Search

One of the provisions revealed by the sunnah, which is accepted as the second source of Islamic law, is the prohibition of tattooing, eyebrow plucking, and separating and thinning the teeth. The narrations conveying this prohibition can be found in almost all hadith books starting from 'Abd al-Razzak al-San'ānī's Musannaf. It is accepted that expressions such as "the Prophet forbade" and "the Prophet cursed", which are used to express the judgement of these acts, are used to declare the forbidden act. For this reason, the majority of jurists have argued that these acts are haram. Abdullah b. Mas'ûd, while narrating the forbidden of tattooing, eyebrow plucking, and separating and thinning the teeth, characterised these acts as changing Allah's creation. Most of the jurists accepted that this characterisation belonged to the Prophet and argued that the reason for the prohibition of these acts was "changing the creation of Allah". However, the fact that the acts in question are narrated in three different sentences in the hadith sources as "Allah cursed", "the Prophet cursed" and "Abdullah cursed" reveals the possibility that the characterisation of "changing the creation of Allah" belongs to Ibn Mas'ūd, not the Prophet. Considering that Ibn Mas'ūd was a Companion and that there is a difference of opinion among the sects regarding the acceptance of the opinions expressed by the Companions individually, the cause in question will cease to be mansūs.Ibn Ashūr, citing the use of the word curse for the great sin and the fact that in Islamic law it is permissible in principle to perform some procedures on the body for beautification, stated that the cause of these acts may not be "changing what Allah has created". According to him, the reason for tattooing, eyebrow plucking, and separating and thinning the teeth is that these acts were symbols of unchaste women or idolatrous women during the jahiliyyah period. Ibn Ashūr's view is supported by some of al-Qarāfī's evaluations as well as some fatwas that these acts are permissible under certain conditions.Since the ruling is based on the cause, the ruling will change according to the determination of the cause. If the cause is determined to be changing Allah's creation, then the prohibition on tattooing, eyebrow plucking, and separating and thinning the teeth will continue because of the continuation of the cause. If the cause is considered to be a symbol, then the continuation of the ruling will depend on whether these acts are signs of sin/sinners. If they are considered by the Muslim community at large to be a symbol of a particular sin(s), then they will be haram otherwise, they will be halal. The ruling on different types of tattoos will also change according to the reason determined. Accordingly, if the reason for the prohibition of these acts is considered to be changing Allah's creation, then decorations made on the skin with henna, dye and similar substances without being injected under the skin will be considered permissible. If the reason is considered to be that these acts are symbols of unchastity, it will be examined whether the figures drawn on the skin symbolise a certain sin/sinners. If these acts are perceived by the general Muslim community as a characteristic of superstitious beliefs and ideologies or as a sign of an act forbidden by Allah, they will be considered haram otherwise, they will be considered halal.The wisdom of tattooing, eyebrow plucking, and separating and thinning the teeth varies according to the cause. If the reason is determined as changing Allah's creation, it is possible to determine the wisdom as harming health and deceiving people by hiding the truth. Since these acts are harmful to people's health and conceal the true age of those who do them, Shāri' has prohibited them on the grounds of changing Allah's creation. If we accept that the reason is that these acts are prohibited because they are symbols of sin/sinners, we can determine the wisdom as getting rid of being passive in the face of sin/sinners and preventing these acts from causing turmoil and unrest in society., İslâm hukukunun ikinci kaynağı olarak kabul edilen sünnetin ortaya koyduğu hükümlerden biri de dövme yaptırmanın, kaş aldırmanın ve dişleri ayırıp inceltmenin yasaklanmasıdır. Bu yasağı aktaran rivâyetlere Abdurrazzak es-San'ânî'nin Musannef'inden başlayarak kutub-i sitte de dâhil olmak üzere hemen hemen bütün hadis kitaplarında rastlamak mümkündür. Bu fiillerin hükmünü ifade etmek için kullanılan "Rasûlullah (s.a.v) yasakladı" ve "Allah ve(ya) Rasûlullah lanetledi" gibi ifadeler bir fiilin haram olduğunu göstermektedir. Bu sebeple fakihlerin büyük çoğunluğu bu fiillerin haram olduğunu savunmuşlardır. Abdullah b. Mes'ûd, dövme yaptırmanın, kaş aldırmanın ve dişleri ayırıp inceltmenin haramlığını naklederken bu fiilleri Allah'ın yarattığını değiştirmek olarak nitelemiştir. Fakihlerin çoğu bu nitelemenin Hz. Peygamber'e ait olduğunu kabul etmiş ve bu fiillerin yasaklanma gerekçesinin "Allah'ın yarattığını değiştirmek" olduğunu savunmuşlardır. Ancak söz konusu fiillerin hadis kaynaklarında "Allah lanet etti", "Rasûlullah lanet etti" ve "Abdullah lanet etti" şeklinde üç farklı cümleyle rivâyet edilmesi, "Allah'ın yarattığını değiştirme" nitelemesinin Hz. Peygamber'e değil, İbn Mes'ûd'a ait olma ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. İbn Mes’ûd’un sahâbi olduğu ve sahâbinin bireysel olarak beyan ettiği görüşlerin kabulü hususunda mezhepler arasında görüş ayrılığı bulunduğu göz önünde bulundurulursa söz konusu illet mansûs olmaktan çıkacaktır.İbn Âşûr, büyük günah için lanet kelimesinin kullanılmasını ve İslam hukukunda prensip olarak güzelleşme amacıyla vücut üzerinde bazı işlemlerin yapılmasının caiz olmasını gerekçe göstererek bu fiillerin illetinin "Allah'ın yarattığını değiştirmek" olamayabileceğini ifade etmiştir. Ona göre dövme yaptırmanın, kaş aldırmanın ve dişleri ayırıp inceltmenin illeti, bu eylemlerin cahiliye döneminde iffetsiz kadınların ya da putperest kadınların sembolleri olmasıdır. İbn Âşûr'un bu görüşü, Karâfî'nin bazı değerlendirmelerinin yanı sıra bu fiillerin belli şartlar altında caiz olduğuna dair bazı fetvaların verilmesi ile desteklenmektedir.Hüküm illete dayalı olduğu için illetin belirlenmesine göre hüküm de değişecektir. Eğer illet Allah'ın yarattığını değiştirmek olarak belirlenirse, illetin devam etmesi sebebiyle dövme yaptırma, kaş aldırma ve dişleri ayırıp inceltme ile ilgili yasak da devam edecektir. İllet sembol olarak kabul edilirse, hükmün devam edip etmeyeceği, bu fiillerin günah/günahkârların alameti olup olmadığına bağlı olacaktır. Eğer bu fiiller Müslüman toplumun geneli tarafından belirli bir günahın/günahkârların sembolü olarak kabul edilirse haram, aksi takdirde helal kabul edilecektir. Belirlenen illete göre farklı dövme çeşitlerinin hükmü de değişecektir. Buna göre bu fiillerin yasaklanma illeti Allah'ın yarattığını değiştirmek olarak kabul edilirse, deri altına enjekte edilmeden kına, boya ve benzeri maddelerle deri üzerine yapılan süslemeler caiz kabul edilecektir. İlletin bu fiillerin iffetsizliğin sembolü olarak kabul edilmesi durumunda ise deri üzerine çizilen figürlerin belli bir günahı/günahkârları sembolize edip etmediği incelenecektir. Bu fiiller Müslüman toplumunun geneli tarafından batıl inanç ve ideolojilerin bir özelliği ya da Allah'ın yasakladığı bir eylemin alameti olarak algılanıyorsa haram, aksi takdirde helal kabul edilecektir.Dövme yaptırmanın, kaş aldırmanın, dişleri ayırıp inceltmenin hikmeti illetine göre değişir. İllet Allah'ın yarattığını değiştirmek olarak belirlenirse, hikmeti de sağlığa zarar vermek ve gerçeği gizleyerek insanları kandırmak olarak zikretmek mümkündür. Bu fiiller insanların sağlığına zararlı olduğu ve bunları yapanların gerçek yaşlarını gizlediği için Şâri', Allah'ın yarattığını değiştirme gerekçesiyle bunları yasaklamıştır. İlletin bu fiillerin günahın/günahkârların sembolü olduğu için yasaklanması olduğunu kabul edersek, hikmeti günah/günahkârlar karşısında pasif duruma düşmekten kurtulmak ve bu fiillerin toplumda kargaşa ve huzursuzluğa yol açmasını engellemek olarak belirleyebiliriz.

