Search

Het doel van deze studie is om beter inzicht en overzicht te krijgen in de factoren die een rol spelen bij het voorkomen van ANLb doelsoorten en KRW-indicatorsoorten, die gebonden zijn aan sloten en slootkanten in het veenweidegebied. Tevens is het doel om na te gaan hoe middels beheer en inrichting verbeteringen aangebracht kunnen worden en die kennis te communiceren.

The gillnet monitoring started in 2014 with the aim of getting a more accurate picture of the population structure of fish stocks in Lake IJsselmeer (IJsselmeer) and Lake Markermeer (Markermeer) in addition to annual monitoring with beam trawls and market samplings. Therefore, since 2014, a monitoring program with gillnets with different mesh sizes has been conducted every autumn. This monitoring focuses on the stock structure of mainly four commercial fish species; perch (Perca fluviatilis), roach (Rutilus rutilus), bream (Abramis brama) and pikeperch (Sander lucioperca). In particular, the gillnet monitoring is supposed to sample larger, adult individuals more representative, while juvenile fish are sampled as representatively as beam trawl monitoring. The gillnet monitoring uses a combination of a Nordic gillnet (CEN 2005) and five additional panels. The Nordic gillnet consists of twelve attached short panels of 2.5 meters long and 1.5 meters high with a range of small mesh sizes between 10 - 110 mm stretched mesh. The five additional panels are 100 meter long panels with large mesh sizes of 101, 140, 160, 190 (2x) mm. The European standard for fishing with gillnets has been used as a guideline in setting up this gillnet monitoring. It should therefore be possible to compare the data collected with gillnet monitoring elsewhere in the Netherlands or Europe. To make comparisons possible, the catches have been converted into a standardized catch per unit effort (cpue), i.e. catch in numbers or kg per species per net per night of fishing. In 2020, 43 sites were sampled, of which 30 sites were in Lake IJsselmeer and 13 sites in Lake Markermeer. Based on numbers, catches in Lake IJsselmeer in 2020 were dominated by perch, ruffe (Gymnocephalus cernua) and smelt (Osmerus eperlanus). In contrast, the catches in Lake Markermeer consisted mainly of ruffe, roach and pikeperch. In 2020, the total catch in numbers of smelt across both lakes was the highest since the start of the gillnet monitoring, with smelt being caught almost exclusively on the IJsselmeer. For pikeperch, the total catch was the lowest in the time series from 2014. Houting (Coregonus oxyrinchus), flounder (Platichthys flesus), like smelt, were caught almost exclusively in Lake IJsselmeer. Three non-native species were found, namely round goby (Neogobius melanostomus), monkey goby (Neogobius fluviatilis) and the Chinese mitten crab (Eriocheir sinensis). The length-frequency distribution of bream seems to indicate that more large adult bream (> 40 cm) were caught in 2020 compared to previous years. Given the length frequency distribution of pikeperch, zero-year-old pikeperch were exceptionally large in 2020 and appear to have experienced a very good growing season. The majority of the zero-year-old pikeperch probably became piscivores in their first year of life. In 2020, 33 kg of fish per net per night of fishing were caught with the Dutch gillnet in Lake IJsselmeer, compared to 14 kg of fish in Lake Markermeer. Analysing only the data of the 101 mm mesh size panel, which is mainly used for commercial fishing on these lakes, almost 13 kg and 10 kg of fish per net per night of fishing were caught in 2020 for Lake IJsselmeer and Markermeer, respectively. The landings in Lake IJsselmeer with this 101 mm panel consisted of 4 kg of both perch and pikeperch (16% of the pikeperch were undersized (< 42 cm)), 2.5 kg of roach, almost 2 kg of houting and 1 kg of bream. For Lake Markermeer the landings consisted of almost 6 kg pikeperch, more than 1 kg of roach and bream and almost 1 kg of perch. The landings per net per night of fishing can in this context be compared with those of the commercial fishing activities on Lake IJsselmeer and Markermeer, but also with landings elsewhere in the Netherlands or Europe where gillnets are used. De staandwantmonitoring is in 2014 opgestart met het doel om een nauwkeuriger beeld te krijgen van de populatiestructuur van de visbestanden in het IJsselmeer en Markermeer in aanvulling op jaarlijkse monitoring met boomkor en marktbemonsteringen. Sinds 2014 werd daarom ieder najaar een monitoringsprogramma met staandwantnetten met verschillende maaswijdtes uitgevoerd. Daarbij werd gekeken naar de bestandsopbouw van voornamelijk vier commerciële vissoorten; baars (Perca fluviatilis), blankvoorn (Rutilus rutilus), brasem (Abramis brama) en snoekbaars (Sander lucioperca). Met name werd onderzocht wat de toegevoegde waarde van staandwantmonitoring is voor het bepalen van trends in grotere, adulte individuen en of de juveniele vis even representatief bemonsterd wordt. In de staandwantmonitoring wordt gebruik gemaakt van een staandwantnet bestaande uit een combinatie van een Norden surveynet (CEN 2005) en vijf extra panelen. Het Norden surveynet bestaat uit twaalf aan elkaar vastzittende korte panelen van 2,5 meter lang en 1,5 meter hoog met een range aan kleine maaswijdtes tussen de 10 – 110 mm gestrekte maas. De vijf extra panelen zijn 100 meter lange panelen met grote maaswijdtes van 101, 140, 160, 190 (2x) mm. De Europese standaard opgesteld voor het vissen met kieuwnetten is als leidraad aangehouden bij het opzetten van deze staandwantmonitoring. Zodoende zouden de verzamelde gegevens vergeleken moeten kunnen worden met kieuwnetbemonsteringen elders in Nederland of Europa. Om een eventuele vergelijking te vergemakkelijken zijn de vangsten opgewerkt naar een gestandaardiseerde vangst per inspanning, namelijk vangst in aantallen of kg per soort per netnacht. In 2020 zijn 43 locaties bevist, waarvan 30 locaties in het IJsselmeer en 13 locaties in het Markermeer. Op basis van vangstaantallen werden de vangsten in het IJsselmeer in 2020 gedomineerd door baars, pos (Gymnocephalus cernua) en spiering (Osmerus eperlanus). Daarentegen bestonden de vangstenaantallen in het Markermeer hoofdzakelijk uit pos, blankvoorn en snoekbaars. In 2020 was de totale vangst van spiering in aantallen over beide meren het hoogst sinds de start van de staandwantmonitoring, waarbij spiering vrijwel uitsluitend op het IJsselmeer werd gevangen. Van snoekbaars was de totale vangst het laagst in de tijdsreeks vanaf 2014. Noordzeehouting (Coregonus oxyrinchus) en bot werden net als spiering vrijwel uitsluitend op het IJsselmeer gevangen. Drie uitheemse soorten werden aangetroffen, namelijk zwartbekgrondel (Neogobius melanostomus), Pontische stroomgrondel (Neogobius fluviatilis) en de Chinese wolhandkrab (Eriocheir sinensis). De lengte-frequentie verdeling van brasem lijkt er op te wijzen dat er in 2020 meer grote adulte brasem (> 40 cm) is gevangen in vergelijking met voorgaande jaren. Gezien de lengteverdeling van snoekbaars was de nuljarige snoekbaars uitzonderlijk groot in 2020 en lijkt een zeer goed groeiseizoen te hebben gekend. Het merendeel van de nuljarige snoekbaars is waarschijnlijk al piscivoor geworden in hun eerste levensjaar. In 2020 werd 33 kg vis per netnacht met het staandwantnet gevangen in het IJsselmeer, tegenover 14 kg vis in het Markermeer. Kijkend naar enkel het 101 mm maaswijdte paneel, dat voornamelijk gebruikt wordt in de commerciële visserij, werd er in 2020 bijna 13 kg en 10 kg vis per netnacht gevangen voor respectievelijk het IJsselmeer en Markermeer. Hierbij bestond de vangst in het IJsselmeer uit 4 kg van zowel baars als snoekbaars (16 % van de snoekbaars was ondermaats (< 42 cm)), 2,5 kg blankvoorn, bijna 2 kg Noordzeehouting en 1 kg brasem. De vangst in het Markermeer bestond uit bijna 6 kg snoekbaars, ruim 1 kg blankvoorn en brasem en bijna 1 kg baars. De vangsten per netnacht zijn zodoende te vergelijken met die in de commerciële visserij op het IJsselmeer en Markermeer, maar ook met vangsten elders in Nederland of Europa waar met staandwantnetten gevist wordt.

