Search

A bibliography of works by Robert Elsie. (Scientific papers, translations, studies, presentations) The paper gives a list of selected publications of Robert Elsie. Bibliografia prac Roberta Elsie. (Teksty naukowe. Tłumaczenia. Opracowania. Wystąpienia)Artykuł stanowi listę wybranych publikacji Roberta Elsie.

Whose is this city? The conquest of Constantinople and the problematic Ottoman legacy in Bulgarian culture Ottoman legacy is curious topic in Bulgarian cultural studies. Despite the overall quest for prestigious legacies and heritages (Antique, Thracian, even Byzantine, not to mention Slav and Proto-Bulgarian), it is still neglected and even rejected. Mass-consciousness admits some traces and influences in the field of material culture, in cuisine, rarely in traditional costumes and even more rarely in customs. Ottoman legacy is often seen as ‘legacy of shame’ from witch modern Bulgarians should deliberate themselves. The paper deals with one particular Bulgarian image of the key event in the interrelations between Balkan peoples and Ottomans – the conquest of Constantinople (1453). Starting from the problematic differentiations between the “own” and “alien” the paper presents one odd dramatic work on that topic, written in verses by Svetoslav Milarov in 1871–1873 and published in full text in 1883. The analysis puts this work in the context of other mythical plots such as the Fall of Bulgarian Kingdom and different perspectives toward it. Czyje jest to miasto? Podboj Konstantynopola i problematyczne osmanskie dziedzictwo w kulturze bulgarskiej Dziedzictwo osmanskie stawia interesujące wyzwania przed bulgarskimi badaczami kultury. W nurcie powszechnych dązen do wskazywania korzeni nobilitujących Bulgarow (antyk, Tracja, Bizancjum, nie wspominając o Slowianach i Protobulgarach) dziedzictwo osmanskie jest systematycznie pomijane czy wrecz kwestionowane. Potoczna świadomośc zbiorowa uznaje obecnośc osmanskich wplywow i śladow w kulturze materialnej, w kuchni, rzadziej w obyczajach. Dziedzictwo osmanskie uznawane jest zwykle za „wstydliwe”, a zatem za takie, od ktorego Bulgarzy winni sie uwolnic. Autor analizuje rozne teksty dotyczące kluczowego wydarzenia w stosunkach miedzy Bulgarami i innymi narodami balkanskimi a Otomanami – zdobycia Konstantynopola (1453). Punktem wyjścia jest refleksja na temat zmienności kategorii „swoje” i „obce”, zwlaszcza w odniesieniu do najwazniejszego miasta Polwyspu Balkanskiego. Podobną dynamike mozna dostrzec w greckich pieśniach ludowych na temat wspomnianego wydarzenia, ciekawy jest tez sposob jego przedstawienia w bulgarskim folklorze (pieśni i podania ludowe). Szczegolną uwage poświecono osobliwym, malo znanym dramatom i wierszom Swetoslawa Milarowa z lat 1871–1873, w calości opublikowanym w 1883 roku. Autor artykulu sytuuje te utwory w kontekście innych mitologii (zwlaszcza dotyczących upadku pierwszego panstwa bulgarskiego) z roznych perspektyw, zestawia je tez z analogicznymi konstrukcjami narodowych mitologii Serbow oraz innych balkanskich narodow chrześcijanskich.