In Islamic jurisprudence, the issue of the relationship between the cause and the judgement, which is the main pillar of qiyas, which is accepted as the most common way of extending the ruling of the nass, is a subject that has a theoretical aspect as well as a practical aspect. Since the third century of Hijri, when the methodology of Islamic jurisprudence began to be codified, there have been different considerations regarding the nature of the cause. This issue, which was influenced by theological understandings, was subject to different evaluations from the period of classification to the seventh century of Hijri, the period of tahkik, and four different understandings of the nature of the cause emerged. Three different groups of concepts were used to express these understandings. The first of these is alem, alām, emāra, and muarrif; the second is dāî, muessir, and mūjib; and the third is bāris. There are some differences in the use of the second group. While some of the usul al-usūlīs used the concept of zātī together with the concepts of mūjib and mujtahir, others used the concept of ca'lī. As a result, four different ideas of cause have emerged, namely, the realm/alām/emāra/muarrif, the essential /mūjib, the ca'lī /mūjib, and bāis. The idea of emāra/indication/muarrif illa was defended by most of the mutakallimīn jurists from al-Shāfiʿī (d. 204/820) to al-Rāzī (d. 606/1210), as well as by Hanafi jurists except Alauddīn al-Samarqandī (d. 539/1144). According to them, the absence of a judgement despite the existence of a cause before the revelation indicates that the cause does not have any effect on the judgement, but only indicates the existence of the judgement. The idea of emāra/indication/muarrif illa was defended by most of the mutakallimīn jurists from al-Shāfiʿī (d. 204/820) to al-Rāzī (d. 606/1210), as well as by Hanafi jurists except Alauddīn al-Samarqandī (d. 539/1144). According to them, the absence of a judgement despite the existence of a cause before the revelation indicates that the cause does not have any effect on the judgement, but only indicates the existence of the judgement. The Ja'lī mūjib cause conception was favoured by jurists such as al-Ghazālī (d. 505/1111), al-Samarqandī, al-Usmandī (d. 552/1157) and al-Lāsmihī. They, like the previous ones, defended this view based on the connection of the cause to the judgement, but they argued that the effect of the cause on the judgement was created by God during the existence of the cause. The idea of bāis illaq was defended by al-Sayfuddīn al-Āmidī (d. 631/1233). Although this concept at first glance means the factor that prompts the Shāri'ī to issue a judgement, al-Āmidī gives it a different meaning as "the attribute that contains wisdom that is suitable for being the Shāri'ī's intention while issuing a judgement". What al-Āmidī takes into consideration in determining the nature of the cause is the main principle of Islamic law, which is maqāṣid al-shari'ah., İslam hukukunda, nassın uygulama alanını genişletme yollarından biri olarak kabul edilen kıyasın ana rüknü olan illet ile hüküm arasındaki ilişkisi meselesi, pratik yönü olduğu kadar teorik yönü de olan bir konudur. İslam hukuk metodolojisinin tedvin edilmeye başlandığı hicri üçüncü asırdan itibaren illetin mahiyetine ilişkin farklı değerlendirmeler yapılmıştır. Kelâmî anlayışların etkili olduğu bu konu, tedvin döneminden tahkîk dönemi olan hicri yedince asra kadar farklı değerlendirmelere konu olmuş ve illetin mahiyetine dair dört faklı anlayış ortaya çıkmıştır. Bu anlayışları ifade etmek için üç farklı kavram grubu kullanılmıştır. Bunlardan ilki alem, alâmet, emâre ve muarrif; ikincisi dâî, müessir ve mûcib; üçüncüsü ise bâistir. İkinci grubun kullanımında bazı farklılık bulunmaktadır. Usûlcülerin bir kısmı mûcib ve müessir kavramlarıyla birlikte zâtî kavramını kullanırken bazıları da ca’lî kavramını kullanmışlardır. Bunun sonucunda alem/alâmet/emâre/muarrif, zâtî mûcib/müessir, ca’lî mûcib/müessir ve bâis olmak üzere dört farklı illet düşüncesi ortaya çıkmıştır. Alem/alâmet/emâre/muarrif illet düşüncesi, Şâfiî’den (ö. 204/820) Râzî’ye (ö. 606/1210) kadar çoğu mütekellimîn usûlcünün yanı sıra Alauddîn es-Semerkandî (ö. 539/1144) hariç Hanefi usûlcüler tarafından savunulmuştur. Vahiy gelmeden önce illet bulunduğu halde hükmün bulunmamasından hareket eden bu usûlcüler, illetin hüküm üzerinde bir etkisinin olmadığını, sadece hükmün varlığına gösterge olduğunu savunmuşlardır. Zâtî mûcib/müessir illet düşüncesi, Kâdî Abdulcebbâr (ö. 415/1025) ve Ebu’l-Hüseyn el-Basrî (ö. 436/1044) gibi Mu’tezilî usûlcüler tarafından benimsenmiştir. Bu usûlcülere göre, hükmün illete bağlanması, illetin hüküm üzerinde etkisinin olduğunu göstermektedir. Bunlar, bu etkinin Allah tarafından illete yüklendiğini kabul etmekle birlikte illetin bizzat kendisi hükmü gerekli kıldığını savunmuşlardır. Mu’tezilî usûlcülerin bu görüşü, hüsün ve kubuh anlayışlarının sonucu olduğu kabul edilmektedir. Ca’lî mûcib/müessir illet düşüncesi Gazâlî (ö. 505/1111), Semerkandî, Üsmendi (ö. 552/1157) ve Lâmişî gibi usûlcüler tarafından tercih edilmiştir. Bunlar da bir öncekiler gibi illetin hükme bağlanmasından hareketle bu görüşü savunmakla birlikte, illetin hüküm üzerindeki etkisi illetin varlığı esnasında Allah tarafından yaratıldığını müdafaa etmişlerdir. Bâis illet düşüncesi ise Seyfuddîn el-Âmidî (ö. 631/1233) tarafından savunulmuştur. Bu kavram her ne kadar ilk bakışta Şâri’i hüküm vermeye sevk eden etken manasına gelse de Âmidî tarafından “Şâri’in, hükmü koyarken maksadı olmaya elverişli hikmet içeren vasıf” şeklinde farklı bir anlam yüklenmiştir. Âmidî’nin illetin mahiyetini tespit etmede göz önünde bulundurduğu şey, yararın elde edilmesi ve zararın engellenmesi manasına gelen ve İslam hukukunun ana ilkesi olarak kabul edilen makâsıdü’ş-şerîadır. Usûlcüler tarafından illetin mahiyetini ifade etmek için farklı kavramlar kullanılsa da onlar hükmün hâkimi konusunda görüş birliği içerisindedirler. Usûlcüler, illetin mahiyetini ifade etmek için hangi kavramı tercih ederlerse etsinler, gerçek manada hüküm koyanın illet değil, Allah olduğu ve bu meselenin aynı zamanda bir iman meselesi olduğu konusunda hemfikirdirler.

Fıkıh usulü alimlerinin genel kanaatine göre kıyas, bilgi üretmede kullanılan temel yöntemler arasında yer alır. Sünni mezhepler içerisinde kıyas karşıtlığı fikri ile temayüz eden Zâhirîliğin en önemli temsilcilerinden olan Endülüslü âlim İbn Hazm (öl. 456/1064), usûl ve fürû-i fıkha dair yazdığı eserlerle Zâhirî düşüncenin gelişimine ciddi katkılar sunmuştur. Bu çalışmada, İbn Hazm’ın fıkıh usulü açısından geçerliliğine şiddetle karşı çıktığı kıyasa, Hanefîlerin uygulamaları özelinde pratikte ne tür eleştiriler getirdiği hususuna odaklanılmıştır. Bu çerçevede Hanefîlere izafe ettiği temsil gücü yüksek bazı kıyas uygulamaları seçilerek onun bu uygulamalar hakkındaki itiraz ve tenkitleri ortaya koyulmuş, ayrıca söz konusu meselelerde Hanefîlerin görüşleri kendi kaynakları üzerinden araştırılmıştır. İbn Hazm, Hanefîler başta olmak üzere kıyası benimseyen mezhepleri, kendi belirledikleri kaide ve şartlara riayet etmemekle, dolayısıyla kıyas yapmayı bilmemekle itham etmiştir. Çalışmada, İbn Hazm’ın bu hususta büyük ölçüde hasmı ilzam amaçlı cedelci bir yöntemi takip ettiği tespit edilmiştir., According to the understanding of mainstream methodology of jurisprudence, the analogy is one of essential acknowledged evidence of sharia. Within the Sunni schools, Ibn Hazm (d. 456/1064) is the one who was distinguished because of his opposition to analogy and is one of the most significant representatives of Zahirism. He aims to prove that analogy is not legitimate evidence in accordance with sharia. This article focuses on the criticism of Ibn Hazm on the juristic analogy, particularly the Hanafis’ analogy practices. In this context, I chose some of the highly representative samples for analogy practices that he attributed to the Hanafis and presented his objections about these practices. Briefly, according to Ibn Hazm, Hanafis are those who do not make observance of primary rules and conditions that they determine and could not succeed in practicing analogy adequately. However, he mostly adopted an argumentative method to bind his opponent.