Sinds het midden van de vorige eeuw heeft de Nederlandse natuur te lijden gehad van overmatige zuur- en stikstofdepositie. Maatregelen om de effecten hiervan te bestrijden, leidden niet altijd tot het gewenste resultaat en hadden soms dermate sterke neveneffecten dat ze eerder ongewenst waren. Sinds kort is steenmeel in beeld als middel dat mogelijk wel de positieve effecten maar niet de neveneffecten heeft. Kennis over de effecten van steenmeel op gedegradeerde natuur en bos is echter nog lang geen gemeengoed. Op 18 februari 2019 organiseerden de VBNE en het OBN Deskundigenteam Droog zandlandschap een discussiedag voor onderzoekers en andere direct betrokkenen rond het onderwerp “Steenmeel als herstelmaatregel” om kennis, inzichten en onzekerheden rond dit thema uit te wisselen en mogelijke richtlijnen te bespreken voor een eventuele toepassing van steenmeel als herstelmaatregel in natuurgebieden.

De Grote waternavel (Hydrocotyle ranunculoides) komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika en is in 1994 voor het eerst waargenomen in Nederland. Sindsdien is de soort hier toegenomen, maar er is het ene jaar meer biomassa dan het andere jaar. Het is nog onbekend waardoor dit patroon kan worden verklaard. Mogelijk door relaties met voedingsstoffen, klimaatcondities en uiteraard de wijze van beheer. In het Drongelens kanaal nabij ’s-Hertogenbosch is de Grote waternavel sinds de jaren ’90 aanwezig. Na jaren van toename is in 2017 de hoeveelheid waternavel uitzonderlijk sterk afgenomen. Hoe is deze afname te verklaren?

