De negatieve gevolgen voor het welbevinden van werknemers door agressie en geweld zijn de laatste jaren niet toe- of afgenomen. In 2014 heeft ruim een kwart van de slachtoffers behoefte aan (extra) maatregelen tegen agressie en geweld in de eigen organisatie. De maatregelbehoefte is relatief groot in het openbaar vervoer, bij de politie en in de zorg (jeugdzorg, GGZ, gehandicaptenzorg en ambu-lancedienst). De behoefte aan maatregelen verschilt per regio. In Noord- en Oost-Gelderland is de behoefte aan maatregelen tegen agressie door derden relatief klein en in Amsterdam, Rotterdam, Limburg en Noord-Holland is deze relatief groot. In de periode van 2008 tot 2014 geven steeds meer slachtoffers aan dat er in hun organisatie voldoende maatregelen zijn getroffen. Mogelijk duidt dit op een verbetering van de opvang en nazorg voor slachtof-fers van agressie. De geschatte verzuimkosten als gevolg van agressie en geweld tegen medewerkers met een publieke taak zijn 367 miljoen per jaar.

The employment situation of the Dutch workforce is changing constantly. TNO investigates these changes and their impact on productivity, innovation, health and sustainable employment within the Monitoring Work & Employment Programma. The programme is financially supported by the Dutch Ministry of Social Affairs and Employment. The programme relies on several data sources.

Werk kan mensen veel voldoening geven in de vorm van inkomen, sociale contacten, zingeving, tijdsbesteding, en mogelijkheden voor ontplooiing en statusverhoging. Werk veroorzaakt soms helaas ook gezondheidsproblemen. Zo kan een te hoge werkdruk op lange termijn leiden tot hart­ en vaatziekten, en gevaarlijk of zwaar werk tot ongevallen, kanker of rugklachten. Deze gezondheids problemen kunnen leiden tot ziekte verzuim en arbeids­ongeschiktheid. Ook doen werkenden een beroep op zorg: ze gaan naar de huisarts of specialist, gebruiken medicijnen, of worden wellicht zelfs in het ziekenhuis verpleegd. Dit alles leidt tot kosten in de vorm van persoonlijk leed, verlies aan productiviteit en financiële nadelen voor werkenden, werkgevers en de maatschappij. Al deze kosten van ‘gezondheidsproblemen als gevolg van werk’ geven we weer in deze brochure. De onderhavige rapportage geeft inzicht in de omvang van de in de tabel genoemde kosten voor de maatschappij die ontstaan als gevolg van het ziek worden door het werk. De focus ligt hierbij op kosten als gevolg van arbeids­ongeschiktheid en de kosten van zorggebruik. Met dit onderzoek wil TNO bijdragen aan het kostenbewustzijn van de gevolgen van werkgerelateerde gezondheidsproblemen en laten zien wat de potentiële opbrengsten zijn

De Werkgevers Enquête Arbeid (WEA) is een tweejaarlijks onderzoek in Nederland naar het arbeidsbeleid van Nederlandse bedrijven en instellingen. De WEA is onder-deel van het Programma Monitoring van Arbeid van TNO. De WEA wordt uitgevoerd in overleg met het Ministerie van SZW en in samenwerking met Panteia/Stratus Marktonderzoek B.V. De resultaten van de WEA zijn bedoeld voor sociale partners, beleidsmakers en wetenschappers. De eerste WEA-meting vond eind 2008 plaats (WEA2008). In dit rapport wordt de vierde meting van de WEA beschreven, die eind 2014 plaatsvond. In de WEA komen de volgende thema’s rond het arbeidsbeleid van bedrijven en instel-lingen aan de orde: Arbeidsomstandigheden en arbeidstijden, Arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden, Bedrijfsbeleid (hiërarchie en organisatiestructuur, innovatie, flexibilisering en auto-matisering), Personeel (arbeidsmarktbeleid, sociaal beleid/ondernemerschap, en kenmerken en opbouw personele bestand), en Bedrijfsresultaten (productiviteit, omzet en winst, en ziekteverzuim).

De autonomie van werknemers in Nederland is tussen 2008 en 2013 gedaald, vooral onder jongeren en werknemers met een flexibel contract. De gedaalde autonomie beperkt mogelijk de Nederlandse innovatiekracht.