Kâsır illetle ta‘lîl, fıkıh usulünün en önemli başlıklarından biri olup kıyas bağlamında bir çok usulcü tarafından üzerinde ihtilaf edilen bir konu olmuştur. Fıkıh usulü âlimlerinin bir kısmı kâsır illetle ta‘lili caiz görürken, diğerkısmı ise illetin müteaddî (geçişli) olmasını şart koşarak kâsır illetle ta‘lîlin yapılamayacağı görüşündedir. Bu çalışmada söz konusu problemin anlaşılması bağlamında bilinmesi zorunlu olan “illet”, “kıyas”, “kasr” ve “te‘diye” kavramları açıklanmış, kavramların dil ve terim anlamlarına değinilmiştir. Bilimlerde terim anlamlarının yerleştirildiğinde, dilsel anlamların gözetildiği göz önüne alınarak bu konudaki ihtilafın ve çatışmanın noktasal yerinin belirlenmesi için çalışmada analitik okuma izlemiştir. Ardından ihtilafın tam olarak anlaşılabilmesi için usulcülerin fikir ayrılığına düştüğü noktalar belirlenerek konu detaylı bir şekilde incelenmiştir. Akabinde görüşlerin dayanak olarak ileri sürdükleri delillerin yanında her iki grubun kâsır illetle ta‘lîlin cevazı hakkındaki görüşleri aktarılmıştır. Her iki tarafın delilleri tek tek değerlendirilerek bu konudaki güçlü deliller belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda üç önemli bulguya rastlanılmıştır. Bunlardan ilki, kasır illetin mansûs ve müstanbit olabileceği, mansûs olan illet-i kâsıranın illet olarak ittifakla kabul edildiği, ihtilafın illet-i kasıranın müstanbit olan türünde olduğudur. İkincisi kâsır illetin müstanbit olanında icma olduğu bazıları tarafından iddia edilmişse de bu iddianın doğru olmadığı bu nedenle Subkî’nin bu rivayeti garip bulduğudur. Son olarak Hanefiler arasında kâsır illetle hüküm konusunda ihtilaf olduğu Irak Hanefileri ile Semerkant Hanefileri arasında görüş varlılığın net olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma sonucunda araştırmacılar tercih ettikleri görüş ve karşı görüş delillerini eleştirel değerlendirerek kâsır illetle ta’lil yapılabileceği sonucuna varmışlardır., تُعتبر مسألة التعليل بالعلة القاصرة إحدى المسائل التي اختلف فيها الأصوليون في أحد أهم الأبواب الأصولية، وهو باب القياس، حيث أجاز ذلك بعض الأصوليين، ورفضه فريق آخر من الأصوليين؛ حيث اشترطوا في العلة القياسية أن تكون متعدية. وقد تضمنت الدراسة بياناً لمفاهيم لا بد من بيانها في مقام بحث هذه المسألة وهي (العلة) و (القياس) و (القصر) و (التعدية)، متبوعاً بتحرير محل النزاع الذي اختلف فيه الأصوليون في هذه المسألة؛ لما في ذلك من أهمية في بيان المحل الدقيق الذي اختُلف فيه، ثم بذكر الأقوال فيها، والأدلة التي استند إليه كل فريق من الأصوليين فيما ذهب إليه، وقد ختمت ببيان القول الراجح في هذه المسألة من وجهة نظر الباحثين., The issue of justification with the minor cause is one of the issues in which the fundamentalists differed in one of the most important fundamentalist chapters, which is the chapter on analogy, which is considered one of the most important overall evidence in the science of jurisprudence. Where the fundamentalists mention it in the fundamentalist books next to mention the evidence of the Book, the Sunnah and the consensus. This study dealt with the issue of the permissibility of justification for the minor cause of the fundamentalists, as some fundamentalists permitted this, and another group of the fundamentalists rejected it. The study included, in general, a conceptual reading of the most important concepts that should be clarified in the course of studying this issue, which are the concepts of (cause), (measurement), (shortness) and (transgression). Where the study touched on the meanings of these terms, linguistically and idiomatically; As idiomatic meanings are placed in sciences by observing their linguistic meanings, and this was followed by the analytical reading in this study, which included liberating the place of conflict in which the fundamentalists differed on this issue; Because of the importance of this in explaining the exact location in which they differed, then this was followed by mentioning the statements of the fundamentalists on this issue, with an explanation of the evidence on which each group of the fundamentalists relied on what they went to, and a discussion of these evidences in brief, and all of that was followed by a statement The most correct opinion on this issue from the point of view of researchers. Then the study concluded with a brief conclusion that includes the most important results reached by the researchers.

Zâhiren sahih görünen hadisin isnad ya da metnindeki inkıta, irsal, tedlîs, idrac, iklab, teâruz, tashîf gibi gizli ve kapalı kusurları inceleyen bir ilim olan ilelü’l-hadîsin, hadis ilimleri içinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu ilimde söz sahibi olabilmek için hadis râvilerinin hâllerine, isnadlara ve hadis metinlerine vukûfiyetin yanı sıra, güçlü bir hafıza, tecrübe ve uzmanlık gerekmektedir. Erken dönemden itibaren Ehl-i sünnet âlimleri bu ilme ehemmiyet vermiş ve bu alanda kıymetli eserler telif etmişlerdir. Ehl-i sünnet’e nisbetle Şiî ulemânın ilelü’l-hadîs konusuyla daha az ilgilenmesi dikkat çekicidir. Şîa hadis usulü eserlerinde, Ehl-i sünnet kaynaklarında ilelü’l-hadisle ilgili verilen bilgiler büyük ölçüde tekrar edilmiştir. Bu ilmi, sadece Şîa hadis kaynakları üzerinden örneklerle inceleyen yeterli çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu çalışma; illet ve ilelü’l-hadîs konusunda Ehl-i sünnet ve Şîa arasında bir fark olup olmadığını, cerh ve taʻdîl ilmi sayesinde tesbit edilen zayıf hadis ile ilelü’l-hadis ve muallel hadisin münasebetini, Şîa’da ilelü’l-hadîs konusunda nispeten az çalışma yapılmasının sebeplerini konu edinmektedir. Bu çerçevede Şiî âlimler tarafından telif edilen hadis usulü eserlerinde verilen bilgiler ve ilelü’l-hadîs konusunda telif edilmiş az sayıdaki eser esas alınarak Şîa’nın ilelü’l-hadîs ilmine bakışı değerlendirilecek ve büyük ölçüde Tûsî’nin Tehzîbü’l-ahkâm’ı ile sınırlı olarak illetin sebebi ve illetli hadislerin nasıl tesbit edildiği üzerinde durulacaktır. Literatür taraması ve bilgilerin analizinin metot olarak benimseneceği çalışmada illet ve ilelü’l-hadîs konusu, Sünnî usûl ve ilel kaynaklarındaki bilgilerle Şîa kaynakları mukayese edilerek Ahbârî ve Usûlî ekollerin illet konusuna yaklaşımları değerlendirilecektir.

İslam ilim geleneğinde dini hükümlerin illetlerinin tespit edilmesine yönelik pek çok çalışma yapılmıştır. Konuya dair erken dönemde yapılan çalışmalardan birisi İmamiyye Şiasından olan Şeyh Sadûk’un (ö. 381/991) İlelü’ş-şerâiʿ isimli eseridir. Bu minvalde eserde çok sayıda Kur’ân ayetine yer verilerek bunların illetleri ve manaları üzerinde durulmuştur. Dolayısıyla bu araştırmada Şeyh Sadûk’un Kur’ân ayetlerinin manalarını ve illetlerini tespit ederken nasıl bir yöntem izlediği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda araştırmaya genel bir çerçeve ve zemin oluşturması itibariyle ilk olarak Şeyh Sadûk’un hayatı, İlelü’ş-şerâʾiʿ isimli eseri, illet ve ta‘lîl kavramları hakkında teknik bilgi verildi. Daha sonra esere ne tür rivayetlerin kaynaklık ettiği, bu rivayetlerin hangi kanallarla nakledildiği ve ne oranda olduğu belirlendi. Ardından Şeyh Sadûk’un eserinde daha çok hangi tür ayetlerin illetlerini tespit etmeye çalıştığı ve bu tespit faaliyetinde nasıl bir yol izlediği örnekler eşliğinde incelendi.

