Search

Hüküm çıkarma yöntemlerinden olan kıyas, asıl, ferʿ, aslın hükmü ve illet olmak üzere dört ana temel üzerine oturtulmuştur. Asıl ile ferʿi birleştiren bir manadan dolayı ferʿi asla hamledip, her ikisinde de aynı hükmü ispat veya nefyetmeyi ifade eden illet, kıyas konusunda tartışmaların en fazla yapıldığı unsurdur. Nitekim illet; mahiyeti, kısımları, tespit yolları (mesâlikü’l-ille) ve ilgili şartları bakımından gerek aynı ekol içerisinde gerekse farklı ekollere mensup usulcüler arasında oldukça derinlikli tartışmalara konu olmuştur. İllet konusunda usulcülerin hakkında ihtilaf ettikleri en önemli konulardan birisi de illete yöneltilen itirazlardır. İllete yapılan itirazların isim ve sayıları hakkında genel olarak mezhepler arasında görülen fikir ayrılıkları aynı mezhebe mensup usulcüler arasında da kendini göstermiştir. Tartışma üslubu açısından cedel ve hilâf ilimlerinin temel özelliğini taşıyan itirazlar, esasında mezkûr ilimlerin konuları arasında sayılmıştır. Bu konuların fıkıh usulü eserlerinde anlatılmasının gerekip gerekmediği tartışması sürmekle birlikte usulcülerin çoğunluğu illete yapılan itirazları detaylı bir şekilde eserlerinde işlemişlerdir. Bu durum da illete yönelik itirazları genelde fıkıh usulünün özelde de illet bahislerinin en temel konuları haline getirmiştir. Bahsedilen hususlar da göz önünde bulundurularak illete yapılan itirazları çok yönlü olarak incelemek amacıyla gerek mütekellim gerekse fukahâ yöntemi usulcüleri içerisinde illete yapılan itirazlar konusunu en kapsamlı ve sistematik bir şekilde inceleyen Seyfeddin el-Âmidî’nin (ö. 631/1233) yaklaşımı tercih edilmiştir. İllete yönelik itirazların tamamını hatta bir kısmını ele almanın, bir makale boyutunu aşacağı kaygısından ötürü bu itirazlardan sadece kalb yöntemi ele alınmıştır. Ayrıca konunun oldukça teknik bir boyuta sahip olması da bir gerekçe olarak söylenebilir. Yine kalb itirazını ayrıntılı bir şekilde ve her yönüyle incelemek maksadıyla diğer mezhep usulcülerin görüşleriyle bir kıyaslama yapılmamıştır. Şâfiî mezhebine mensup usulcülerin görüşlerine ise kısaca atıfta bulunulmuştur. Çalışmamızda Âmidî’nin görüşlerini tercih etmemizin sebebi onun konu hakkındaki düşüncelerinin diğer Şâfiî usulcülerin kanaatlerini de kapsayacağı ya da kısmen de olsa yansıtacağı varsayımıdır. Bu bağlamda konumuza zemin hazırlaması bakımından Âmidî öncesi Şâfiî usulcülerin illete yönelttikleri itirazlara kısaca yer verildikten sonra Âmidî’nin kalb itirazıyla alâkalı verdiği bilgiler detaylı olarak ele alınıp incelenmiştir. Gerekli görüldüğü yerlerde Âmidî’nin konu hakkındaki görüşü diğer Şâfiî usulcülerin görüşleriyle karşılaştırılarak mukayese edilmiştir. Âmidî, illete yönelik itirazların sayısını yirmi beşe kadar çıkartarak konunun en geniş ve sistematik halini oluşturmuştur. Bu kapsamda bazı usulcülerin isimlendirme yoluna gitmeden muhteva açısından değindiği bir kısım itirazları isimlendirerek her birini ayrıntılı olarak ele almıştır. Kalb itirazını da detaylı bir şekilde inceleyen Âmidî, bu itirazı kalbü’d-da‘vâ, kalbü’d-delil ve kalbü’t-tesviye şeklinde üç kısma ayırdıktan sonra kalb ve çeşitleri hakkında birtakım değerlendirmelerde bulunmuştur. Âmidî’nin kalb itirazıyla ilgili değerlendirmelerinde dikkat çeken en önemli hususlardan birisi onun kullandığı fürû örneklerin diğer Şâfiî usulcülerin örnekleriyle hemen hemen aynı olmasıdır. Kalb itirazının tanımına bakıldığında genellikle her bir Şâfiî usulcünün kalbin belli bir özelliğini veya türünü dikkate alarak kalb yöntemiyle itirazı tanımlamaya çalıştıkları görülmektedir. Âmidî’nin de Şâfiî usulcülere benzer bir yaklaşım ortaya koyduğu anlaşılmaktadır. Nitekim o da kalb itirazını çeşitlerine göre farklı şekillerde tarif etmiştir. Âmidî’ye göre kalbin temelini “müstedilin muterize karşı bir vasfın illet olduğuna dair öne sürdüğü delilin, lehine değil aleyhine olması” ya da “illet olduğuna dair delil olarak öne sürülen vasfın, müstedilin hem lehine hem de aleyhine olması” şeklindeki kalb türleri oluşturmaktadır. Âmidî, birincisinin kalbin ilk mertebesini, diğerinin de ikinci mertebesini teşkil ettiğini kaydetmiştir.