Door de verplichting het loon over verzuimde dagen door te betalen hebben werkgevers groot belang bij het terugdringen van het ziekteverzuim van hun werknemers. Verzuim leidt tot economische schade omdat personele kosten verloren gaan, zonder dat hier opbrengst tegenover staat. Daarnaast hebben werkgevers een morele en wettelijke plicht tot het beperken van werkgerelateerd verzuim. Gezondheidsklachten die het directe gevolg zijn van het werk, leiden immers tot individuele en maatschappelijke schade. Door preventief beleid en goede verzuimbegeleiding kunnen werkgevers ziekteverzuim reduceren en daarmee hun slagkracht vergroten.

Adviseurs, ict’ers, bouwvakkers en andere zelfstandigen zonder personeel die eigen arbeid of diensten aanbieden, zijn vooral vanwege de uitdaging aan de slag gegaan als zelfstandige. Ook willen deze zogenaamde ‘nieuwe’ zzp’ers vaak zelf hun werktijden kunnen bepalen. Hun tevredenheid daarover is groot. Dit zijn enkele eerste resultaten van de Zelfstandigen Enquête Arbeid, die eind 2012 is uitgevoerd door TNO en CBS. Voor ‘nieuwe’ zzp’ers is het zoeken van een nieuwe uitdaging de belangrijkste reden om voor een bestaan als zelfstandige te kiezen. Een belangrijke overweging is bovendien dat zij zelf willen bepalen hoeveel en wanneer ze werken. Andere redenen, zoals niet (meer) voor een baas willen werken, geen geschikte baan als werknemer kunnen vinden of meer kunnen verdienen als zelfstandige, spelen een minder belangrijke rol. Voor ‘klassieke’ zzp’ers zoals winkeliers en boeren – die goederen of grondstoffen verkopen – en voor zelfstandigen met personeel zijn een nieuwe uitdaging en flexibele werktijden van minder belang. Zij zijn juist vaker als zelfstandige begonnen, omdat zij dat altijd al wilden. Nieuwe zzp’ers zijn vaker dan andere zelfstandigen heel tevreden over de mogelijkheid om in deeltijd te werken en de eigen werktijden te bepalen. Beroepen van klassieke zzp’ers bieden daarvoor veelal ook minder mogelijkheden. Klassieke zzp’ers zijn relatief vaak niet tevreden over hun inkomen. Zelfstandigen met personeel zijn vaker dan zzp’ers tevreden over hoeveel vraag er naar hun producten is. Nieuwe zzp’ers hebben in hun werk meer dan klassieke zzp’ers last van onnodig overleg en vergaderen. Daarentegen hebben zij minder problemen met onnodige administratie. Nieuwe zzp’ers worden wel relatief vaak belemmerd door files, vertragingen in het openbaar vervoer of andere vervoersproblemen. Dat hangt samen met de langere reistijd die nieuwe zzp‘ers vanwege de aard van hun werkzaamheden hebben. De Zelfstandigen Enquête Arbeid 2012 (ZEA 2012)is een pilotonderzoek naar de werksituatie van zelfstandigen, dat is uitgevoerd met steun van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Zelfstandigen vormen een belangrijk deel van de beroepsbevolking, maar tot op heden was er slechts beperkte informatie beschikbaar over de arbeidsomstandigheden, inzetbaarheid, prestaties en arbeidsvoorwaarden van verschillende typen zelfstandigen. Dit was aanleiding om de ZEA te ontwikkelen. De doelgroep van de ZEA bestaat uit zelfstandig ondernemers, directeuren-grootaandeelhouders en andere niet-werknemers die betaalde arbeid verrichten, zoals bijvoorbeeld alfahulpen, postbestellers, gastouders en artiesten. Binnen de zelfstandig ondernemers wordt onderscheid gemaakt tussen zelfstandigen met personeel (zmp’ers), ‘klassieke’ zzp’ers en ‘nieuwe’ zzp’ers. Klassieke zzp’ers zijn zelfstandigen zonder personeel die goederen of grondstoffen verkopen, zoals winkeliers en boeren. Nieuwe zzp’ers zijn zelfstandigen zonder personeel die hun eigen arbeid inzetten en diensten aanbieden. Eind 2012 hebben bijna 4 duizend zelfstandigen via internet de ZEA-vragenlijst ingevuld. De cijfers zijn gewogen naar de verdeling van geslacht, leeftijd, herkomst, opleidingsniveau, bedrijfstak, landsdeel en stedelijkheid.