De Grote waternavel (Hydrocotyle ranunculoides) komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika en is in 1994 voor het eerst waargenomen in Nederland. Sindsdien is de soort hier toegenomen, maar er is het ene jaar meer biomassa dan het andere jaar. Het is nog onbekend waardoor dit patroon kan worden verklaard. Mogelijk door relaties met voedingsstoffen, klimaatcondities en uiteraard de wijze van beheer. In het Drongelens kanaal nabij ’s-Hertogenbosch is de Grote waternavel sinds de jaren ’90 aanwezig. Na jaren van toename is in 2017 de hoeveelheid waternavel uitzonderlijk sterk afgenomen. Hoe is deze afname te verklaren?

De Grote waternavel (Hydrocotyle ranunculoides) komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika en is in 1994 voor het eerst waargenomen in Nederland. Sindsdien is de soort hier toegenomen, maar er is het ene jaar meer biomassa dan het andere jaar. Het is nog onbekend waardoor dit patroon kan worden verklaard. Mogelijk door relaties met voedingsstoffen, klimaatcondities en uiteraard de wijze van beheer. In het Drongelens kanaal nabij ’s-Hertogenbosch is de Grote waternavel sinds de jaren ’90 aanwezig. Na jaren van toename is in 2017 de hoeveelheid waternavel uitzonderlijk sterk afgenomen. Hoe is deze afname te verklaren?

Een beek in het Noorden van het land waarover in 1941 wordt gemeld dat in de benedenloop meer dan 5000 pond dode vis is afgevoerd en rond 1961 vrijwel alle vis uit het water verdwenen blijkt te zijn. Ook het water waar een monsternemer in 1964 meldt dat de roggebroden tijdens het uitvoeren van de metingen voorbijdreven. Het is erg moeilijk voor te stellen dat we het hier hebben over de Drentsche Aa, één van de meest intacte beeksystemen van Nederland. De beek heeft de laatste eeuw grote veranderingen in waterkwaliteit ondergaan, zowel in positieve als negatieve zin. Welke oorzaken lagen hieraan ten grondslag, hoe reageerde de beekgebonden natuur hierop en wat is er nodig voor verder herstel?

De atmosferische depositie is de afgelopen decennia fors afgenomen. Dat is mooi nieuws. Maar het lijkt er op dat de bossen daar nog weinig profijt van hebben. Uit onderzoek blijkt dat ondanks de afnemende zure depositie de verwering van bodemmineralen niet in staat is deze depositie te neutraliseren, en de basenverzadiging dus nog steeds afneemt.

Exoten staan in een kwaad daglicht. Naar onze mening wordt daardoor voorbijgegaan aan het feit, dat sommige ongewervelde exoten een positieve bijdrage kunnen leveren aan het fuctioneren van aquatische systemen. Dit lijkt met name op te gaan voor waterlichamen die sterk gedegradeerd zijn onder invloed van stressoren zoals eutrofiëring, verzilting en hydromorfologische degradatie.

De Natuurverkenning 2010 - 2040 verkent de toekomst van de Nederlandse natuur aan de hand van vier kijkrichtingen. Die aanpak blijkt aan te slaan. In verschillende beleidstrajacten is de aanpak met kijkrichtingen overgenomen. Maar welke meerwaarde bieden kijkrichtingen bij het nadenken over de toekomst van natuur? Die vraag proberen we te beantwoorden aan de hand van een concrete casus: De Grevelingen. De kijkrichtingen zijn: vitale natuur; beleefbare natuur; functionele natuur; inpasbare natuur

Een belangrijke maatregel uit het Nederlandse Beheerplan Aal is een gesloten tijd van drie maanden gedurende de trek van de schieraal. Het effect van deze maatregel is dat meer schieralen uit de polder en boezemgebieden bij gemalen arriveren en daar niet heelhuids doorheen kunnen. Schieraal weren en geleiden naar een alternatieve ontsnappingsroute is het onderwerp van onderzoek van een samenwerking tussen de Combinatie van Beroepsvissers, vijf waterschappen, Tauw, DNV KEMA, IMARES en de leveranciers van de systemen.

Dit rapport geeft een eerste aanzet tot het maken van een actuele ecotopenkaart voor het Eems-Dollard estuarium (NL en D deel, excl. Unterems) volgens de ZES.1 methodiek. Dit is één van de instrumenten die kan worden gebruikt voor het evalueren van mogelijke maatregelen in het MIRT-onderzoek en de mogelijke MIRT-verkenning Eems-Dollard. Daarnaast kan deze dienen als aanzet voor een operationele ecotopenkaart van het Eems-Dollard estuarium voor meer algemene beleidsondersteuning. De methode laat tevens toe een vergelijking te maken met ecotopenkaarten van bijv. de Westerschelde.

De watertypes R6 en R7 in de Kader Richtlijn Water (KRW) classificering verschillen qua grootte van het waterlichaam en structuur. Het watertype R7 staat voor de grote rivieren met een hoofdstroom en nevengeulen. Rivieren als de Rijn, Waal en IJssel zijn hier voorbeelden van. Het watertype R6 staat voor langzaam stromende kleinere rivieren. In de praktijk kunnen beide riviertypen in elkaar overgaan en is het goed mogelijk dat het visbestand een grote overlap kent, maar volgens verschillende maatlatten worden beoordeeld. Dit onderzoek heeft tot doel het inzichtelijk maken van de indeling in beide watertypes. Ook wordt er gekeken naar de verschillen tussen de watertypen R6 en R7.