Fıkıh usûlünde hüküm çıkarma yöntemleri arasında en önemli konulardan biri olan kıyas, asıl ile ferʿi birleştiren bir illetten dolayı ferʿi asla hamledip, aralarındaki benzerlikten ötürü aslın hükmünü ferʿe uygulamayı ifade etmektedir. Asıl, ferʿ, aslın hükmü ve illet olmak üzere dört ana temel üzerine oturtulan kıyas konusunda tartışmaların en fazla yapıldığı mesele illettir. Usûlcüler illetin mahiyeti, kısımları, şartları ve tespit yollarını ele alarak incelemiş ve bu bağlamda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Usûlcülerin illet konusunda ihtilaf ettikleri konulardan birisi de illete yöneltilen itirazlardır. Her ne kadar illete yöneltilen itirazlar cedel ilminin konusu olsa da usûl eserlerinin büyük çoğunluğunda bunlara yer verilmiştir. İllete yöneltilen itirazların sayısı hakkında usûlcülerin bir ittifakı bulunmamaktadır. Hatta aynı ekole mensup usûlcüler arasında bile illete yöneltilen itirazlar hakkında farklı sayıların ileri sürüldüğü görülmektedir. Araştırma konumuz olan kalb ve akis, illete yöneltilen itirazlardandır. Kalb, illete yönelik geçerli bir itiraz kabul edilirken kalbü’t-tesviye olarak isimlendirilen ve hakikatte kalb olan akisin ise geçerli bir itiraz olup olmaması hususunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Kimi usûlcüler tarafından zayıf ve fasit bir itiraz olarak kabul edilen akis, kimi usûlcüler tarafından ise geçerli bir itiraz olarak görülmüştür. Bu çalışmada Hanefî usûlcülere göre illete yöneltilen itirazlardan kalb ve akis konuları ele alınıp incelenecektir, Qiyas, one of the most important issues among the methods of making judgments in the Islamic jurisprudence, means to move the ferʿ to the asl and to apply the decree of the asl to the ferʿ because of the similarity between them due to a illah that combines the asl and the ferʿ. The proceduralists have examined the nature of the illah, its parts, conditions, and ways of detection, and have put forward different views in this context. One of the issues on which the jurists disagree about the illah is the objections against the illah. Although the objections to the illah are the subject of the science of jadal, they are included in the majority of the works of method. There is no consensus among the jurists about the number of objections to the illah. It is seen that different numbers are put forward about the objections to the illah even among the jurists belonging to the same school. The qalb and aqs, which are the subject of our research are from the objections to illah. While the qalb is accepted as a valid objection to the illah, different opinions have been put forward about whether the aqs, named as qalbu al-taswiya, whose originality is qalb is valid or not. The aqs, which has been considered weak and invalid by some jurists, has been seen as a valid objection by some. In this study, the issues of qalb and aqs, which are among the objections against the illah according to the Hanafi jurists, will be discussed and examined.

Özet: İslam hukukunda hükümlerin delillerden elde edilmesi belirlenen bir sistem içerisinde olmuştur. Hüküm istinbâtı özellikle ehil kimseler tarafından büyük bir titizlikle yapılmıştır. Usûlcüler öncelikle tespit edilen meselelerin Kitap, Sünnet veya İcmâ’da bir dayanağı olup olmadığını araştırmışlardır. Eğer Kitap, Sünnet veya İcmâ’da meselenin illetini tespit edemezlerse ictihâd yoluna gitmişlerdir. İctihâdın temelini kıyas oluştursa da mezhepler hüküm istinbâtı için kıyasın dışında farklı prensipler geliştirmişlerdir. Mezhepler genel anlamda temel konularda ittifak halinde olsalar bile meselelerin detaylarına inildikçe ayrıldıkları noktalar çok fazla göze çarpmaktadır. Bu nedenle mezhepler benimsedikleri hükümleri temellendirmek için birtakım kaideler geliştirmişlerdir. Bu nedenle bir mezhebin benimsediği bir usûl kaidesini diğer bir mezhep kabul etmemiştir. Bazen de mezhepler aynı usûl kâidelerini birbirine karşı delil olarak kullanmışlardır. Bu kâidelerden biri de “Kalb”tır. Kalb, bir mezhep mensubunun başka mezhep mensupları tarafından yapılan kıyasın geçersiz olduğunu ispatlamaya çalışmaktır. Neredeyse bütün mezhepler kalb yöntemine başvurmuştur. Bu çalışmada kalbin tanımı, kalbe benzeyen kavramlar, kalbin kısımları ve mahiyeti hakkında bilgi verilecek, ardından kalbla ilişkilendirilen fıkhi meselelere değinilerek mezheplerin kalbin kullanış biçimlerini birbirlerine karşı ne şekilde kullandıkları ortaya konulacaktır.

İllete dayalı ḳıyâs metodu birçok İslâmî ilimde başvurulan bir sonuç çıkarma metodudur. Naḥiv ilmi de bu ilimlerden birisidir. Naḥiv ilim tarihinde ḳıyâsa mesned teşkil edecek veriler ilk dönemde semâ yöntemiyle derlenmiştir. Semâ farklı unsurlarla karışan Müslüman Arapların günlük dillerinde özellikle de Kur’ân kıraâtinde ortaya çıkan hatalı kullanımların (laḥn) yaygınlaşmaması veya önüne geçilmesi düşüncesiyle henüz dili bozulmamış olduğu düşünülen topluluklara giderek onlardan dilin kelime ve kullanımlarının ilk elden derlenmesi çabası olarak ortaya çıkmıştır. Bu aşama dil tespit çalışmalarında selîḳaya tekabül etmekteydi. Modern ifadeyle burası henüz dilin betimlenmesi sürecini ifade etmektedir. Dolayısıyla bu aşamada bir kıyas veya illetten söz edilmesi için erkendir.Daha sonra bu veriler hem dilin kurallarının tespit edilmesi hem de daha sonra ortaya çıkan veya tespit edilen ifade şekillerinin dilin mantığına uygun olup olmadığının kontrolü için kullanılmıştır. Kuralcı dil çalışmasının bir başka ifadesi olan bu aşamada esas olarak kabul edilen belli bazı illetlere başvurulmuştur. Bu çabalar sırasında daha sonra farklı görüşlerin de ortaya çıkmasına sebep olacak şekilde dil malzemesinin toplanması esnasında kaynaktan veya malzemeyi derleyen kimselerden kaynaklanan sebeplerden dolayı veya belirlenecek illetin geçerliliğini sağlayan muttarit vasfa dair yaklaşımdaki farklılıklardan dolayı illetlerde farklılıklar neşet etmiştir. Bu farklılıklar naḥiv tarihi içerisinde dil mekteplerini teşkil edecek şekilde farklı yaklaşımların doğmasına imkân vermiştir. Bu aynı zamanda dilin temel işleyiş tarzının da resmedilmesi anlamına gelmektedir.Farklı dil mekteplerinin varlığı demek, dil kurallarına dair birçok farklı sonuçların ortaya çıkması anlamına gelmektedir. Bu çeşitlilik takip eden dönemlerde özellikle naḥiv usulü mahiyetinde çalışmalar ortaya koyan dil âlimlerini bu farklı görüşler arasında tercih yapma durumunda bırakmıştır. Sonraki dönemlerde yaşamış ve dile dair bu birikimi önlerinde bulmuş olan dil âlimleri bazen bu görüşler arasında tercih yapma eğilimde olmuşlardır. Nitekim Bağdat dil mektebinin ana karakteri bu şekilde tebarüz etmiştir. Ancak farklı görüşler arasında tercihte bulunurken de birtakım esaslara dayanmak gerekmektedir. Bu makalede Arap dili usûlüyle ilgili iki aşama ön görülmektedir. İlk aşama kıyas aşaması ikinci aşama ise tercih aşamasıdır. Çalışmada ilk aşamada başvurulan esaslarla daha sonra farklılaşan görüşler arasında tercih yaparken başvurulan esaslar arasında bir kavramsal ayrım yapılması ve meselenin bu şekilde ele alınması teklif edilmektedir. İkinci aşamada, görüşler arasında tercih yapılırken başvurulan esaslara illet değil ilke denilmesi daha isabetli görülmektedir. Çünkü bu esaslara da illet denilmesi burada farklı görüşler arasındaki bir tercihten ziyade belli bir ‘illet’e dayalı olarak ibtidâen bir kural ihdası izlemine sebep olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple tercih aşamasında başvurulan esasa illet değil ‘ilke’ denilmesi tercih edilmiştir. Bu şekilde ilkin kural koyma değil illete dayalı olarak ilkin konulan kurallar arasında tercih yapılması kastedilmiştir.Bu çalışma, bu alanda eserler vermiş bir dilci olan Ebu’l-Berekât el-Enbârî’nin görüşlerini, ihtilafların fasledilmesinde başvurulan ilkeler bağlamında, müellifin Esrāru’l-‘arabiyye adlı eseri örneğinde ele almaktadır. Zira el-Enbârî nispeten sonraki dönemde teşekkül etmiş ve tercih etme tavrı ile tebarüz etmiş Baġdât dil mektebine mensup bir dil âlimi olarak tanınmaktadır. Bunun için makale giriş bölümünde öncelikle illet ile kıyas kavramlarının farkı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu, araştırmanın kavramsal temelini oluşturmaktadır. Sonrasında ilke kavramının irtibatlı olduğu illet kavramının ortaya çıktığı ḳıyâs metodu, naḥiv kıyasıyla diğer İslâmî ilimlerdeki ḳıyâs uygulamalarının benzer ve farklı yönleri irdelenerek yani naḥiv ḳıyâsının beslendiği damarlar ele alınarak illet ve ilke kavramlarının hangi zeminde, niçin ortaya çıktığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda ḳıyâs konusu, naḥiv furû’undaki görüş çeşitliliğinin de sebebi olduğu hipotezi ile ele alınmıştır. Bu teorik incelemenin örneklemi olarak el-Enbârî’nin ilgili eseri incelenmeye çalışılmıştır. İlgili eserde el-Enbârî’nin kendisinden önce şekillenen literatürde ister özellikle Baṣra ve Kūfe dil ekolleri arasında olsun isterse de ekol içi ihtilaflar arasında olsun tercihte bulunurken belli ilkeleri esas aldığı görülmüş ve bu esaslar illet olarak değil ihtilafların fasledilmesinde başvurulan ilkeler olarak değerlendirilmiştir.Sonuç olarak el-Enbârî’nin naḥiv ihtilaflarını fasletmede birtakım ilkeleri esas aldığı görülmüştür. Ve bütün naḥiv mekteplerinin görüşleri arasındaki ihtilafların bu gözle ele alınması teklif edilmiştir. Zira bu gayretlerin, naḥivdeki ihtilafların belli bir metotla fasledilmesine veya ihtilafların dayandığı esas ilkeler manzûmesinin ortaya çıkarılmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir., As a method of drawing conclusions, qiyās based on ʿilla, is used in many Islamic sciences. Secience of Arabic Grammar (ʿIlm al-naḥw) is one of these sciences. In the earlier history of this science, the data that formed the basis of qiyās were collected using the sama method. The sama method has emerged as an effort to compile first-hand information about vocabulary and language use by going into the communities whose language is thought to be intact, with a view to preventing the spread of erroneous usages (laḥn), while reciting the Qurʾān in the daily language of the Muslim Arabs, who mingle with different groups of people. In language studies, this is associated with the ability to speak and write well. In modern terms, it just refers to the process of describing the language. Therefore, it is too early to talk about a qiyās or ʿilla at this stage.Later, the data collected this way were not only used for identifying the rules of the language but also for checking whether the expressions that emerged or detected later were in agreement with the nature of the language. At this stage, which is another reflection of prescriptive language study, certain effective causes were applied. During these efforts, differences in ʿilla have emerged due to reasons arising either from the source or from the people who compile the language material during the data collection procedures. This, along with the differences in the approach to the ever-present quality that ensures the validity of the ʿilla to be identified, could lead to differences in the ʿilla. These differences promoted various approaches that have formed language schools in the history of arabic grammar. It also means illustrating the basic functional and stylistic properties of the language.The existence of different schools of language means that there are many different realizations of language rules. This diversity of perspectives forced philologians who conducted studies on the arabic grammar methodology in later periods to make a choice between these different views. Philologians who lived in later periods and had access to language theory sometimes tended to choose between these views. In fact, the main property of the Baghdād language school became apparent in this way. However, while choosing between different views, it is necessary to apply some principles. In this article, two stages related to the stylistic method of Arabic are proposed. The first is the comparison stage and the second is the choice stage. This study suggests addressing the issue by making a conceptual distinction between the assumptions of the first stage and later contrary opinions. In the second stage, it seems more appropriate to call these as principles, rather than ʿilla. This is because these principles are also called ʿilla, and it is thought that here a rule is created from the beginning, based on a certain ʿilla, rather than a preference between different views. Therefore, the principle used for preference was not referred to as an ʿilla but a ‘pillar’. In this way, the purpose is not to formulate a rule at the beginning, but to make a choice between the rules that were first established based on an ʿilla.Considering the context of principles applied in the resolution of conflicts, the present study discusses the views of Abū al-Barakāt al-Anbārī, a philologian who composed works in philology, based on his work entitled Asrār al-ʿArabiyya. Al-Anbārī is known as a philologian who was a member of the Baghdād language school, which was formed in a relatively later period and indicated an attitude of preference. For this reason, the introduction of the present paper elaborates on the difference between the concepts of ʿilla and qiyās, and this forms the conceptual foundations of the research. This study also seeks an answer to the question regarding based on what and why the notions of principle and ʿilla emerged. To do this, it examined not only the method of qiyās in which the concept of illa is closely associated with the notion of principle, but also the similar and different aspects of qiyās practices in other Islamic sciences with arabic grammar qiyās; that is, the sources that arabic grammar qiyās feed on. In this context, the subject of qiyās is discussed with reference to the hypothesis that qiyās is the reason for the diversity of views in the furūʿ in arabic grammar. Al-Anbārī’s work was examined as the sample of the present theoretical study. In his work, al-Anbārī used certain principles when making a choice not only between disputes that emerged between Baṣra and Kūfa schools but also in intra-school disputes, and he considered these principles as the guidelines applied in the resolution disputes, not as ʿilla.As a result, it was found that al-Anbārī used some principles as a basis in resolving arabic grammar disputes. This study suggests that we address conflicts between the views of the schools of arabic grammar from this perspective.