“In the name of Cyril and Methodius”: The Cyrillo-Methodian idea and the socialist propaganda The paper aims to describe and analyze the dynamics of transformation undergone by the symbolism of the Cyrillo-Methodian oeuvre in the socialist propaganda in Bulgaria. The work and lives of the two saints represent the different national paradigms and state priorities before and after 1944. In the years from 1878 to 1944, St. Cyril and Methodius became a symbol of Bulgarian national identity. They were used in political propaganda to justify the Bulgarian territorial claims in the Balkans in an attempt to achieve the national ideal. On the contrary, after the socialist propaganda during the years of World War II, the Cyrillo-Methodian work became a symbol of Slavic unity and solidarity with the Soviet Union. The idea of Cyril and Methodius as a symbol of internationalism and fraternal unity of the Slavic peoples was developed by socialist propaganda in the years after 1944 and has in fact dominated the scientific interpretations of their work from that time on. The paper is based on unpublished communist addresses from the feast of St. Cyril and Methodius in 1942 and 1943 and other documents from the Central State Archives in Sofia and the Scientific Archives of the Bulgarian Academy of Sciences. „W imie Cyryla i Metodego”. Idea cyrylometodejska i propaganda socjalistyczna Celem artykulu są opis i analiza dynamiki transformacji symboliki misji cyrylometodejskiego w propagandzie socjalistycznej w Bulgarii. Dzielo i zycie śś. Cyryla i Metodego wpisują sie w rozne paradygmaty narodowe i priorytety panstwowe przed i po roku 1944. W okresie od 1878 do 1944 roku stali sie oni symbolem bulgarskiej tozsamości narodowej. Ich figury są uzywane w propagandzie politycznej, aby uzasadnic bulgarskie pretensje terytorialne na Balkanach w dązeniu do osiągniecia narodowego idealu. Natomiast w wyniku propagandy socjalistycznej w czasie II wojny światowej dzielo Braci Solunskich staje sie symbolem Slowianszczyzny i solidarności ze Związkiem Radzieckim. Idea cyrylometodejska jako symbol internacjonalizmu i braterskiej jedności z narodami slowianskimi zostaje rozwinieta w propagandzie socjalistycznej po 1944 roku. Dominuje ona tez w interpretacjach naukowych z tego okresu. Artykul powstal w oparciu o niepublikowane przemowy komunistyczne z okazji świeta śś. Cyryla i Metodego w roku 1942 i 1943 oraz inne dokumenty z Centralnego Archiwum Panstwowego w Sofii i Archiwum Naukowego Bulgarskiej Akademii Nauk.

The twisting paths of the sufis – the Turkic-Balkan motifs in the sufi ‘tariqa’ concept in selected examples of contemporary literary works The first part of this paper summarises how Sufi brotherhoods formed in the Balkans with some references to their Turkic-Ottoman sources. Islamic mystical movements constituted part of the Islamisation initiatives in the territories occupied by the Ottoman Empire: mystical teaching was apparently more successful among the local people than conservative Islam. Crypto-Christianism was a typical phenomenon among converted Slavs. Orders using the language of symbolic tales (like the Bektashi) involved some Christian rites. The orders which proved most popular were the Mevlevi, Naqshbandi, Chalwati and Bektashi, which are still active in some parts of the Balkans. Their role also reconciled the national thought of newly forming national identities in the Balkans. In the novels Death and the Dervish by Mesa Selimovic and Konak by Camil Sijaric, the mystical idea of the Arab tariqa (tarika) , i.e. „path,” meets the modern literary concepts of fate and the search for truth and sense of life. The paper constitutes an attempt to present how these two aesthetics have been unwoven into modern literary texts. Krete drogi sufich. Turecko-balkanskie wątki sufickiej koncepcji „drogi” we wspolczesnej odslonie (na wybranych przykladach literackich) Tekst jest probą przyblizenia mistycznej koncepcji drogi tarika i jej realizacji przez rozne bractwa sufickie (m.in. bektaszytow, mewlewitow, malamitow, chalwetytow, nakszbandytow), ktore z Anatolii rozprzestrzenily sie na Balkany. Praca odwoluje sie do znanych postaci derwiszy, zarowno tych z epoki literatury świetych podbojow islamu, jak i tych wykreowanych postaci zasluzonych derwiszy noszących cechy chrześcijanskich „świetych”. W cześci analitycznej tekst podejmuje interpretacje wspolczesnych literackich kreacji ascetow i mistykow oraz realizowania przez nich koncepcji „drogi”. Sluzy temu analiza poszczegolnych wątkow z powieści Mesy Selimovicia Derwisz i śmierc i Sijaricia Camila Ja, eunuch . Calośc jest probą przyjrzenia sie na wybranych przykladach, jak i czy wspolczesna literatura poludniowoslowianska splata koncepcje literacką z filozofią mistycyzmu balkanskiego, tworząc oryginalne, autorskie odslony.