Copyright of Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi / Cumhuriyet Theology Journal is the property of Cumhuriyet Universitesi, Ilahiyat Fakultesi / Cumhuriyet University, Faculty of Theology and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Batman Academy Journal is the property of Batman Academy Journal and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Bu makalede İmam Buhârî’nin muhtelif kitaplarında bulunan ve Kitab ve Sünnet’te sabit olan durumlara veya tarihî ve aklî hakikatlere muhalefet ettiği için metninde sıhhat hükmü verilmesine engel, mâna yönünden bir illet olduğunu açıkça belirttiği hadislerden kırk tanesi incelenmiştir. Bu araştırmada Buhârî’nin tasrih etmeksizin sadece metindeki illetine özlü bir ibare kullanarak işaret ettiği diğer hadislerden ise örnek alınmamıştır. İncelenen hadisler Buhârî’nin et-Tarihü’l-Kebîr, et-Tarihü’l-evsat, ed-Duafaü’s-sagir, Ref’ü’l-yedeyn fi’s-salat isimli eserlerinde Tirmizî’nin el-ʿİlelü’l-kebîr isimli eserinde yer almaktadır. Buhârî’nin illetli bulduğu hadisleri beş başlıkta incelenmiştir. Bunlar, metinleri sahih sünnete aykırı olan hadisler, metinleri söz konusu hadisin râvisi olan sahabînin diğer sahih rivayetlerine aykırı olanlar, metni sahabenin ameline aykırı olanlar, metni o hadisi rivayet eden kişinin görüşüne ve mezhebine aykırı olanlar ve metni vâkıaya aykırı olanlar şeklindedir. Araştırmamız sonucunda İmam Buhârî’nin hadis metnini tenkidde metodunun kuvvetini ve haberlerin metninin muhalefetten selameti hususuna dikkatini gördük. Makalede Buhârî’nin kullandığı “lâ yutâbeu aleyh”, “fîhi nazar” gibi bazı muhtasar ifadelerin metin tenkidiyle irtibatı da görülmektedir.