Makale, Yapılan çalışmada Dr. Ömer Faruk Akpınar tarafından kaleme alınan Rivayet Asrında İllet -Bezzâr Örneği- isimli eserin değerlendirmesi hedeflenmiştir. Eserin ele alınış sebebi, çalışmada yürütülen yöntem ve eserin hadis ilmine katkısı irdelenmiştir., In the study, Dr. It is aimed to evaluate the work named Illet -Bezzâr Example- in the Age of Rumor, written by Ömer Faruk Akpınar. The reason for handling the work, the method carried out in the study and the contribution of the work to the science of hadith were examined.

Bu makale, giriş ve üç kısımdan oluşmaktadır. Girişte, illet kavramının tanımı, çeşitleri, tanıma yolları ve şartları ele alınmakta, faiz kavramı inceledikten sonra faizin illeti üzerinde durulmaktadır. Sözlükte pek çok anlamı olan illetin terim anlamı olarak “asıl ile fer arasında hükmün eşitlenmesini sağlayan ortak, kapsayıcı mana veya vasıf” tanımlaması en çok tercih edilenidir. Usulcüler nezdinde illetin pek çok şartı mevcuttur. Faiz, sözlükte bir şeyin artması, çoğalması, gelişmesi anlamındadır. Terim olarak özel ve genel olmak üzere iki farklı anlamda kullanılmaktadır. Özel anlamda faizin buyû’ (satış) ve duyûn (borç) olmak üzere iki çeşidi vardır. Borç faizine, Kur’ân ribası denildiği gibi, nesie, cahiliyye, kredi ribası da denilmektedir. En tercih edilen tanıma göre “kredi borçlarında anamal karşılığında şart koşulan her türlü fazlalık, borç faizidir”. Satış ribası ise, fazlalık ribası ve vade ribası olmak üzere iki kısım olup Hz. Peygamber’in altı sınıf malla (altın, gümüş, buğday, arpa, hurma ve tuz) örneklendirdiği hadisle sabit olan ribadır. Genel anlamda ise riba her türlü fasit veya batıl akitler için kullanılmaktadır. Literatürde riba için başka isimlendirmeler de bulunmaktadır. Hadiste sayılan altı çeşit malda vade faizinin haram olduğunda icma vardır. Fazlalık faizi de çoğunluğa göre haramdır. Çoğunluğa göre faiz yasağı her iki çeşidiyle bu altı çeşit dışındaki mallar için de geçerlidir. Hadiste sayılan mallarda faiz yasağına gerekçe olan illet hususunda da fukaha farklı görüşler benimsemiştir. Bize göre semeniyet faizin illetini teşkil etmektedir. Arâyâ, ariyye kelimesinin çoğuludur. Farklı tanımlar bulunmakla birlikte ağaçtaki tahmini miktardaki yaş hurmanın kuru hurma karşılığında satılmasıdır. Ağaçtaki taze hurmanın aynı miktardaki kuru hurma karşılığında satılması anlamındaki müzâbene İslâm hukukunda yasak olduğu halde bunun bir türü olan arâyâya zaruret dolayısıyla izin verilmiştir. Altı cins malla ilgili hadiste hurmanın faiz kapsamına girmesine sebep olan husus, onun para niteliğine sahip olmasıdır. Araya örneğinde ruhsata konu olmasının sebebi ise aynı zamanda yiyecek niteliğinde olmasıdır.

In this study, lexical and terminological meanings of the term “nature” were analyzed and some Peripatetical Islamic philosophers’ opinions about this term were included. A comparison was made between the words “tabiat” and “doğa” which are used in Turkish language to meet the term “nature”. The realm of existence which Peripatetical Islamic philosophers have used “nature” in as a noun was explained. Debate between Ibn Sīnā and Ibn Rushd (Averroes) about the necessity of proving the term “nature” was mentioned. Ibn Sīnā's views on what “nature” portends in terms of being a source of motion and duration in objects were presented in comparison with Aristotle. Later definitions which are made by philosophers for “nature” as a term were presented. Peripatetical Islamic philosophers’ definition of the term “nature” which has a critical role in Islamic philosophy and the way they use it differentiates from that of Aristotle’s. The term “nature” which they especially use to explain every kind of becoming and motion enables to connect all reason to Allah in aspects of etymology. And it is also known that the term “nature” serves as a basis for differentiation between physics and metaphysics. The purpose of this article is to clarify the possible usages of the term “nature” in relation to new theories.