“The yellow duck” attacks: An analysis of the activities of the “Ne da(vi)mo Beograd” initiative in the Serbian public spaceThe main aim of the paper is to present the performative dimension of activities undertaken by the “Ne da(vi)mo Beograd” Initiative. The Initiative’s actions, which initially concerned opposition to the “Belgrade on Water” project, turned into a regular political campaign. These activities clearly illustrate contemporary ways of managing civil opposition, as well as performative practices aimed at creating a civil society. The focus is on verbal and non-verbal practices of expressing resistance, as well as strategies for building a sense of community among the participants of the Initiative’s gatherings. „Żółta kaczka” atakuj. Aanaliza działalności inicjatywy „Ne da(vi)mo Beograd” w serbskiej przestrzeni publicznejCelem artykułu jest przedstawienie performatywnego wymiaru działań podejmowanych przez inicjatywę „Ne da(vi)mo Beograd”. Akcje inicjatywy, początkowo związane ze sprzeciwem wobec projektu „Belgrad na wodzie”, przerodziły się w regularną kampanię polityczną. Działania te dobrze ilustrują współczesne sposoby zarządzania sprzeciwem obywatelskim, a także praktyki performatywne mające na celu tworzenie społeczeństwa obywatelskiego. W centrum zainteresowania znajdują się werbalne i niewerbalne praktyki wyrażania oporu, a także strategie budowania poczucia wspólnotowości wśród uczestników zgromadzeń organizowanych przez inicjatywę.

The last twenty-five years of Polish humanities related to the history of the nations and countries of former Yugoslavia, their political and cultural relations with Poles, and unionism ideas in the second half of the 19th centuryThis paper presents an overview of the research topics that have appeared in Polish humanities since 1989 concerning the second half of the 19th c. history of the nations and countries which went on to create the Yugoslavian state after 1918. The period we chose is 1848 to 1908. Polska humanistyka ostatniego ćwierćwiecza dotycząca historii narodów i krajów byłej Jugosławii, ich związków polityczno-kulturalnych z Polakami oraz idei wspólnotowych w drugiej połowie XIX wiekuW niniejszym artykule zostanie przeprowadzony przegląd tematów badawczych dotyczących historii narodów oraz krajów, które po 1918 roku utworzyły państwo jugosłowiańskie, w drugiej połowie XIX, w polskiej humanistyce po 1989 roku. Jako orientacyjną cezurę czasową przyjęto lata 1848–1908.

Biblical component of Old Church Slavonic text – the example of the Old Serbian inscriptionsThe paper deals with the problem of the presence of biblical material in Old Church Slavonic texts. While this question has indeed already been broadly and repeatedly discussed by palaeo-Slavists, the developments in medieval studies and the achievements in textological and editorial fields have once again made it an open issue still demanding further elaborations and clarifications. In the discourse of the discipline, the topical question concerns not so much frequency or participation as of the modes of usage of the canonical corpus, that is its concrete and conscious application, whereby it becomes an intrinsic and recognizable component of the literary work. My deliberations are intentionally limited to the example of brief literary forms, namely the Old Serbian inscriptions, which have not yet been considered or even marginalized, although they constitute lofty artistic and autonomous forms of expression, mirroring the whole repertoire of ideas, motifs, constructions and reserves of proceedings and operational strategies characteristic of the Old Church Slavonic literature. Biblijny komponent tekstu cerkiewnosłowiańskiego (przykład staroserbskich zapisów)W artykule podjęto problem obecności materiału biblijnego w tekstach cerkiewnosło­wiańskich, który wprawdzie był już wielokrotnie i szeroko omawiany przez paleoslawistów, lecz wraz z rozwojem refleksji mediewistycznej, osiągnięciami na polu tekstologicznym i edytorskim, nadal wydaje się zagadnieniem otwartym, wymagającym dalszych dopełnień i doprecyzowań. W nauce wciąż aktualne jest pytanie nie tyle o frekwencję czy partycypację, ile o modus wykorzystania kanonicznego korpusu, czyli jego konkretne i świadome użycie, takie zastosowanie, że staje się on nieodłącznym i rozpoznawalnym komponentem utworu literackiego. Rozważania na temat biblijnego tworzywa tekstu świadomie ograniczają się do przykładu krótkich form literackich – staroserbskich zapisów, które były dotąd niezauważane czy wręcz marginalizowane, a które stanowią wysoko artystyczne i autonomiczne jednostki wyrazu, odzwierciedlające cały repertuar idei, motywów, konstrukcji oraz charakterystyczny dla literatury cerkiewnosłowiańskiej zasób procedur i strategii operacyjnych.