Bu makalede Müslim’in (öl. 261/875) hadis tenkidini uygulamalı olarak gösterdiği, didaktik bir gayeyle telif etmiş olduğu Kitâbu’t-Temyîz isimli ilel eserinde başvurduğu ve erken dönem hadisçilerin ortak metodu olarak nitelediği metin tenkidi metodu incelenmiştir. Ayrıca bu eserdeki izah ve uygulamalar ışığında mütekaddim münekkidlerin hadis tenkid metodu ele alınmıştır. Kitâbu’t-Temyîz’de Müslim’in hadis metinlerini, neredeyse tüm metin tenkidi esaslarına dikkat ederek değerlendirdiği görülmektedir. İncelenen yirmi beş hadisin yirmi ikisinde metin tenkidi uygulanması oldukça dikkat çekicidir. Hadis metnindeki hatanın kaynağını muâraza yöntemiyle araştıran Müslim, Şu’be, İbn Şihab gibi isimlerin hadis rivayetlerindeki hatalarını tespit etmiş, böylece senedin sıhhatinin metnin sıhhatini garantilemediğini göstermiştir. Günümüzde metin tenkidiyle alakalı çalışmalarda dikkate alınmadığı görülen Müslim’in bu değerli eserinde, Sahîh-i Buhârî gibi hadis kaynaklarında bulunan hadis rivayetlerine metin tenkidi uygulandığı tespit edilmiştir. Müslim, eserinde takip ettiği yöntemin Şu’be, Abdurrahman b. Mehdî gibi hadisçilerin ortak yöntemi olduğunu haber verir. İllet, nekâret, teferrüd ve muhalefet gibi usul kavramlarını açıkça metin tenkidi kapsamında kullanan Müslim’in eseri, ilel ve rical kaynaklarında geçen muhtasar tabirlerin arkasında yatan metin tenkidine ışık tutması yönüyle ayrıca fevkalade önem arz etmektedir. Makalede muaraza-metin tenkidi ilişkisine ve Müslim’in vasfettiği metodun Buhârî, İbn Hibbân gibi erken dönem ve Zehebî, İbn Kesîr ve İbn Hacer gibi geç dönem hadisçiler üzerindeki izdüşümüne de değinilmiştir.

Arap dilinde, gramer kurallarının tespitinde hadislerle istişhad konusu, İbnu’d-Dâi‘e kadar çok fazla tartışma konusu edilmemiştir. O ve öğrencisi Ebû Hayyân el-Endelüsî hadislerin, lafzen değil de mana ile rivayet edildiği gerekçesiyle dilde delil olamayacağını savunmuşlardır. Hicri VII. asır Endülüs nahvinde illet ve kıyas meselelerine itibar edilmemesi dikkat çeken önemli bir gelişme olmuştur. İbnu’d-Dâi‘ ve öğrencisi Ebû Hayyân el-Endelüsî gibi nahivciler de bu minvalde ilerlemişlerdir. Bu asır nahivcileri, nahvi kolaylaştırmak amacıyla başta Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ı olmak üzere pek çok doğulu nahivcinin eserlerine şerh ve ta‘lîkler yazmışlardır. Bu bağlamda İbnu’d-Dâi‘ Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ını ve ez-Zeccâcî’nin el-Cumel’ini şerh etmiştir. Bu çalışmada İbnu’d-Dâi‘in kısa biyografisi ve eserlerine yer verilerek nahiv ilmiyle ilgili bazı özgün düşünceleri ortaya konmuştur. Son tahlilde Arap dili hakkındaki tespit ve katkıları belirlenmeye çalışılmıştır

Bu çalışma kıyasta şart olan illetin bilinmesini sağlayan; ihâle, istidlâl ve makâsıda riayet gibi farklı isimlerle isimlendirilen yolları açıklamaktadır. Bu, (hükümdeki) münasip illete ulaştıran aklî bir yöntemdir. Usûl alimlerine göre bunun netice verebilmesi için ya menfaat-mefsedet ya da ehl-i akıl kişilerin fiilerine göre olması gerekir. İlletteki münasebet, en fazla zannı gâlip ile tespit edilmesine rağmen kullanmak kaçışı olmayan bir durumdur. Onunla amel etmek hususundada güzel örnek sahabe-i kiramdır. Zira onlar gerçek hayatta uygulamışlar. Hüküm ile illet arasındaki münasebet üç kısımdır: Zarûrî, hâcî ve tahsînî. Zarûrî olan bütün semâvî şeraitler nezdinde “el-Mekâsıd’ül-Hamse el-Ulyâ” olarak bilinen maksadlardır. O da din, can, akıl, nesil ve malın korunmasıdır ki bunlar münasebet mertebelerinin en yücesidir. Münasebet bu denli önemli olduğundan, onunla illete üç yolla ulaşılabilir. Ya bir nas ile ya icma’ ile ya da istinbât ile ulaşılır. Bazen de illetin anlaşılması mümkün olmaz. Bununla birlikte hükme riayet illetin açığa çıkmasına bağlı değildir. Aksi takdirde yapılan kulluk mutlak teslimiyet üzerine kurulmuş hakiki kulluk olmaz.