Öz Arapçada kelime olarak adlandırılan fiil, isim ve harflerin yapılarında kendi özelliklerine göre i‘lâl, kalb gibi isimler altında bazı değişiklikler yapılır. Bu değişikliklerin bir kısmı kıyasa göre yapılırken bir kısmı da şâz olarak yapılmaktadır. Söz konusu olan i‘lâl, illet harflerinin (elif, vâv ve yâ) birinde ya da hemzede meydana gelen dönüşümlülük olarak adlandırılmaktadır. Bu dönüşümlülük, بَيَعَ fiilinin ortasında bulunan yâ harfinin بَاعَ şeklinde elife çevrilmesi; قَاوِلٌ ism-i fâilindeki vâv’ın قَائِلٌ olarak hemzeye dönüşmesi; إِئْمَانًا mastarında gelen hemzenin tahfiflik amacıyla kendisinden önceki kesre harekesiyle uyumlu olan yâ’ya çevrilmesidir. İllet harfleri arasında en ağır olanı vâv harfidir. Tahfiflik ve akıcılık sağlamak için gerekli şartlar oluştuğunda diğer illet harflerine kalbedilir. Vâ ve yâ’nın hemzeye çevrilmesinde vücûben (zorunlu), cevâzen (serbest) ve şâz (kurala aykırı) olmak üzere üç hüküm bulunur. Arapların yâ harfini telaffuz etmeleri, vâv’dan daha kolaydır. Buna rağmenالتَّقْوَى ve الفَتْوَى kelimelerinde olduğu gibi yâ’nın vâv’a kalbedilmesi örnekleri onlardan gelmiştir. Kelimelerin yapılarında meydana gelen değişiklikler ve dönüşümler örnekler verilerek incelenmiş ve sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: İ‘lâl, İllet, Kalb, Nahiv, Sarf. İ‘LÂL IN ARABIC LANGUAGE Abstract Some changes are made as the nouns such as i‘lâl and kalb according to their own characteristics in the structures of verbs, nouns and letters, which are called as words in Arabic. While some of these changes are made analogically, some of them are made exceptionally. The related concept of i‘lâl is called as the transformation that occurs either in one of the illiterate letters (elif, vav and ya) or in hiatus. This is the transformation of the letter of yâ in the middle of بَيَعَ verb to elif as بَاعَ , the transformation of the letter of vâv in the present participle form of قَاوِلٌ to hiatus as قَائِلٌ and the transformation of the hiatus used in the infinitive form of إِئْمَانًا to yâ which is compatible with the fraction harake before it for distortion. The strongest one among the illiterate letters is the letter of vâv. When the necessary conditions are met, it is transformed to other illiterate letters in order to ensure the distortion and fluency. There are three rules as vücûben (compulsory), cevâzen (non-compulsory) and şâz (irregular) while transforming Vâ and yâ to hiatus. The letter of yâ is pronounced easier than vâv in Arabic. However, the examples of the transformation of yâ to vâv stem from these three rules as in the words of التَّقْوَى and الفَتْوَى. The changes and transformations in structures of words have been analyzed and presented by giving examples. Key Words: İ‘lâl, Illiterate, Kalb, Nahiv, Sarf.

Fıkıh usûlünde Kelam ilmiyle etkileşim içerisinde şekillenen illet teorisi, aynı mezhep içerisinde dahi yeknesak bir yapıya sahip değildir. Hicri 5. asırda Debûsî’nin teorik çerçevesini kurduğu, Serahsî ve Pezdevî’nin eserleri ile olgunlaşan Hanefî illet teorisi, zaman zaman mezhep içi ihtilafa konu olmuş ve tenkit edilmiştir. Bu eleştiriler, fıkıh usûlünün kelâmî öncüllerle alakasını kurmaya çalışan ve Mâtürîdîliği itikadî mezhep olarak benimsemiş Semerkant ulemasında daha belirgindir. Sözü edilen ihtilaflar, illethüküm ilişkisi hususundaki yaklaşım farklılığından kaynaklanmakta ve sahih bir kıyas işlemi için gerekli olan şartlara yansımaktadır. Fukahâ metoduna göre eser vermiş Hanefî usûlcülerin sahih bir kıyas işlemi için gerekli gördükleri şartlardan biri olan “asıldaki vasfın müte‘addî oluşu” bunlardandır. Bu şart aynı zamanda müstenbat illetin işlevini ifade etmektedir. Zira onlar için kıyas ile ta‘lîl aynı şeydir. Bu nedenle, Hanefî usûlcülerin geneline göre asıla özgü vasıflar ile ta‘lîlde bulunmak caiz değildir. Buna karşılık Alâeddin es-Semerkandî ve Lâmişî gibi usûlcülere göre bu nitelikte vasıflar ile ta‘lîlde bulunmak câizdir. Bu makalenin amacı mezkûr ihtilafın dayandığı hususları tespit ve tahlil etmektir. Bunun için metinler arası mukayese yöntemi kullanılacaktır. The theory of al-’illa in the uṣūl al-fiqh which is shaped in interaction with the science of al-kalām, does not have a unique structure even within the same sect. Ḥanafīs’ theory of al-’illa, which al-Dabūsī established its theoretical framework and matured with the works of al-Sarakhsī and al-Bazdawī, was sometimes the subject of sectarian conflict and was criticized. These criticisms are more apparent in the scholars of Samarqand who are trying to establish the connection between uṣūl al-fiqh and premises of alkalām, and accepted Māturīdism as a sect in questions of belief (iʿtiqād). The aforementioned conflicts stem from the difference in approach in the relation between al-‘illa and al-ḥukm and are reflected in the conditions required for a valid analogy (alqıyās). Cause’s having been transitive that one of the conditions which Ḥanafī juristuṣūlīs (fuqahāʾ) find necessary for a legitimate analogy, is among them. This condition denotes the function of al-ʿilla al-mustanbaṭa as well. For as much as, for them, al-qıyās and at-ta‘līl are the same things. Therefore, it is not permissible to take characteristics specific to the original (al-ʿilla al-qāṣira) as the cause. In contrast, according to scholars such as Alā al-Dīn al-Samarqandī and Lāmişī, it is permissible to take such characteristics as the cause. The purpose of this article is to identify and analyze the issues on which the aforementioned dispute is based. For this, the intertextual comparison method will be used. ا بعلم الكلام ليس لها بنية موحدة، حتى وإن كانت داخل ً إن نظرية العلة في أصول الفقه التي تشكلت تأثر وقد تطور مع ، وسي بتأسيس الإطار النظري للعلة في العام الخامس من الهجرة ّ نفس الطائفة. قام الدب أعمال السرخسي والبزدوي، وأصبحت موضع جدل داخلي وتم انتقادها من وقت لآخر. تتجلى هذه الانتقادات بشكل أكبر في علماء سمرقند، الذين حاولوا إقامة علاقة بين أصول الفقه والمقدمات الكلامية واعتمدوا الماتريدية. تنشأ الخلافات المذكورة أعلاه من الاختلاف في النهج فيما يتعلق بالعلاقة بين العلة فإن أحد الأشياء التي ، ا لمنهج الأحناف ً والحكم وتنعكس في الشروط المطلوبة لإجراء مقارنة سليمة. وفق يعتبرها علماء الحنفية ضرورية لإجراء قياس صحيح هو "كون الوصف الموجود في الأصل متعديا". يعبر هذا الشرط عن وظيفة العلة في الوقت ذاته. فالقياس والتعليل هما نفس الشيء بالنسبة لهم. ولهذا لا يجوز التعليل بالصفات القاصرة عند عامة علماء الحنفية. من ناحية أخرى، يجوز إجراء تعليل بهذه ا ا للأصوليين مثل علاء الدين السمرقندي و اللامشي. الغرض من هذه المقالة هو تحديد ً لصفات وفق وتحليل القضايا التي يستند إليها النزاع المذكور أعلاه. لهذا، سيتم استخدام طريقة المقارنة بين النصوص.