Paradoxical Bulgarian reception of the Bible during the National RevivalThis paper is focused on the difficulties that Bulgarian reception of the Bible encountered in nineteenth century – the lack of older canonical translations and the opposition of the Ecumenical Patriarchate against new translations, which were associated with Protestantism. Some instances that illustrate the ideas of the Bulgarians from that period are presented. One of them is from Two Brothers (Dvama bratya; 1888–1889) by Iliya Blaskov – a semi-documental novel dealing with the fates of the author’s family. The author concludes that the image of the Holy Scripture that even pious teachers had at that time was vague and closer to folklore than to modern biblical notions. Paradoksalna bułgarska recepcja Biblii w czasie odrodzenia narodowegoArtykuł prezentuje problemy bułgarskiej recepcji Biblii w XIX wieku – brak starszego tłumaczenia kanonicznego, a także opór Patriarchatu Konstantynopola wobec nowego przekładu kojarzonego z protestantyzmem. W pracy omówiono kilka przykładów bułgarskich koncepcji przekładu Pisma Świętego. Jedna z nich pochodzi z utworu Двама братя (1888–1889) Ilii Błyskowa – quasi-dokumentalnej powieści opowiadającej o losach rodziny autora. Okazuje się, że obraz Pisma Świętego, jaki mieli w tamtym czasie działacze bułgarskiego odrodzenia narodowego, był bardzo mglisty i bliższy folklorowi aniżeli nowoczesnym kategoriom.

Translation strategies in the face of cultural specificity of the 20th century Modern Greek prose translated into PolishAccording to Werner Koller, there are two main types of translations of texts which are connected to literature and culture. These types are adaptation and transfer. Adaptation is a result of using a translation strategy called domestication which consists in removing from the text all the elements which may seem odd or strange to the target reader and replacing them by some well-known units of the target culture. Transfer is a result of using a strategy called foreignization, that is of introducing to the target text some units characteristic of the source culture which may raise connotations of strangeness and foreignness. The choice of the strategy lies with the translator and depends on his vision of the target reader. The aim of this paper is to analyze translations of three Modern Greek novels into Polish with special attention paid to solutions chosen by the translators in the face of two main translation problems which are results of cultural specificity of the text: lexical problems and allusions to some historical, cultural and social facts as well as to the information these solutions provide on the translators’ vision of the target reader. Strategie tłumaczy wobec zjawiska obcości kulturowej w przekładach dwudziestowiecznej prozy nowogreckiej na język polskiWerner Koller wyróżnia dwa główne rodzaje przekładu tekstów związanych z literaturą i kulturą: adaptację oraz transfer. Adaptacja jest wynikiem użycia strategii tłumaczeniowej zwanej udomowieniem, która polega na usunięciu z tekstu elementów, które czytelnikowi docelowemu mogłyby wydać się obce i zastąpieniu ich dobrze znanymi mu elementami kultury docelowej. Transfer natomiast polega na zastosowaniu strategii zwanej egzotyzacją, tj. wprowadzeniu do tekstu docelowego elementów charakterystycznych dla kultury źródłowej, które mogą u odbiorcy tłumaczenia wywoływać poczucie obcości. Wybór pomiędzy tymi strategiami zależy od tłumacza oraz jego wizji czytelnika docelowego. Przedmiotem tego artykułu jest analiza przekładów trzech wybranych powieści nowogreckich na język polski, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań zastosowanych przez tłumaczy w obliczu dwóch głównych problemów tłumaczeniowych, które wynikają z kulturowej specyfiki tekstu: problemów leksykalnych oraz odniesień do wydarzeń historycznych i faktów społecznych, jak również wiedzy, którą te rozwiązania dostarczają nam na temat wyobrażeń tłumaczy o czytelnikach docelowych przekładanych tekstów.