Deze memo beschrijft recente inzichten op het terrein van ecologische kantelpunten die zijn opgedaan in onderzoek en bij Rijkswaterstaat. Gegeven de korte projectduur (twee maanden) is er niet gestreefd naar volledigheid, maar zijn er inzichten bijeengebracht die behulpzaam zijn om de discussie aan te zwengelen over wat de kantelpuntentheorie kan betekenen voor het beheer, evaluatie en monitoring van de grote wateren. In het sterk gemodificeerde Nederlandse watersysteem is het moeilijk om vast te stellen of alternatieve evenwichten onder gelijke condities mogelijk zijn en dat kantelpunten hiertussen plaatsvinden. Alternatieve evenwichten en terugkoppelingsmechanismen zijn het best onderbouwd en omschreven in de literatuur voor de Waddenzee en Veluwemeer. In de estuaria zijn er veel indicaties maar ook veel onzekerheden. In het rivierengebied is het de vraag of alternatieve evenwichten kunnen bestaan. Het beter begrijpen van terugkoppelingsmechanismen in de Nederlandse zoete en zoute wateren, en de interacties hiertussen, wordt echter breed onderschreven. Terugkoppelingsmechanismenzijn met het kantelpuntenconcept goed te onderzoeken voor alle watersystemen en een beter begrip hierover is nuttig voor beleidsevaluaties, het inschatten van het effect van ecologische ingrepen en monitoringsplannen. Het is belangrijk om ook rekening te houden met ‘onbekende’ en niet kwantificeerbare factoren die de veerkracht van een ecosysteem kunnen beïnvloeden. Er is nog niet veel bekend over de invloed van microverontreinigingen, trofische cascades (vissen, vogels), microbiële bodemactiviteit en de rol van hydromorfologische dynamiek in rivieren en estuaria op de ecologische veerkracht van een watersysteem. Het is aan te bevelen om eerst met een aantal casestudies teverkennen wat de mogelijkheden en datavereisten zijn om met langjarige tijdreeksen (ecologie, waterkwaliteit) indicatoren te bepalen die iets zeggen over verandering in ecologische veerkracht. Voorts doen wij de aanbeveling om het begrip ' Safe operating Space’ beter hanteerbaar te maken voor wateren natuurbeheerders.

Monitoringsdata van Brabantse beken laat zien dat bomen belangrijk zijn voor het halen van ecologische doelen. Echter, voor maximale effectiviteit met betrekking tot vegetatieontwikkeling en koeling van het beekwater voldoet alleen de zwaarste beschaduwingsklasse (>70%) en moet gestreefd worden naar lange beschaduwde trajecten. Macrofauna profiteert vooral via de door bomen gegenereerde substraatdifferentiatie. Het toepassen van beschaduwing brengt voor de waterschappen wel grote uitdagingen met zich mee. Verder blijkt uit de data-analyse dat jaarrond voldoende stroming een vereiste is voor de ecologische doelrealisatie in de trajecten.

Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) wil komen tot wetenschappelijk onderbouwd duurzaam beheer van snoekbaars, baars, blankvoorn en brasem in het IJsselmeer en Markermeer. Voor alle vier bestanden is de beleidsdoelstelling voor visseizoen 2016/2017 geformuleerd als “een zekere mate van herstel”. Voor het behalen van deze beleidsdoelstelling zijn inspanningsadviezen gevraagd over de staandwantvisserij en de zegenvisserij, gecombineerd voor het IJsselmeer en Markermeer. Dit rapport bevat een primair en, op verzoek van de opdrachtgever, een alternatief advies. Het primaire advies is beschreven in hoofdstuk 1, het alternatieve advies is uitgewerkt in hoofdstukken 2 tot en met 8. Deze adviezen hebben als doelstelling het voorkomen van verdere achtergang van de visbestanden. Voor de doelstelling ‘een zekere mate van herstel’ worden aanvullende adviezen gegeven. Alle drie adviezen zijn samengebracht in hoofdstuk 9.

Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) wil komen tot wetenschappelijk onderbouwd duurzaam beheer van snoekbaars, baars, blankvoorn en brasem in het IJsselmeer en Markermeer. Voor alle vier bestanden is de beleidsdoelstelling voor visseizoen 2016/2017 geformuleerd als “een zekere mate van herstel”. Voor het behalen van deze beleidsdoelstelling zijn inspanningsadviezen gevraagd over de staandwantvisserij en de zegenvisserij, gecombineerd voor het IJsselmeer en Markermeer. Dit rapport bevat een primair en, op verzoek van de opdrachtgever, een alternatief advies. Het primaire advies is beschreven in hoofdstuk 1, het alternatieve advies is uitgewerkt in hoofdstukken 2 tot en met 8. Deze adviezen hebben als doelstelling het voorkomen van verdere achtergang van de visbestanden. Voor de doelstelling ‘een zekere mate van herstel’ worden aanvullende adviezen gegeven. Alle drie adviezen zijn samengebracht in hoofdstuk 9.

De watertypes R6 en R7 in de Kader Richtlijn Water (KRW) classificering verschillen qua grootte van het waterlichaam en structuur. Het watertype R7 staat voor de grote rivieren met een hoofdstroom en nevengeulen. Rivieren als de Rijn, Waal en IJssel zijn hier voorbeelden van. Het watertype R6 staat voor langzaam stromende kleinere rivieren. In de praktijk kunnen beide riviertypen in elkaar overgaan en is het goed mogelijk dat het visbestand een grote overlap kent, maar volgens verschillende maatlatten worden beoordeeld. Dit onderzoek heeft tot doel het inzichtelijk maken van de indeling in beide watertypes. Ook wordt er gekeken naar de verschillen tussen de watertypen R6 en R7.