De Werkgevers Enquête Arbeid (WEA) geeft informatie over de stand van zaken op het gebied van arbeid in bedrijven en instellingen in Nederland, bekeken door de ogen van werkgevers. Het gaat dus om 'werkgeversgedrag'. Hoofddoel van de WEA is het monitoren van trends en ontwikkelingen in het arbeidsbeleid, evenals het effect van dat arbeidsbeleid op bedrijfsresultaten en ziekteverzuim. De WEA fungeert als bron voor beleidsmatige en wetenschappelijke kennisontwikkeling op het terrein van arbeidsbeleid. De WEA vergaart periodieke informatie over het arbeidsbeleid onder een grote en representatieve steekproef van vestigingen van bedrijven en instellingen in Nederland. De WEA is van algemeen maatschappelijk belang doordat overheden, sociale partners en andere stakeholders hiermee worden voorzien van beleidsrelevante informatie over het arbeidsbeleid van bedrijven en instellingen. De vragenlijst van de WEA omvat de volgende thema's: Organisatiekenmerken (rechtsvorm, jaar oprichting)Arbeidsomstandigheden Arbeidsverhoudingen, Arbeidsvoorwaarden, arbeidsrelaties Sociale zekerheid Bedrijfsbeleid (innovatie, hiërarchie, flexibilisering, ICT-beleid) Personeel (arbeidsmarktbeleid, sociaal ondernemerschap, duurzame inzetbaarheid) Kenmerken en opbouw personele bestand Bedrijfsresultaat (productiviteit, omzet en winst) Ziekteverzuim. De populatie voor de WEA wordt gevormd door alle Nederlandse vestigingen van profit en non-profit bedrijven en instellingen met ten minste twee werkzame personen. De WEA bevat daarmee geen ZZP'ers (zie daarvoor de ZEA). Gemiddeld worden er 24.000 vestingen benaderd, waarvan c.a. 5.500 daadwerkelijk deelgenomen aan het onderzoek. De enquête wordt doorgaans ingevuld door de directeur (midden- en klein bedrijf) of de manager HRM/P&O (midden- en grootbedrijf).De verzamelde gegevens worden door weging representatief gemaakt voor de populatie. Hierdoor is het mogelijk om op basis van de WEA valide uitspraken te doen over alle Nederlandse vestigingen van bedrijven en instellingen.

TNO ontwikkelde het'Rekenmodel Veilige Publieke Taak' om eenvoudig de kosten van agressie tegen medewerkers door derden vast te stellen. Naast de kosten van agressie-incidenten berekent het model ook de kosten en baten van agressiemaatregelen. Zo maken managers een transparante en gefundeerde keuze om agressie aan te pakken.

Het aantal gevallen van agressie op de Nederlandse werkvloer is sinds 2007 nagenoeg stabiel. Er is een stabiele trend voor agressie door klanten, leerlingen, passagiers, patiënten en een heel licht dalende trend voor agressie door collega’s of leidinggevenden. Dit blijkt uit de cijfers van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA). Trend bij agressie op het werk gaat het om ongewenste seksuele aandacht, intimidatie, lichamelijk geweld en/of pesten. In 2011 heeft 24% (1,7 miljoen) van de Nederlandse werknemers te maken met een vorm van externe agressie door klanten, leerlingen, passagiers, patiënten etc. en 16% (1,1 miljoen) met interne agressie (collega’s of leidinggevenden). Ondanks de stabiele trend neemt de risicobeleving toe, vooral in de publieke sector. Van diegenen die in 2005 zeiden gevaarlijk werk te doen, zag 23% confrontatie met agressie als belangrijk gevaar op het werk. In 2010 is dit gestegen tot ruim

Organisaties die te maken krijgen met agressie en geweld, willen vanzelfsprekend hun werknemers zoveel mogelijk beschermen. Wegen de kosten op tegen de baten? Het rekenmodel VPT geeft antwoord.