Europe looked with the eyes of the Macedonian writer. Macedonian writer looked at the eyes of Europe In this text the emphasis is put on the topic of the individual and transtemporal identity phenomen of Macedonian writer in European point of view and also of European imagology picture in the eyes of Macedonian writer. In that case, the paper explores the specific forms of irony and humour in the postmodern novel “Hidden camera” by Macedonian writer Lidija Dimkovska, originally published in Macedonia in 2004, and later translated into several languages. This novel deals with the creative image, fictional and imagological conceptions of Macedonian view on European space today and also the European view on Macedonian modern realities. (This novel was translated in year 2007, for example, into Slovak language and in 2010 into Polish). Lidija Dimkovska witness that personal histories in a specific geo‑political (European) space makes an individuals history itself when our personal histories touch, cope with each to other, are crucified on their paths, and go parallel to each other to exchange their content, edges, myths and realities. The eternal questions about identity, love, death, freedom etc. always wait for personal answers, and here is the home for Dimkovska’s writing. Of course, the answers can be very different and filled with even contradictory feel­ings, but what is important for this writer in writing, is that her whole being writes, with all its possible strength. In proportion with the Slovak hole reception of “Hidden camera”, the contribution points out the need for synthetic reconstruction of the whole scientific research of irony forms and aplications of them in this novel, and also the rehabilitation of metodologi­cal problems of common sense. Еuropa oglądana oczyma pisarki macedońskiej. Macedońska pisarka widziana oczyma Europy Autor, podejmując w artykule kwestie indywidualnego zjawiska tożsamości macedoń­skiej w kontekście imagologicznego widzenia rzeczywistości, dokonał analizy powieści Lidii Dimkovskiej Ukryta kamera, która ukazała się w Macedonii w 2004 roku. Utwór, przetłuma­czony na kilka języków europejskich, wpisujący się w nurt literatury postmodernistycznej, stał się dla autora pretekstem do badań nad jego recepcją i do przeprowadzenia porównań: w jaki sposób współcześnie postrzega się w Europie wykreowany wizerunek Macedonii, a w jaki przestrzeń europejską widzi ze swojej perspektywy macedońska pisarka. Zaprezen­towany obraz tych relacji, ich krzyżowania się i wzajemnego przenikania został błyskotliwie przedstawiony w powieści Dimkovskiej przez wyzyskanie humoru i ironii. Choć w tekście odnotowano polską i słowacką recepcję utworu, skoncentrowano się przede wszystkim na jego słowackim przyjęciu (tłumaczenie na język słowacki ukazało się w roku 2007, a na język polski w 2010). Zastosowanie przeciwstawnego oglądu pozwoliło wykazać, iż obie perspek­tywy łączą się w sugestywnym przesłaniu artystycznym, wobec którego nie istnieją żadne granice twórcze.

What is our perception of the Ottoman Turks, or how are they presented in Croatian history textbooks and the outlines / overviews of Croatian historyHistory textbooks, especially in the Central and East European countries, often contain various single-sided, monocentric, xenophobic views, national exclusiveness, as well as divisions between “us” and “them,” confrontations with the others, etc. The countries with the more developed democratization process find it easier to overcome such difficulties in education, especially in textbooks, because they have no need for self justification and confirmation and have solid institutions addressing the social, economic, and various other rights of individuals. The Ottoman Turks have greatly influenced European, and thus also Croatian, history of the Late Medieval and Early Modern time. The author describes the position taken towards Ottoman invasions and rule in history textbooks and recent outlines of Croatian history. Both the textbooks and the analyzed outlines are found to contain two opposed views of Croatian history – one is ethno-centric, exuberating national past and often offers a prejudiced view of our neighbours, while the other is more modern and presents a more open and concrete overview of Croatian past. The paper lists a number of examples confirming such results. Kim są dla nas Turcy osmańscy, czyli obraz Turków w chorwackich podręcznikach do nauki historii i w syntezach historii Chorwacji Podręczniki do nauki historii – szczególnie w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, które podlegały transformacji ustrojowej – często prezentują różne formy jednostronnych wyobrażeń, monocentryzmu, ksenofobii czy narodowego ekskluzywizmu, stosując stereotypowe podziały na „my” i „oni”, przeprowadzają też często obrachunki z „innymi”. Przezwyciężanie tego typu trudności w nauczaniu przedmiotu łatwiejsze jest w krajach, gdzie proces demokratyzacji poszedł dalej, gdzie istnieją stabilne instytucje społeczne, które zajmują się prawami człowieka, a tym samym nie ma potrzeby udowadniania własnej przynależności.Turcy osmańscy w późnym średniowieczu i wczesnej epoce nowożytnej mieli istotny wpływ na historię Europy, w tym także na historię Chorwacji. Zarówno w podręcznikach, jak w poddanych analizie syntezach historii Chorwacji widoczne są dwie przeciwstawne wizje stosunków turecko-chorwackich, jak zresztą i innych momentów narodowej historii: pierwsza, etnocentryczna, wyolbrzymia własną przeszłość i charakteryzuje się w wielu miejscach nietolerancją w stosunku do innych, szczególnie sąsiadów, druga natomiast jest bardziej nowoczesna, otwarta i wyważona. W artykule wymienione są przykłady, które wizje te potwierdzają.