Monitoringsdata van Brabantse beken laat zien dat bomen belangrijk zijn voor het halen van ecologische doelen. Echter, voor maximale effectiviteit met betrekking tot vegetatieontwikkeling en koeling van het beekwater voldoet alleen de zwaarste beschaduwingsklasse (>70%) en moet gestreefd worden naar lange beschaduwde trajecten. Macrofauna profiteert vooral via de door bomen gegenereerde substraatdifferentiatie. Het toepassen van beschaduwing brengt voor de waterschappen wel grote uitdagingen met zich mee. Verder blijkt uit de data-analyse dat jaarrond voldoende stroming een vereiste is voor de ecologische doelrealisatie in de trajecten.

Dit rapport geeft een eerste aanzet tot het maken van een actuele ecotopenkaart voor het Eems-Dollard estuarium (NL en D deel, excl. Unterems) volgens de ZES.1 methodiek. Dit is één van de instrumenten die kan worden gebruikt voor het evalueren van mogelijke maatregelen in het MIRT-onderzoek en de mogelijke MIRT-verkenning Eems-Dollard. Daarnaast kan deze dienen als aanzet voor een operationele ecotopenkaart van het Eems-Dollard estuarium voor meer algemene beleidsondersteuning. De methode laat tevens toe een vergelijking te maken met ecotopenkaarten van bijv. de Westerschelde.

Salicornia Pusilla Woods is aangetroffen in verscheidene kilometerhokken op de Boschplaat Terschelling. Het areaal van deze soort is beperkt tot Noordwest-Europa (Ierland, Groot-Britannië, Nederland, België en Noordwest-Frankrijk). In dit artikel worden eerdere vondsten van deze soort kort gememoreerd. De verschillen met de twee andere Nederlandse Zeekraal-soorten worden besproken, waarbij ook wordt ingegaan op de wijze waarop zaden van S. pusilla worden verspreid. Op 25 september 2011 gemaakte vegetatieopnamen laten zien dat de begroeiing gerekend kan worden tot het Puccinellion maritimae

De wereldwijd verspreide 'soep' van kleine plastic deeltjes in zeeën en oceanen vormt een omvangrijk mondiaal milieuprobleem. Niet alleen leidt het plastic tot verstrikking en verstopping bij vogels en vissen, ook brengt de giftigheid van de materie de voedselketen in gevaar. Om te voorkomen dat die soep steeds dikker en giftiger wordt, zijn dringend maatregelen nodig. Hoge statiegelden op eenmalige plastic producten bijvoorbeeld, maar ook stoppen met verpakkingsmateriaal van zogenaamd afbreekbare plastics.

Insecten en andere ongewervelden (in aquatische ecosystemen) bouwen vaak indrukwekkende constructies. De natuurlijke herkomst van die materialen zorgt voor camouflage die bescherming biedt tegen predatie. In Frankrijk zijn kokerjuffers gebruikt door een kunstenaar, voor het maken van sieraden. Maar ook wetenschappers van Alterra laten zich door hun kennis leiden.. Met als doel: het onder de aandacht brengen van waterinsecten bij volwassenen. Via aan de natuur ontleende "bouwwerken".

Exotische rivierkreeften breiden zich zeer sterk uit in Nederland. Wat voor effecten dit heeft op de inheemse waterplantenvegetaties en macrofauna is onbekend. In het kader van het project PLONS voerde Alterra daarom bij wijze van case-studie een experiment uit, waarin de invloed van de rode Amerikaanse rivierkreeft op slootecosystemen onderzocht is. In afgesloten cilinders zijn de veranderingen gevolgd die optraden in de biomassa van verschillende soorten waterplanten en de samenstelling van de macrofaunagemeenschap na introductie van de rivierkreeft. De invloed bleek variabel en soortspecifiek. Met name afstervende planten werden gegeten. Een aantal waterplanten raakte los door het omwoelen van de bodem. De macrofaunagemeenschap werd niet merkbaar beïnvloed. In het maag-darmstelsel van de kreeften werd met name organisch bodemmateriaal en plantenresten aangetroffen, wat een aanwijzing is dat de kreeften een rol spelen bij de afbraak van organisch materiaal. Exoten hoeven dus niet altijd een negatieve invloed te hebben op zoetwaterecosystemen.