Werknemers die fysiek en emotioneel zwaar werk doen, zijn vaak minder tevreden met het werk dan werknemers die hun werk gemakkelijk aankunnen. Een hoge mate van werktevredenheid is echter geen garantie dat werknemers ook meer bereid zijn om door te werken tot hun pensioenleeftijd. Die bereidheid is de laatste jaren enorm toegenomen: in 2009 zijn tweemaal zoveel werknemers bereid om door te werken tot 65 jaar als in 2005.

Weergave van de bevindingen uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA); dat is een grootschalige enquête onder werknemers in Nederland. In 2008 voerden TNO, het CBS en TNS NIPO de vijfde Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) uit. Evenals de NEA 2007 heeft de NEA 2008 een brede focus op arbeid. Arbeidsomstandigheden, arbeidsinhoud, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden zijn de vier hoofdelementen van de arbeidssituatie van werknemers die in deze NEA worden bevraagd. De NEA 2007 en NEA 2008 wijken in diverse opzichten af van eerdere edities van de NEA (2003, 2005 en 2006). Deze eerdere edities waren primair bedoeld om arbeidsomstandigheden in Nederland te monitoren. Tussen 2006 en 2007 heeft een grondige herziening van de vragenlijst plaatsgevonden. De redenen van deze herziening zijn omschreven in het rapport van de NEA 2007. In essentie komt de herziening er op neer dat arbeidsomstandigheden op minder uitvoerige wijze wordt bevraagd, waardoor ruimte is gecreëerd voor de drie andere hoofdelementen van de arbeidssituatie van werknemers.

De Werkgevers Enquête Arbeid (WEA) is een nieuw periodiek onderzoek in Nederland naar het arbeidsbeleid van Nederlandse bedrijven en instellingen. De informatie is bedoeld voor beleidsmakers bij de overheid, bij werkgevers- en werknemersorganisaties, sectororganisaties en afzonderlijke bedrijven, voor de wetenschap en voor overige HRM- en Arbo-professionals. De WEA geeft niet alleen een algemeen beeld van de Nederlandse situatie, maar stelt sectoren en bedrijven ook in staat zich met elkaar te vergelijken. Dit is de eerste meting van de WEA. Op basis van nog komende metingen wordt het mogelijk ontwikkelingen te signaleren. De WEA is onderdeel van het Meerjarenprogramma Innovatie van Arbeid (2007-2010) van TNO. De WEA wordt uitgevoerd in samenwerking met het Ministerie van SZW.

De zwaarte van het werk heeft niet alleen een fysieke maar ook een psychsiche component. Op beide componenten samen scoren verpleegkundigen, ziekenverzorgers, politie en brandweer het hoogst. Te nemen maatregelen dienen zich op beide aspecten van zwaar werk te richten.

Op basis van iemands beroep is het mogelijk om een goede voorspelling te maken van toekomstig langdurig verzuim van werknemers. Beleid ter preventie van ziekteverzuim moet zich daarom ook richten op individuele beroepen.

De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) - vindt jaarlijks plaats op basis van een telkens nieuwe steekproef van 80.000 werknemers. De NEA volgt trends in arbeid en identificeert risicogroepen. Om meer inzicht te krijgen in oorzaak-gevolg relaties is echter een onderzoeksopzet nodig waarbij dezelfde werknemers langere tijd worden gevolgd. TNO is daarom de longitudinale NEA gestart, een groot cohortonderzoek op basis van de NEA.

Enige tijd geleden werd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de eindrapportage van het beleidsprogramma Arboconvenanten naar buiten gebracht. Hierin lag het accent op de grotere participatie van de bedrijfssectoren die door het programma is bewerkstelligd. Er is vrijwel geen meerwaarde van de arboconvenanten ten aanzien van arbeidsrisico's en klachten

De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) is het grootste periodieke onderzoek naar arbeidsomstandigheden van werknemers in Nederland. TNO verzorgt de coördinatie en rapportage van het project in opdracht van het ministerie van SZW. De NEA is uitgevoerd in 2003, 2005 en 2006. In 2006 deden ruim 24.000 werknemers mee. In deze brochure worden een tiental topics uit de enquête in detail belicht: (1) werktijd en overwerk; (2) flexibele contractvormen; (3) afwijkende werktijden; (4) werkdruk en autonomie in het werk; (5) intimidatie door klanten en door chefs & collega's; (6) lawaai en zwaar werk; (7) gevaarlijk werk en arbeidsongevallen; (8) werkgebondenheid van verzuim; (9) dóór willen werken tot het 65e levensjaar; (10) te nemen maatregelen tegen werkdruk, werkstress, RSI en zwaar werk. Daarnaast is de vragenlijst opgenomen, en de resultaten van de NEA in tabelvorm.