“Wiping clean the slate of the past”. Reflections on the fringes of selected literary texts from Slavic People´s Republics Formulas of “forgetting” in the totalitarian half-century as well as post-1989 have changed shape and intensity. Strategies of disavowal and rejection of the proximate and distant past differ depending on the intensity of the ideologising processes in the structure of the phenomenon. The systemic mechanism of ritual burial and announcement of the end of “bad past, bad times” includes a number of phases (from construction to reconstruction). This paper examines the strategies under the first of these phases (1944–1956), during which the process of incorporating an external matrix created in revolutionary conditions (Soviet culture) into local culture/literature was the strongest. The practice consists of an unconditional transfer from the model of a maximum number of factors which sanction acts of disavowing the proximate and distant past and legitimise subjection to the chosen / ideal system (denial/discreditation of the old world order, new genres, a new way to explain the past, clear vision of the future). „Przeszlości ślad dlon nasza zmiata”. Refleksje na marginesie wybranych tekstow literackich z obszaru slowianskich krajow demokracji ludowych Formuly „zapominania” w polwieczu totalitaryzmow, ale takze po 1989 roku, w dekadach post-, zmienialy ksztalt i natezenie. Strategie dezawuowania i odrzucania bliskiej czy odleglej przeszlości roznią sie w zalezności od stopnia natezenia procesow ideologizacji. Systemowy mechanizm rytualnego grzebania i gloszenia konca „zlej przeszlości, zlego czasu” przechodzil kilka faz (od konstrukcji do rekonstrukcji). W artykule zostala podjeta proba opisu najstarszej fazy zjawiska, gdy do kultur lokalnych zostaje inkorporowana matryca zewnetrzna, wypracowana w warunkach rewolucyjnych (wzorzec sowiecki). W praktyce oznaczalo to bezwzgledne przeniesienie z „wzorca” maksy­malnej liczby czynnikow sankcjonujących akty dezawuowania przeszlości, a legitymizujących podleglośc wybranemu/idealnemu systemowi (wyparcie, dyskredytowanie starego porządku świata, nowe gatunki, formy, sposoby tlumaczenia przeszlości skutkujące zrealizowaniem idei „świetlanej przyszlości”).

“Playing catch up”. The notion of needing to accelerate a country’s progress towards a civilised paradise – the Bulgarian version (a proposed entry for a dictionary of peregrinating ideas)This paper outlines the main stages in the process through which the notion of “needing to catch up” (a belief that the country was in need of accelerated development) became incorporated into the idea of Bulgarian national identity. Since the mid-19th century, Bulgarians have tended to rely on the notion of “needing to catch up” as a way of conceptualising their place among “the civilised nations,” a concept they regard with varying degrees of desirability. I use the concept of “needing to catch up” in the sense of a culturally and politically functional standard or template, which nonetheless cannot function as an independent concept since it belongs to different systems of ideas with their various economic, geopolitical, religious, psychological and cultural aspects. Inseparably wedded to the idea of “needing to catch up” is the idea of “retardation”, which was floated in discussions on the Bulgarian condition even before the Bulgarian state emerged as a political reality. As the national movement grew in strength, these inferiority complexes morphed into their mirror image: a belief that Bulgarians were capable of catching up with Europe in terms of cultural advancement. From the early fascination with the cultural achievements of the “enlightened nation” felt by the so-called “Orthodox Enlightenment” thinkers, through a replication of the Russian discourse, this line of reasoning culminated in Marxist ideology (including propaganda between 1945 and 1989) and the post-1989 politics of persuasion. The bell may be tolling for the time-bound idea of “needing to catch up”, a notion which has exhausted its potential to excite intellectual conflict or struggle, and has very possibly resulted is a self-poisoning of the cultures which indulged in it, only to become doomed to dull, infantile repetition. "Doganianie". Idea przyspieszonego rozwoju w drodze do cywilizacyjnego raju. Wersja bułgarskaArtykuł poświęcony jest prezentacji głównych etapów procesu inkorporowania w tkankę bułgarskiej idei narodowej pojęcia doganiania (przyspieszonego rozwoju), które od połowy XIX wieku pozostaje narzędziem konceptualizacji przez Bułgarów ich (różnie wartościowanego) miejsca wśród „narodów cywilizowanych”. „Doganianie” rozumiem jako kulturowo i politycz­nie funkcjonalny wzór rzeczy, który jest konceptem niesamodzielnym, należącym do różnych systemów idei, mającym swój aspekt ekonomiczny, geopolityczny, religijny, psychologiczny, kulturowy. Formuła opóźnienia, zintegrowana z ideą doganiania zagościła w dyskusjach nad statusem Bułgarów jeszcze przed zaistnieniem narodu politycznego. Wraz z rozwojem ruchu narodowego kompleksy otrzymały swój rewers w postaci wiary w możliwość zrównania poziomu cywilizacyjnego z europejskim. Ta linia rozumowania prowadziła od pierwszych fascynacji dorobkiem „oświeconych narodów” w ramach tzw. oświecenia prawosławnego, przez odwzorowywanie dyskursu rosyjskiego po myśl marksistowską (z jej propagandową dominantą w latach 1945–89) i polityki perswazyjne po 1989 roku. Wydaje się, że współcześnie mamy do czynienia z podzwonnym dla związanej z czasowością idei doganiania, która wyczerpała swój potencjał agoniczny a może nawet przyczyniła się do „samozatrucia” absorbujących ją kultur, skazujących się na infantylizację i nudę powtórzeń.

