Search

Hicri beşinci asır, İslâmî ilimlerde etkileri günümüze kadar ulaşan önemli şahsiyetlerin yetiştiği, temel kaynakların telif edildiği bir dönemdir. Bu dönemde, İslâmî ilimlerin hemen her dalında eser telif eden ilmi şahsiyetlerden birisi de Beyhakī’dir (ö. 458/1066). Beyhakī’nin eserlerinden, dönemindeki ilmî ve fikrî meselelere duyarsız kalmadığı anlaşılmaktadır. Bu dönemin aktüel tartışma konularından birisi Allah’ın sıfatları meselesidir. Konu bağlamında meydana gelen tartışmaların İslam’ın siyasi ve itikâdî tarihine ciddi etkileri olmuştur. Bu tartışmaların etkisi hadis kaynaklarına da yansımış ve hadis literatüründe erken dönemden itibaren bu mesele etrafında bir edebî tür oluşmuştur. Bu alanda telif edilen eserlerin bir kısmı el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât olarak isimlendirilmiştir. Beyhakī de, ehl-i sünnetin delillerini güçlendirmek ve bid‘atleri ortadan kaldırmak üzere el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât adlı eserini yazmıştır. Bu makalede, Beyhakī’nin İslâmî ilimler tarihindeki yerine işaret edilmekte, el-Esmâ ve’ṣ-ṣıfât adlı eseri muhteva ve metot açısından incelenmekte, Beyhakī’nin bu eser özelinde Allah’ın haberî sıfatlarına yaklaşımı tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu çerçevede şu somut sorulara cevap aranmaktadır. “Beyhakī, haberî sıfatları kabul etme, anlama ve yorumlama konusunda ehl-i hadisin ilk dört asırdaki egemen görüşünü benimsemekte midir?”,“Bu sıfatlara yaklaşımı ehl-i hadisten farklı mıdır?”, “Bu konuda kendisinden sonraki hadisçiler üzerindeki etkisi nedir?” Makalede, Beyhakī’nin Kur’ân ve sünnette geçen ve Allah’a nispet edilen vech, ayn, yed gibi müteşâbih lafızları, sıfat olarak kabul ettiği ve bu sıfatları yorumladığı ortaya konmaktadır.

Kelam ilmindeki konuların odağında yer alan ilahî sıfatlar içinde bulunan haberî sıfatlar; Allah'ın eli, yüzü, gözü, gelmesi, inmesi ve yakın olması gibi hususlarla ilgili âyet ve hadislerde geçen sıfatlardır. Âlimler arasında bu sıfatlara yönelik farklı yaklaşımlar olmuştur. Bu yaklaşımlar içinde selefin yaklaşımı, Kur‟ân‟da ve hadislerde geçen haberî sıfatlara iman edip, te‟vîl etmeden, herhangi bir yoruma gitmemektir. Buna tefvîz veya tevakkuf metodu da denmiştir. Hadisçilerin konuya yaklaşımı genelde selefin görüşüne paralel olmuştur. Bu çalışmada da bir hadisçi olarak, İslâm kültür tarihinde önemli bir şahsiyet olan Suyûtî‟nin bazı haberî sıfatlara yaklaşımı, Buhârî‟nin el-Câmiü‟s-Sahîh‟i üzerine yaptığı ve aslında bir ta‟lik çalışması olan et-Tevşîh Ale‟lCâmii‟s-Sahîh Li‟l-Buhârî isimli eseri çerçevesinde ele alınacaktır. Suyûtî‟nin, eserinde ele aldığı haberî sıfatlar ile ilgili yaptığı veya aktardığı açıklama ve yorumlar çerçevesinde, bu sıfatlara yaklaşımı tespit edilmeye ve değerlendirilmeye çalışılacaktır.