Het huidige beleid van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) is erop gericht dat werkgevers en werknemers, uitgaande van doelvoorschriften in de arboregelgeving, zelf invulling geven aan het bereiken van een veilige en gezonde werkomgeving. Deze ruimte voor maatwerk prikkelt de zelfwerkzaamheid en moet leiden tot effectiever arbobeleid op de werkvloer. Met de herziene Arbeidsomstandighedenwet 1998, wil het ministerie dit beleid versterken. Uit de Arbobalans 2005, een onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in opdracht van het SZW, blijkt inderdaad dat veel werkgevers zelf het initiatief nemen om algemene maatregelen en/of maatregelen op specifieke arbeidsrisico’s te nemen. Dit heeft er mede toe bijgedragen dat zowel het verzuim als de instroom in de WAO zijn afgenomen. Maar uit de Arbobalans blijkt ook dat de blootstelling aan de meeste arborisico’s stabiliseert en dat meer werknemers dan in het verleden graag aanpassingen zouden zien in hun arbeidsomstandigheden. Vooral bij kleine bedrijven is dit het geval. Vernieuwing van het arbeidsomstandighedenbeleid is nodig om deze minder positieve trends om te buigen. Vergroting van zelfwerkzaamheid is dan het sleutelwoord. Een voorwaarde is dat sectoren en ondernemingen weten wat hun grootste arborisico’s zijn. Het publiceren in deze Arbobalans van trendmatige cijfers die zijn uitgesplitst op brancheniveau, draagt bij aan dat doel.

In opdracht van de Branche BegeleidingsCommissie Provincies (BBCP) heeft TNO de eindevaluatie voor het Arboconvenant Provincies uitgevoerd. De evaluatie bestond uit een kwantitatief deel (vragenlijstonderzoek, respons 51%) en een kwantitatief deel (interviews bij de twaalf provincies). In deze rapportage staan de resultaten van het evaluatieonderzoek beschreven. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan: de onderzoeksopzet van de kwantitatieve en kwalitatieve evaluatie; resultaten op het gebied van werkdruk en werkstress; resultaten op het gebied van beeldschermwerk en RSI-klachten; en resultaten op het ziekteverzuim. Vervolgens wordt de sector Provincies op de kwantitatieve eindmeting vergeleken met landelijke gegevens en gegevens van de sector Openbaar Bestuur (benchmark met de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2005). Geconcludeerd wordt dat de sector provincies veel baat heeft gehad bij het arboconvenant en de inspanningen van de afzonderlijke provincies. Sectorbreed ervaren medewerkers minder werkdruk met kans op gezondheidsschade, het verzuim is sterk gereduceerd, RSI-klachten worden adequaat opgepakt en er is jaarlijks een enorme kostenbesparing gerealiseerd. Daarnaast heeft de sector de beschikking gekregen over constructieve netwerken van interne experts en diverse producten en instrumenten.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil, ter ondersteuning van de zelfwerkzaamheid en ter vergroting van de bewustwording van belanghebbende partijen in het veld, inzicht verkrijgen in de gezondheidsschade en kosten van arm-, nek en schouderklachten (RSI) en van de gevolgen van psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Aan TNO is gevraagd prevalentiecijfers van blijvende gezondheidsschade als gevolg van RSI en PSA vast te stellen en de kosten ten gevolge van deze gezondheidsschade te berekenen. Op grond van de cijfers worden de kosten van werkgerelateerde RSI en gevolgen van psychosociale arbeidsbelasting samen per jaar geschat op 6,1 miljard euro. Dit komt overeen met ruim 1% van het Bruto Nationaal Product (BNP) en is vergelijkbaar met de kosten van de gevolgen van verkeersonveiligheid (1% à 2% van het BNP). RSI en psychische klachten bij werknemers hebben volgens eigen zeggen in ongeveer driekwart van de gevallen met het werk te maken. Op basis van de al jaren stabiele klachtenprevalenties van RSI en effecten van PSA (burnout), verwachten de auteurs dat RSI en PSA ook in de nabije toekomst een probleem zullen blijven in de arbeidssituatie. Wel is de verwachting dat de kosten als gevolg van RSI en PSA, als gevolg van een zich voortzettende dalende trend in verzuim en WAO-intrede, de eerstkomende jaren zullen dalen.