Nedensellik ya da nesnede cari olan zorunluluk kavramını yalnızca neden-sonuç ilişkisi olarak ele almak problemin sadece bir bölümünü oluşturmaktadır. Problemin bu bölümü felsefe tarihinde ya epistemik ya da ontolojik şüphecilik olarak kendini göstermiştir. Nedensellik, hem evrenin işleyişinin çözümlenmesi için, hem de kesin bilginin elde edilmesinin bir kriteri olarak düşünceye konu olmuştur. Ancak nedensellik anlayışının özellikle hipotezlerin ve kuramların doğruluk kriterini belirlemede kullanılabilecek bir yönü daha vardır. O da sonuçtan hareketle nedenin vasıflarındaki zorunluluğun tespit edilmesidir. Bu problem, düşüncenin varsayımlardan ayrılması için özellikle bilimsel düşüncenin deney imkanı olmayan bölümünde göz önüne alınması zorunlu bir problemdir. Sonuçtan hareketle nedenin vasıflarının belirlenmesi usulü gerçekleştirilmeden ortaya konulan düşüncelerin birer varsayımdan ve kanaatten ibaret kalmaları kaçınılmaz görünüyor. Bu çalışmada nedenselliğin ikinci yönü olan sonuçtan hareketle nedenin zorunlu vasıflarının tespit edilmesine ilişkin akıl yürütmenin usulü tartışılmıştır. Considering the concept of causality or obligation in the object as a cause-effect relationship is only a part of the problem. This part of the problem manifests itself in the history of philosophy as either epistemological or ontological scepticism. Causality has been the subject of thought both for the analysis of the functioning of the universe and as a criterion for obtaining precise information. However, there is another aspect of causality that can be used to determine the criterion of the accuracy of hypotheses and theories. This aspect is to determine the necessity of the characteristics of the cause from the conclusion. This problem must be considered in order to distinguish the idea from the assumptions, especially in the non-experimental part of scientific thinking. It seems inevitable that the ideas put forward, without from-the-conclusion aspect, for determining the characteristics of the cause are made up of assumptions and convictions. In this study, the reasoning method for determining the necessary characteristics of the cause is discussed based on the second aspect of causality.

ÖZET Nassların, sübûtu katî, delâleti hükümlere katî olabileceği gibi zannî de olabilir. Nassların, sübûtu ve delâleti katî olan hükümlerinin her türlü yoruma kapalı olduğu görüşü hâkimdir. Öte yandan nassların, sübutu katî, hükme delâleti zannî olanlar ile sübûtu zannî, hükme delâleti katî olanlar veyahut hem sübutu hem de delâleti zannî olanları da bulunmaktadır. Zannî nasslar, daha geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu tür nasslar, müçtehidin içtihat alanı olup değişime ve yoruma açık olduğu görüşü hâkimdir. Neticede nass ve içtihat alanı diye iki alan bulunmaktadır. Müçtehidin alanı, nassların zannî alanıdır. Bu bağlamda nassların, katî ve zannî alanlarının birbirinden ayrılması gerekir. Katî alanların zamanlar üstü genel geçer, evrensel ilkeler olup değişime ve yoruma kapalıdır. Zannî alan, sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik ve sosyal-siyaset gibi disiplinlere bağlı olduğundan; bu alanda şartlar ve sosyal gerçeklik sürekli değişimi ve terakkiyi zorladığından; bu alan sürekli tecdidi de gerekli kılar. İslâm hukukunun bütün çağlara hitabı, bu zannî alandaki (özel) nassların hükme delâletinin, genel vahiy olan aklın içtihat dinamizmiyle sağlanır. Müçtehitler, problemlerin çözümünde, bu zannî nasslardan hüküm istinbat ederken; mantıksal istinbat metotlarını, usul denetim yöntemlerini benimsemişlerdir. Sosyal hukuk alanındaki nassların, doğru anlaşılması, yorumlanması ve uygulanması hiç kuşkusuz ayrı bir tecrübe, metodoloji ve üslubu gerektirir. Öyle ki Müslümanlar, Kur’ân’ın hükümlerinin katî ve zannî, genel ve özel olduğuna bakmaksızın vahyolunduğu dönemden kıyamete kadar geçerli ve evrensel olduğuna inanırlar. Keza Müslümanlar, Kur’ân intizamının gerçekleşmesinin temel rüknünün bu nassların anlaşılmasında yattığına da inanırlar. Bütün problemin, bu nassların doğru anlaşılması, yorumlanması ve uygulanması olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan Müçtehitler ve bilginler, İslâm hukukuna yürürlük sağlamak için tarihten günümüze “eserciler ve reyciler” temelinde, ya “kıyası” genişletmişler, ya “istihsan ve istislah” yöntemini benimsemişler ya da, din ve şeriat ayrımı, nesh kuramı, şûrâ ile icmâ prensibi, illetin değişimi ilkesi, mekâsıd teorisi, tarihsellik ve evrensellik yöntemi, örf ve adet hukuku, hakikat ve mecaz gibi farklı kavramlara yükledikleri benzer anlamlar ile aynı gayenin tahakkuku için yürürlük sağlamaya çalışmışlardır. Bu durumda, içtihat alanında, ciddi bir kavram kargaşası yaşandığından, farklı kavramlarla ayni gayeye yönelseler de kavramlara yükledikleri anlam farklılığından kavram dövüşü yasanmış, sonuçta yazılı veya sözlü ittihat da çoğunlukla sağlanamamıştır. Bu bağlamda çalışmamızda nassların doğru anlaşılması, yorumlanması ve uygulanması konusunda en büyük etkiye sahip olduğunu düşündüğümüz içtihadın mana değeri üzerinde durulacaktır.

Doktora Tezi, Fıkıh usûlü ve nahiv usûlü arasındaki ilişkinin ele alındığı bu çalışmada her iki usûl arasındaki ilişki boyutları incelenmiş ve aralarındaki benzer ve farklı yönler ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu çalışma bir giriş, üç bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın konusu, önemi, amacı ve kapsamı üzerinde durulmuş ve çalışmanın kaynaklarına yer verilmiştir. Birinci bölümde fıkıh ve nahiv ilimleri arasındaki ilişki boyutlarının genel çerçevesi incelenmiştir. Nahiv ve fıkıh usûlü ile nahiv usûlü ve fıkıh usûlü arasındaki ilişkiye değinilmiştir. Ayrıca her iki usûldeki telif yöntemi, dilin kökeni, hükümler, lafızların anlama delaleti ve müctehidin şartlarına yer verilmiştir. İkinci bölümde bu iki usûlde geçen ve naklî deliller olan Kitap, Sünnet ve icmâ delillerinin mahiyetleri, şartları, delil oluşları ele alınarak bu deliller arasındaki benzer ve farklı yönler incelenmiştir. Üçüncü bölümde her iki usûlde bulunan ve aklî deliller olan kıyas, istihsân ve istishâb delillerinin mahiyetleri, türleri şartları ve delil oluşları incelenmiştir. Ayrıca her iki usûldeki delillerin teâruzu ve tercih yöntemleri ele alınmıştır. Sonuç kısmında da bu araştırmayla elde edilen neticelere yer verilmiştir., In this study, which deals with the relationship between jurisprudence and Arabic grammar methodology (nahiv), the dimensions of the relationship between the two methods were examined and similar and different aspects were tried to be put forward. This study consists of an introduction, three sections and a result. In the introduction, the subject, importance, purpose and scope of the study are determined and the sources of the study are included. In the first chapter, the general framework of the dimensions of the relationship between fiqh and nahiv is examined. The relation between Nahiv and jurisprudence and nahiv methodology and jurisprudence is mentioned. In addition, the use and origin of language, rulings (ahkam), the indication of the text to the meaning and the conditions of the mujtahid are given in both methodologies. In the second part, the similarities and differences between these methodologies are examined by taking into account the nature, conditions and evidence of the Book (Quran), Sunnah and consensus (ijmâ) proofs in these two methods. In the third chapter, the nature of the proofs found in both methods, namely analogy (kiyas), istihsan and istishab are examined. In addition, the preference methods during the conflict of evidences in both methodologies are discussed. In the conclusion part, the results obtained by this research are included.

Arap dilcileri dilin bütününü ilgilendiren genel ve kapsamlı dil kuralları vaz etmişlerdir. Ancak bununla yetinmemişler ve vaz ettikleri dil kurallarını bütün yönlerden ele almışlardır. Özellikle yöntem ve görüş farklılıklarından kaynaklanan dil ekollerinin ortaya çıkmasıyla birlikte dilciler arasındaki dil tartışmaları yoğunluk ve hız kazanmıştır. Söz konusu tartışmalarda dilciler kendi görüşlerinin doğruluğunu ortaya koymak, muhataplarının görüşlerinden yanlış bulduklarını geçersiz kılmak üzere çeşitli yol ve yöntemler geliştirmişler, kuralları açıklamak ve gerekçelendirmek, tartışmalı dil konularında muhataplarını ikna etmek üzere farklı akıl yürütme biçimleri göstermişlerdir. İşte bu çalışmada dilcilerin sıklıkla başvurdukları akıl yürütme biçimleri çeşitli örnekleriyle ele alınacaktır. Arabic linguists have set general and comprehensive language rules concerning the whole language. But they weren’t content with this and have discussed the rules which they have set in all its aspects. Especially with the eme rgence of language schools resulting from differences in method and opinion, the debates on language between linguists have gained intensity and speed. In these discussions, the linguists have developed a variety of ways and methods to establish the correctness of their own opinions and to invalidate the opinions of interlocutors that they found wrong. They also showed different ways of reasoning to explain, to justify the rules and to convince their respondents on controversial language issues. In this study, the several ways of reasoning that linguists frequently use will be discussed by giving various examples.