Ruimtelijk milieubeleid zonder dwingende juridische sturing levert meestal tegenvallende beleidsprestaties op. Dat geldt ook voor het Noordzeebeleid. Allerlei mooie en vrijblijvende nota's zijn leuk, maar er moet naast stimulerend beleid ook dwingend beleid zijn. De nieuwe Wet ruimtelijke ordening biedt hier een prachtig instrument voor: het rijksbestemmingsplan oftewel het inpassingsplan. Tijd dus voor een inpassingsplan voor de Noordzee. Zoals dat is neergelegd in de Ecologische Atlas Noordzee. Naast een veelheid aan kaartmateriaal over de verspreiding van zeezoogdieren, vogels, schelpensoorten en vissen komt daar het onderdeel 'gebruiksfuncties' ter sprake

Veel beheerders treffen in de praktijk maatregelen voor poldervissen. Dat doen ze echter vaak op het gevoel, zonder monitoring op effect. Toch blijkt regelmatig dat deze maatregelen succesvol kunnen zijn. Tijdens een veldwerkplaats afgelopen zomer in de Krimpenerwaard bekeken onderzoekers en beheerders samen habitatverbeterende maatregelen. In dit artikel een overzicht

Een beek in het Noorden van het land waarover in 1941 wordt gemeld dat in de benedenloop meer dan 5000 pond dode vis is afgevoerd en rond 1961 vrijwel alle vis uit het water verdwenen blijkt te zijn. Ook het water waar een monsternemer in 1964 meldt dat de roggebroden tijdens het uitvoeren van de metingen voorbijdreven. Het is erg moeilijk voor te stellen dat we het hier hebben over de Drentsche Aa, één van de meest intacte beeksystemen van Nederland. De beek heeft de laatste eeuw grote veranderingen in waterkwaliteit ondergaan, zowel in positieve als negatieve zin. Welke oorzaken lagen hieraan ten grondslag, hoe reageerde de beekgebonden natuur hierop en wat is er nodig voor verder herstel?

Het rapport “Toestand Vis en Visserij in de Zoete Rijkswateren” bestaat uit drie verschillende delen: “Trends”, “Methoden” en “Data”. In dit rapport (Deel I) worden (i) de trends in commercieel benutte vissoorten per VBC gebied, (ii) de trends in Habitatrichtlijnsoorten en (iii) de ecologische kwaliteitsratio’s vis gerapporteerd. Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens die binnen de verschillende vismonitoringsprogramma’s op de Zoete Rijkswateren worden verzameld. In de rapportage zijn trendanalyses voor de verschillende commercieel benutte vissoorten en Habitatrichtlijn vissoorten gemaakt aan de hand van de beschikbare monitoringsgegevens. De gegevens van deze monitoringsprogramma’s worden gebruikt als indicatoren voor de ontwikkeling van de bestanden van de geanalyseerde soorten over verschillende tijdsperioden.

Er zijn plannen om in zes van de tien spuikokers van het spuisluiscomplex van Kornwerderzand in totaal 18 Tocardo getijturbines turbines te installeren. Deze turbines zullen energie winnen uit de sterke stroming die bij het spuien van overtollig water vanuit het IJsselmeer naar de Waddenzee in de spuikokers ontstaat. Deze turbines vormen door potentieel botsingsgevaar en verstoring mogelijk een risico voor vissen, vogels en zeezoogdieren en zouden wellicht een verandering in het habitat teweeg kunnen brengen. De risico’s en belemmeringen voor vissen worden groter ingeschat dan die voor vogels en zeezoogdieren. Sterfte (direct) door de turbines kan zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts optreden door fenomenen als: botsing met de bladen en structuren, drukverschillen, cavitatie, turbulentie en ‘shear stress’. In stroomopwaartse richting vormen de turbines voor de sterkere zwemmers, zalm, zeeforel, zeeprik, rivierprik, fint en houting een risico of belemmering.

Het Eems estuarium heeft al geruime tijd te kampen met ecologische problemen van diverse aard. In het Bestuurlijk Overleg MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport) NoordNederland in het najaar van 2013, is afgesproken dat rijk en regio een MIRT-onderzoek Eems-Dollard starten. Het rijk en de provincie Groningen zijn gezamenlijk de opdrachtgevers voor dit onderzoek. Het doel van het MIRT-onderzoek is het voorbereiden van keuzes rondom de Nederlandse strategie in de bilaterale samenwerking met Duitsland, gericht op het ecologisch behoud en herstel van het EemsDollard estuarium in balans met kustveiligheid, ruimtelijke kwaliteit en economische ontwikkeling. Dit rapport maakt deel uit van MIRT-onderzoek Eems-Dollard Fase II spoor 1, het ecologische kennisspoor. Het bouwt voort op resultaten uit MIRT-onderzoek Fase I en andere bestaande probleembeschrijvingen. Dit rapport is het resultaat van een reviewstudie van ecologische probleembeschrijvingen voor het Eemsestuarium.

Om erosie van de oevers en geulwanden tegen te gaan, is er in 2008 (pilot) en 2009 (structureel) begonnen om ‘bestortingen’ uit te voeren om de oevers te beschermen. Deze bestortingen zijn uitgevoerd met staalslakken (SS) en breukstenen (BS). Om met zekerheid vast te kunnen stellen dat als gevolg van deze bestortingen geen negatieve effecten optreden op het mariene milieu is een monitoringsprogramma ingevoerd om inzicht te krijgen in gehalten aan zware metalen in aanwezige biota meerdere jaren na het aanbrengen van vooroeververdediging. Dit rapport beschrijft de resultaten van de metaalanalyses in biota bemonsterd op verschillende locaties in de Oosterschelde en Westerschelde.