Croatian ethnologists’ and agriarians’ dream of sourceIn the first half of the 20th century, the connection between ethnology and politics in Croatia was exceptionally strong. Ethnology has become a tool to build national cohesion, and the main discourse is sought in the authentic aspects of Croatian culture, which could distinguish it in particular from Serbian or, in general, from Yugoslav culture. The central category of discourse, both ethnologic as well as the political, is the concept of source. A key theorist and activist who developed the concept of authentic Croatian cultural sources, and entered it in the political agenda, was Antun Radić. Together with his brother Stjepan, he founded the peasant party, which after 1918 became the Croats’ main political force. The Radić brothers pointed out that only folklore preserves cultural purity, and thus peasants should be the source of the resurgence in Croatian identity. During the short lifetime of the Croatian Banovina (1939–1941), this policy and its accompanying ideas became the official ideology, marked by the extraordinary influence of ethnology. This paper points out the dangerous aspects of the idea of source, related to the concept of closed, exclusive culture exposed to arbitrary purification. Chorwackich etnologów i ludowców marzenie o dotarciu do źródłaW pierwszej połowie XX wieku związki etnologii i polityki były w Chorwacji wyjątkowo silne. Etnologia stała się narzędziem budowania spójności narodowej i główną dziedziną wiedzy, w której poszukiwano autentycznych treści kultury chorwackiej, różnicujących ją zwłaszcza od kultury serbskiej czy ogólnie, południowosłowiańskiej. Centralną kategorią dyskursu zarówno etnologicznego, jak i politycznego, staje się pojęcie źródła. Najważniejszym teoretykiem i działaczem, który opracował koncepcję źródeł autentycznej kultury chorwac­kiej i wpisał ją w program polityczny, był Antun Radić. Razem z bratem Stjepanem założył on partię chłopską, która po 1918 r. stała się główną siłą polityczną Chorwatów. Radiciowie podkreślali, że jedynie folklor zachował czystość kulturową i właśnie dlatego wieś powinna być źródłem odrodzenia chorwackiej tożsamości. W krótkim okresie istnienia Banowiny Chorwackiej (1939–1941) program ten i towarzyszące mu wyobrażenia stają się ideologią ofi­cjalną, nacechowaną niezwykłym znaczeniem przydawanym etnologii. W artykule wskazuje się w konkluzji na niebezpieczne aspekty idei źródła, które wiążą się z wyobrażeniem kultury zamkniętej, ekskluzywnej, odrzucającej dialog i arbitralnie poddanej puryfikacji.

The beginning of the world: Lives of the prophets as a source of religious distinctions in the narratives of Bulgarian-speaking Muslims This paper draws on data collected through the ethnographic fieldwork carried out between 2002 and 2009 in the Central and Western Rhodope Mountains. In my studies I aimed to verify the thesis of Bulgarian-speaking Muslims’ syncretic religiosity, believed by some Bulgarian scholars to preserve strong crypto-Christian components. Asked about motivations behind their religious practices, Muslims often evoked cosmological narratives. These narratives are of crucial importance in the process of legitimising their religion in a multi-faith neighborhood. Referring to the main topic of this volume of “Slavia Meridionalis” I focus on the possible “ideological” backgrounds to these stories. I consider them as examples of the vanishing post-Ottoman influences on Bulgarian Muslims’ religious culture. Początek świata: zywoty prorokow jako źrodla religijnych dystynkcji w narracjach bulgarskojezycznych muzulmanow Artykul opiera sie na materialach zgromadzonych podczas etnograficznych badan terenowych przeprowadzonych w latach 2002–2009 w Centralnych i Zachodnich Rodopach. W swoich badaniach staralam sie zweryfikowac teze o synkretycznych charakterze religijności bulgarskojezycznych muzulmanow, wedlug niektorych bulgarskich badaczy zawierającej silne kryptochrześcijan­skie komponenty. Gdy pytalam muzulmanow o motywacje wykonywanych przez nich religijnych praktyk, czesto powolywali sie oni na narracje komologiczne. Oka­zalo sie, ze mają one kluczowe znaczenie w procesie legitymizacji ich religii w wielowyznaniowym sąsiedztwie. W artykule koncentruje sie na mozliwych „ideologicznych” kontekstach tych narracji. Odnosząc sie do glownego tematu niniejszego tomu „Slavii Meridionalis” pokazuje owe kosmologiczne motywy jako przejawy zanikających wplywow postosmanskich w kulturze religijnej bulgarskojezycznych muzulmanow w Bulgarii.