In 2002 is het pilotproject Introductie van Mediation in de Onderwijssector (IMO-project) gestart. Doel van dit project was nagaan of mediation een effectief instrument is om uitval vanwege arbeidsconflicten te reduceren of te voorkomen. In de jaren 2002-2004 zijn de fasen 1 (introductie van mediation) en 2 (uitvoering mediation) uitgevoerd. In 2004 heeft TNO Arbeid het IMO-project geëvalueerd (fase 3). Er zijn drie deelonderzoeken gedaan, te weten een dossieronderzoek, interviews en een paneldiscussie met theoretische- en praktijkdeskundigen op het gebied van conflict, verzuim en/of onderwijs. In dit rapport komen achtereenvolgens aan bod: de bevindingen over het proces van implementatie van mediation in het onderwijs; de bevindingen over het mediationproces zelf; en de effecten van mediation. Aan het eind worden saillante verschillen tussen de vier onderzochte onderwijssectoren beschreven. Er wordt geconcludeerd dat mediation bij arbeidsconflict positieve effecten kan hebben, mits voldaan wordt aan bepaalde randvoorwaarden.

In dit artikel wordt nagegaan of de werksituatie van vrouwen minder aantrekkelijk is dan die van mannen en of het hogere ziekteverzuim van vrouwen daaraan te wijten is. Hiervoor zijn secundaire analyses uitgevoerd op een databestand van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) met gegevens van een representatieve steekproef uit de Nederlandse beroepsbevolking met 10759 mannen en 6892 vrouwen. Uit de analyses blijkt dat mannen en vrouwen significant verschillen op een aantal werkkenmerken. Zo zijn mannen vaker werkzaam in de landbouw, industrie en bouw, verrichten ze per week meer uren betaald werk en hebben ze in hun werk vaker te maken met fysieke en houdingsbelasting. Vrouwen werken relatief vaker in de gezondheidszorg, ervaren minder autonomie in hun werk en zijn minder tevreden met hun beloning. Deze verschillen verklaren echter niet het hogere aantal verzuimdagen bij vrouwen. Bij vrouwen gaat het geheel van werkkenmerken juist samen met gemiddeld ruim één verzuimdag per jaar minder ten opzichte van mannen. De conclusie is dat het hogere aantal verzuimdagen bij vrouwen niet zozeer samenhangt met werkkenmerken, maar eerder met de gezondheid en de thuissituatie.

Werknemers en werkgevers in de sector Zorgverzekeraars en de overheid hebben in september 2003 een arboconvenant ondertekend. Daarin zijn afspraken gemaakt over maatregelen op het gebied van het terugdringen van werkdruk en RSI in de sector en het bevorderen van de reïntegratie van zieke werknemers. Voor het formuleren van de maatregelen en het opstellen van de resultaatgerichte afspraken in dit convenant is door TNO Arbeid in opdracht van de Branche Begeleidingscommissie een nulmeting uitgevoerd. Het onderzoek vond eind 2002 plaats door middel van interviews bij de vijftien werkgevers in de sector. Nagegaan is welke maatregelen zij nemen om deze problematiek aan te pakken. Tevens is geïnventariseerd wat zij als belemmerende en bevorderende factoren zien voor een goede werking van het toen nog te sluiten convenant. Daarnaast is begin 2003 een internetenquête gehouden onder 1480 werknemers in de sector, om de omvang van de werkdruk, RSI, het ziekteverzuim en de WAO-instroom vast te stellen. Dit rapport geeft de resultaten van het onderzoek weer.