The research highlights the rooting of critics approach of fending off the flaws, and explaining the appraches used for this prevention. The research will later discuss the most important reference in this approach which is the eighth chapter of "Hadyu el-sarry" book. This chapter was narrated by Ibn Hajar in response to the flaws mentioned by Daraqutni in certain ahadeeth from Albukhari. The research has also revealed that the flaw and fending off the flaws approach used by the narrators is based on precise discretion "ijtihad" and deep investigation of the circumstances of the narration. This is also subject to the views of the critic "mujtahid", and as views differ between critics "mujtahideen", the flaws and fending off the flaws of narration also differ between different critics "mujtahideen". [ABSTRACT FROM AUTHOR]

"No analogy in the area of worship is permitted" is a statement spread much in the Islamic scientific community and the media sites in recent times. This research examines the fact of this statement in the light of the opinions of Scholars in the Islamic law and Jurisprudence, analysing the meaning of worship and devotion, and the difference between them, and mentioning the views of the Islamic scholars in the issue after the clarification of the disputed and agreed points between them and the reasons for the occurrence of the dispute, and investigating their proofs and evidences before adopting a most correct opinion. The research unveiled a number of important points regarding this statement. The scholars of Islamic Jurisprudence are fully agree on following points: a- Innovating a new method of worship away from what is established through Major sources of Quran and Sunnah is not allowed such as introducing a sixth time of compulsory prayer. b- Using the analogy in order to derive rules is not allowed in the cases of worship where the underlying course is unfeasible such as numer of Rakaas of the prayer and scales of Zakat. c- The analogy is allowed in the cases of worship if it is disciplined with its terms and conditions, in this, the area of worship doesn't differ from other areas of Islamic Law. The dispute between the Majority of Scholars and Scholars of Hanafi School of thought in this regard is due to two things: First: Different point of views in accommodating the rules derived through the connotation of the text (Delalat al Nas) within the frame of text or the analog, The majority of the Scholars accommodate it within the frame of the analogical rules, while the Hanafi Scholars consider it as textual rules, So, This dispute belongs merely to the difference in terminology. Second: Different point of views due to the so-called "Discovering the cause in the new case "Some of the scholars can link the case to area which can be rationally understood and allow the analogy to be applied, while the others can consider it as it is not rationally understood, and consequently don't allow the analogy to be applied. The research concludes that the above mentioned statement is not correct or shot be adjusted to be "No analogy is allowed in the area of devotion (ta'abbut), followed by number of cases in the area of worship where the scholars of different schools of Islamic law applied the analogy for the derivation of the rules. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Bu araştınna, Usill-ü fıkıh disiplinin kıyas konusuna ait usı1li bir konuyu ele almaktadır. Bu (konu), değişik durumlarda, illetin bulunmasına rağmen asim hükmünün bulunmaması (tahallüf) konusudur. Usı11cülerden bir grup bu durumu ilietin tahsisi olarak kabul etmiş, buna karşılık diğer bir grup (usfılcü) ise ilietin na/cı olarak kabul etmiştir. Araşt,ınna'da konu; illetin "mansusa" ve "müstanbata" oluşu ve _her ikisini de kapsaması gi"bi kısırnlara aynlarak ele alınmış, her kısımla ilgili olarak alimierin görüşleri ortaya konmuş, tartışılmış ve ·tercih yapılmıştır. Araştınnanırr sonunda ise öneminden dolayı bu konuda Gazali'nin görüşleri verilmiştir.