Dit rapport bevat een overzicht van de gegevens verzameld tijdens de vismonitoringen in de zoete rijkswateren. Het omvat de volgende bemonsteringen: - Open water vismonitoring IJssel- en Markermeer met actieve vistuigen - Oever vismonitoring IJssel- en Markermeer met actieve vistuigen - Vismonitoring in IJssel- en Markermeer met kieuwnetten - Diadrome vis Kornwerderzand Waddenzee op basis van fuikregistraties - Vismonitoring grote rivieren met actieve vistuigen - Vismonitoring zoete rijkswateren op basis van vangstregistratie aalvissers - Diadrome vismonitoring zoete rijkswateren op basis van fuikregistraties (sinds najaar 2012) - Vismonitoring grote rivieren op basis van zalmsteekregistraties - Vismonitoring randmeren met actieve vistuigen - Monitoring glasaal op intreklocaties.

Het doel van de KRW is het in waterlichamen bereiken van de goede ecologische toestand met, vanuit oogpunt van natuurbeleid, een hoge biodiversiteit. Om deze doelen te halen worden maatregelen uitgevoerd. Bij het nemen van maatregelen worden de omstandigheden in oppervlaktewaterecosystemen zo gewijzigd dat een verbetering van de ecologische toestand optreedt. De keuze van maatregelen vraagt kennis van (de toestand van) die factoren en van de achterliggende processen die deze verbetering bewerkstelligen. Om het juiste doel te kunnen bepalen en de juiste maatregelen te kunnen kiezen is begrip nodig van het systeemfunctioneren. Het doel van het ecologisch raamwerk is het geven van een onderbouwing aan de keuze van (kosten-)effectieve en in samenhang probleem-oplossende maatregelen en het afleiden van passende doelen. Om dit doel te bereiken is kennis nodig van de factoren en achterliggende processen die verbetering bewerkstelligen.

De aanleg van kunstmatige oesterbanken helpt wellicht de natuur te ontzien en geld te besparen bij kustbescherming. Oesterbanken voorkomen dat achterliggende zandplaten afkalven door de golven. Ze beschermen niet alleen de plek die ze zelf bedekken, maar ook nog eens een achterliggend gebied. Dat stelt Brenda Walles, promovendus bij de leerstoelgroep Duurzame schelpdiercultuur, in het proefschrift dat ze op 1 juni verdedigde.

Dit rapport bevat een overzicht van de gegevens verzameld tijdens de vismonitoringen in de zoete rijkswateren. Het omvat de volgende bemonsteringen: - Open water vismonitoring IJssel- en Markermeer met actieve vistuigen - Oever vismonitoring IJssel- en Markermeer met actieve vistuigen - Vismonitoring in IJssel- en Markermeer met kieuwnetten - Diadrome vis Kornwerderzand Waddenzee op basis van fuikregistraties - Vismonitoring grote rivieren met actieve vistuigen - Vismonitoring zoete rijkswateren op basis van vangstregistratie aalvissers - Diadrome vismonitoring zoete rijkswateren op basis van fuikregistraties (sinds najaar 2012) - Vismonitoring grote rivieren op basis van zalmsteekregistraties - Vismonitoring randmeren met actieve vistuigen - Monitoring glasaal op intreklocaties.

Het Eems estuarium heeft al geruime tijd te kampen met ecologische problemen van diverse aard. In het Bestuurlijk Overleg MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport) NoordNederland in het najaar van 2013, is afgesproken dat rijk en regio een MIRT-onderzoek Eems-Dollard starten. Het rijk en de provincie Groningen zijn gezamenlijk de opdrachtgevers voor dit onderzoek. Het doel van het MIRT-onderzoek is het voorbereiden van keuzes rondom de Nederlandse strategie in de bilaterale samenwerking met Duitsland, gericht op het ecologisch behoud en herstel van het EemsDollard estuarium in balans met kustveiligheid, ruimtelijke kwaliteit en economische ontwikkeling. Dit rapport maakt deel uit van MIRT-onderzoek Eems-Dollard Fase II spoor 1, het ecologische kennisspoor. Het bouwt voort op resultaten uit MIRT-onderzoek Fase I en andere bestaande probleembeschrijvingen. Dit rapport is het resultaat van een reviewstudie van ecologische probleembeschrijvingen voor het Eemsestuarium.

Er zijn plannen om in zes van de tien spuikokers van het spuisluiscomplex van Kornwerderzand in totaal 18 Tocardo getijturbines turbines te installeren. Deze turbines zullen energie winnen uit de sterke stroming die bij het spuien van overtollig water vanuit het IJsselmeer naar de Waddenzee in de spuikokers ontstaat. Deze turbines vormen door potentieel botsingsgevaar en verstoring mogelijk een risico voor vissen, vogels en zeezoogdieren en zouden wellicht een verandering in het habitat teweeg kunnen brengen. De risico’s en belemmeringen voor vissen worden groter ingeschat dan die voor vogels en zeezoogdieren. Sterfte (direct) door de turbines kan zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts optreden door fenomenen als: botsing met de bladen en structuren, drukverschillen, cavitatie, turbulentie en ‘shear stress’. In stroomopwaartse richting vormen de turbines voor de sterkere zwemmers, zalm, zeeforel, zeeprik, rivierprik, fint en houting een risico of belemmering.

Voor het eerst zijn gekweekte Europese rivierkreeften uitgezet in de Nederlandse natuur. De Europese rivierkreeft kwam tot voor kort nog slechts voor in één Nederlandse vijver en het leek slechts een kwestie van tijd tot de soort uit ons land zou verdwijnen. Een kweekprogramma moet nu de Europese rivierkreeft behouden voor Nederland. Sommige oorzaken van de teruggang in Europese rivierkreeften zijn inmiddels weggenomen, maar de kreeftenpest vormt nog steeds een grote bedreiging.