The travelling idea of tolerance As an idea, “tolerance” belongs to a category of notions that can be seen as a subjective phenomenon in the sense that the underlying semantics of its assumptions are greatly varied and variable. Tolerance is a travelling idea exactly because of this primary reason, for which the practice of verbalising tolerance influences the way it is being understood. Tolerance always forms a relation with a wide palette of similar notions, which decide on its particular semantic understanding. These include for example the notions of universality, relativity and cosmopolitism. Against this background, the difference between tolerance in theory (subjective) and tolerance in practice (objective, pragmatic) also becomes evident. The paper presents several important episodes from the specific journey of tolerance-as-an-idea in the history of European culture – beginning with the Ottoman Empire and ending with modern disputes on the status of tolerance in liberal democracies. Wedrująca idea tolerancji Tolerancja nalezy do tych idei, ktore mozna traktowac jako zjawisko podmiotowe w tym sensie, ze semantyka zalozen, leząca u podstaw jego rozumienia, jest bardzo zroznicowana i zmienna. Tolerancja jest ideą podrozującą w czasie i przestrzeni wlaśnie z tego podstawo­wego powodu, ze sposob jej werbalizacji decyduje kazdorazowo o sposobie, w jaki rozumie sie to pojecie. Tolerancja zawsze wchodzi w związki z calą paletą pokrewnych pojec, w ramach ktorych tworzy sie konkretna semantyka tej idei. To m.in. pojecia uniwersalności, relatyw­ności i kosmopolityzmu. Na tym tle dobrze widac takze roznice miedzy tolerancją w sensie teoretycznym (podmiotową) a tolerancją praktyczną (przedmiotową, pragmatyczną). Artykul przedstawia kilka najwazniejszych epizodow wedrowki tolerancji-jako-idei w historii kultury europejskiej – począwszy od Imperium Osmanskiego, a skonczywszy na dzisiejszych sporach o status tolerancji w demokracjach liberalnych.

This paper presents a fonts converter that was developed as a part of the Freiburg project on historical corpus linguistics. The tool named SlaVaComp-Konvertierer converts Church Slavonic texts digitized with non-Unicode fonts into the Unicode format without any loss of information contained in the original file and without damage to the original formatting. It is suitable for the conversion of all idiosyncratic fonts—not only Church Slavonic—and therefore can be used not only in Palaeoslavistic, but also in all historical and philological studies.

The present paper reports on the first results from the investigation of the Church Slavonic canon composed for the Czech saint Wenceslas (Václav, Viacheslav) and preserved in East Slavic manuscripts from the end of the 11th century. Particular attention has been given to the analysis of the Marian hymns (theotokia), whose Greek originals could be detected in all cases but one (the first ode). The Slavonic translation has been thoroughly compared with its Greek original and with other versions taken from different canons. Following the critical edition of each single Slavonic text, a synoptic interlinear version is provided, which allows the immediate identification of common readings, errors, and omissions. The theotokia contained in the canon for Wenceslas show interesting similarities with the textual tradition documented in the Oktoechos and the Common of Saints, the latter being usually associated with Clement of Ohrid; a possible explanation of this fact could be that these texts were not newly translated from Greek, but taken from already existing hymnographic sources. Undoubtedly, much deeper analysis is required in order to disentangle the textual history of these texts; the collected material aims to provide a good starting point for further investigations.

The paper is dedicated to the legal regulation of mediation and other Alternative Dispute Resolution Means (“ADR”). As a result of analysis of this regulation in the cousre of 7 years following the adoption of the initial legal text, conclusions are drawn that the low quality of the legal regulation represents a major deterrent factor for the utilization of mediation and other ADR. The conclusions seem to be valid even concerning the latest vesrion of the Law on Mediation which claims to have satisfied the requirements put forward by the European Directive on Mediation., International research conference 2011