Het rapport “Toestand Vis en Visserij in de Zoete Rijkswateren” bestaat uit drie delen. Dit rapport (Deel II) is een achtergronddocument waarin de gebruikte monitoringsmethodieken in de verschillende vis-monitoringen in de zoete Rijkswateren in detail worden beschreven. Meer informatie over trends en vangsten is te vinden in rapportages Deel I: Trends visbestanden, vangsten en ecologische kwaliteit ratio’s en Deel III: Data).

Mosselbanken waren lange tijd een vertrouwd en veel voorkomend verschijnsel in de Waddenzee. Droogvallende banken konden, ondanks zware stormen in najaar en winter, op heel veel plaatsen tientallen jaren oud worden. Er was sprake van een dynamische doch op grote schaal stabiele situatie. Op dezelfde of nabij gelegen plekken waar mosselbanken verdwenen, ontstonden immers meestal weer nieuwe banken. Maar toen kwam er een tijd dat dit niet meer zo van zelfsprekend was…

Rijkswaterstaat verstevigt de vooroevers van de dijken in de Oosterschelde en Westerschelde en maakt hiervoor gebruik van o.a. staalslakken en breuksteen. Eerder is onderzoek gedaan naar mogelijke effecten van uitloging van zware metalen uit substraat op bodemfauna, maar niet naar het mogelijke effect op kreeften.

Het rapport “Toestand Vis en Visserij in de Zoete Rijkswateren” bestaat uit drie verschillende delen: “Trends”, “Methoden” en “Data”. In dit rapport (Deel I) worden (i) de trends in commercieel benutte vissoorten per VBC gebied, (ii) de trends in Habitatrichtlijnsoorten en (iii) de ecologische kwaliteitsratio’s vis gerapporteerd. Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens die binnen de verschillende vismonitoringsprogramma’s op de Zoete Rijkswateren worden verzameld. In de rapportage zijn trendanalyses voor de verschillende commercieel benutte vissoorten en Habitatrichtlijn vissoorten gemaakt aan de hand van de beschikbare monitoringsgegevens. De gegevens van deze monitoringsprogramma’s worden gebruikt als indicatoren voor de ontwikkeling van de bestanden van de geanalyseerde soorten over verschillende tijdsperioden.

Het doel van de KRW is het in waterlichamen bereiken van de goede ecologische toestand met, vanuit oogpunt van natuurbeleid, een hoge biodiversiteit. Om deze doelen te halen worden maatregelen uitgevoerd. Bij het nemen van maatregelen worden de omstandigheden in oppervlaktewaterecosystemen zo gewijzigd dat een verbetering van de ecologische toestand optreedt. De keuze van maatregelen vraagt kennis van (de toestand van) die factoren en van de achterliggende processen die deze verbetering bewerkstelligen. Om het juiste doel te kunnen bepalen en de juiste maatregelen te kunnen kiezen is begrip nodig van het systeemfunctioneren. Het doel van het ecologisch raamwerk is het geven van een onderbouwing aan de keuze van (kosten-)effectieve en in samenhang probleem-oplossende maatregelen en het afleiden van passende doelen. Om dit doel te bereiken is kennis nodig van de factoren en achterliggende processen die verbetering bewerkstelligen.

Rijkswaterstaat wil modellen en modeltoepassingen, die de komende jaren voor het beheer van Rijkswateren op het gebied van waterkwaliteit en ecologie nodig geacht worden, onder beheer en onderhoud brengen. IMARES heeft ecologische modellen die voor beheervragen van Rijkswaterstaat ingezet worden en/of ingezet kunnen worden. Dit rapport geeft een overzicht van de bij IMARES beschikbare modellen (methodieken en gebiedsmodellen) die ingezet kunnen worden voor modellering van waterkwaliteit (in brede zin) en ecologische processen ten behoeve van beheervragen van Rijkswaterstaat.

De aanleg van kunstmatige oesterbanken helpt wellicht de natuur te ontzien en geld te besparen bij kustbescherming. Oesterbanken voorkomen dat achterliggende zandplaten afkalven door de golven. Ze beschermen niet alleen de plek die ze zelf bedekken, maar ook nog eens een achterliggend gebied. Dat stelt Brenda Walles, promovendus bij de leerstoelgroep Duurzame schelpdiercultuur, in het proefschrift dat ze op 1 juni verdedigde.

Om erosie van de oevers en geulwanden tegen te gaan, is er in 2008 (pilot) en 2009 (structureel) begonnen om ‘bestortingen’ uit te voeren om de oevers te beschermen. Deze bestortingen zijn uitgevoerd met staalslakken (SS) en breukstenen (BS). Om met zekerheid vast te kunnen stellen dat als gevolg van deze bestortingen geen negatieve effecten optreden op het mariene milieu is een monitoringsprogramma ingevoerd om inzicht te krijgen in gehalten aan zware metalen in aanwezige biota meerdere jaren na het aanbrengen van vooroeververdediging. Dit rapport beschrijft de resultaten van de metaalanalyses in biota bemonsterd op verschillende locaties in de Oosterschelde en Westerschelde.