Arap dili ve belagatini canlı tutan ve günümüze kadar etkinliğini sürdürmesinde rol oynayan en büyük etken Kur’ân-ı Kerîm’dir. Arap diline mahsus konulardan biri olan birtakım isimlerin gayr-ı munsarif olmaları konusunda da Kur’ân-ı Kerîm, Arap dilinin bütün inceliklerini zarif ve hassas bir şekilde kullanmıştır. Gayr-ı munsarif, sarfdan men edilmiş isim için kullanılan bir kavramdır. Sarfdan maksat ise tenvîndir. Araplar, isimlik konusunda kökleşmiş ve kuvvet kazanmış kelimeler için hafiflik alâmeti olarak tenvîn kullanırlar. Bu açıdan, isimlikten uzaklaşarak fiillere benzeyen kelimeler ağır kabul edilir ve tenvînden men edilirler. Fiil, isimden türediği için onun fer’i sayılmaktadır. Gayr-ı munsarif isimler de fiile benzediğinden dolayı gayr-ı munsarif kabul edilirler. Bu çalışmada gayr-ı munsarif konusu, gayr-ı munsarif isimler ve özellikleri dile getirildikten sonra Kur’ân-ı Kerîm’de gayr-ı munsariflik konusunun nasıl uygulandığı meselesi tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda öncelikle bir veya iki illetle gayr-ı munsarif olduğu belirtilen kelimeler tespit edilmiş ve bu kelimelerin geçtiği âyetlere işaret edilmiştir. Birçok âyette gayr-ı munsarif kabul edilen kelimelerin kullanımına yer verildiği için çalışmanın sınırları düşünülerek gayr-ı munsarif kabul edilen kelimelerin geçtiği her âyetin metnine yer verilmemiştir. Bu maksatla gayr-ı munsarif kelimelerin geçtiği sûreler ve bu sûrede geçen âyet numaraları zikredilerek yetinilmiştir., The most important factor that kept the Arabic language and eloquence alive and played a role in the continuation of its activity is the Qur’an. The Qur’an has used all the subtleties of the Arabic language in an elegant and delicate way in order that some of the names, which are specific to the Arabic language, be non-existent.Non-munsarif is a concept used for the name banned from consumables. The purpose of consumption is tenvîn. The Arabs use tenvin as a sign of lightness for the words that are rooted and gained strength in the name. In this respect, words that are similar to verbs by moving away from nouns are accepted as heavy and are banned from tenvîn.Since the verb derives from the name, it is deemed to be its individual. Since the non-munsarif names are similar to the verb, they are considered non-munsarif. In this study, the issue of non-munsarif, the names of non-munsarif and their characteristics are explained, and then the issue of how the subject of non-munsarif is applied in the Quran is tried to be determined.In this sense, first of all, one or two of the words that are specified to be non-munsarif identified and the verses of these words are pointed out. In many verses, since the use of words that are considered to be non-conscientious is included, the text of each verse that includes the words considered as non-conscientious is not included considering the limits of the study. For this purpose, the surahs where the non-munsarif words are passed and the verse numbers mentioned in this surah are satisfied.

İnsanı bireysel ve toplumsal hayatında ilgilendiren şer‘î hükümlerin tümü açıkça naslarda yer almamaktadır. Bu hükümlerin büyük bir kısmı, başta Kur’ân ve sünnet olmak üzere şer‘î delillerden kaynaklanan birtakım istidlâlî/ictihâdî delil ve/veyayöntemlerden elde edilmektedir. Bunların başında fıkhî kıyasa temel teşkil eden ta‘lîlyöntemi gelmektedir. Usûlcüler yolculuk ve hastalık gibi zâhir ve munzabıt/istikrarlıvasıflarla yapılan ta‘lîl türünde ittifak etmişlerdir. Ancak bu vasıflarda genellikle içkinolan ve hükümlerin asıl gerekçelerini oluşturan meşakkat ve benzeri tikel hikmetlerle/maslahatlarla yapılan ta‘lîlde ihtilaf etmişlerdir. Hikmet ve maslahatların zaman,mekân, şahıs ve durum bakımından değişken ve esnek olması, usûlcülerin bu konudakiihtilafına yol açan nedenlerin başında gelmektedir.&nbsp

Fıkıh usulünün en önemli meselelerinden biri kıyas olup, kıyas konusu içerisinde tartışmaların en fazla yer aldığı konular ise illet bahisleridir. İllet bahislerinde yer alan başlıklardan birini de illete yönelik itirazlar teşkil eder. İllete yönelik çeşitli itirazlar zikredilir ki bunlardan biri de illetin muttarid olup olmaması veya illetin tahsisinin imkânı gibi meselelerle bağlantılı olan nakz itirazıdır. İlletin bulunmasına rağmen hükmün bulunmaması anlamına gelen nakzın geçerlilik alanı ve bu itiraza karşı verilebilecek cevapların geçerliliği noktasında görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Biz bu çalışmamızda, hangi durumlarda illeti geçersiz kılacağı; yöneltilen nakz itirazına ne şekilde cevap verilerek bu itirazın defedilebileceği, bu cevapların geçerli ve geçersiz olanları gibi hususlar üzerinde duracağız.

Hadis ilminin bir alt kolu olan İlelü'l-Hadis ilmi, hadis tenkitçilerinin en çok emek harcadıkları ve zorlandıkları bir ilim dalıdır. İlelü'l-hadis ilminde söz sahibi olabilmek için hadislerin varyantları ve ravilerin halleri hakkında ileri düzeyde tecrübeli olmak gerektiğinden bu alanda eser yazan hadisçilerin sayısı çok sınırlı kalmıştır. Ahmed b. Hanbel de bu alanda en çok hizmet eden hadisçilerin arasında sayılmaktadır. Ahmed b. Hanbel'in ilel hakkındaki görüş ve uygulamaları oğlu Abdullah tarafından el-İlel ve Ma'rifetü'r-Ricâl adlı kitabında toplanmıştır. Ahmed b. Hanbel'in bu eseri, kendisinden önce bu alanda fikir yürütmüş mütekaddimûn hadis tenkitçileriyle, daha sonra gelecek hadisçiler arasında köprü görevi yapmaktadır. Bu kitap zengin içeriğiyle kendisinden sonra yazılacak tüm ilel ve hadis usulü eserlerinin ilk kaynağı olma özelliğini taşımaktadır. Biz bu çalışmamızda Ahmed b. Hanbel'in ilel alanında yazmış olduğu el-İlel ve Ma'rifetü'r-Ricâl adlı eserini ve bu eserde takip ettiği metodu inceleyerek hadis ilmine yaptığı katkıları tespit edeceğiz. As a branch of sciences of hadith, the science of İlel hadith is one of the most challenging topics for hadith critics. Since contributing to the science of defective hadith necessitates a considerable expertise in the variants of hadith and situation of quite, the number of hadith scientists contributing in this field has been limited. In particular, Ahmad B. Hanbal is within the most important place amongst those who contribute in this field. His opinion and practice on 'ilal are compiled into the book entitled "Kitab al-'Ilal wa-Ma'rifat al-Rijal" by his son, Abdullah. This book acted as a bridge between his successors and thoughts of his predecessors. By its rich content, his book has become one of the very first references for studies regarding the hadith methodology and the science of defective hadith. In this paper, we try to deal with his contributions in the science of defective hadith by investigating his "Kitab al-'Ilal wa-Ma'rifat al-Rijal" and its methods.

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. İslam düşünce tarihinde önemli yeri olan şahsiyetlerden biride Şeyhu'l-İslam Takiyuddin İbn Teymiyye'dir. Bir Hanbelî olarak nasscı ehli-hadis geleneğini temsil eden bu fakîhin aklî bir yöntem olan kıyasa münasebeti bu araşdırmamızın esas konusudr. İbn Teymiyye nassların bütün Fıkhî hükümleri kapsadığı fikrini savunmuş, kıyas gibi aklî yöntemlerle elde edilen hükümlerin de aslında nasslarda mevcut olduğunu söylemiştir. Nassların şümulluluğunu, her şeyi ihata edip, her şeye yeteceğini savunan fakihimiz bunun yanında hükümlerin istinbatında, özellikle benzerlerine tatbik etmek için nasslarda var olan illet ve hikmetlerin belirlenmesinde aklın rolünü inkâr etmemiştir. Bu konuda nassların üzrerinde akıl yürütmeyi ve dolayısıyla kıyası inkar eden Zahirî'leri ve Eş'arî kelamının etkisinde kalarak hükümlerde illet ve hikmetleri inkâr eden bazı ehli sünnet ulemasını tenkit etmiştir. İbn Teymiyyen'nin tefekkürünün diğer bir ana teziyse sarih akılla sahih nassın bir-birine zıt olamayacağı fikridir. Bu düşünce İbn Teymiyye'nin kıyas anlayışını da oturttuğu diğer esas zemindir. Ona göre sahih nassın kaynağı İlahi vahiy olduğu gibi sarih akılın da kaynağı İlahîdir. Allah insanlara Kurânı nazil ettiği gibi Mizanı, yani düşünme ölçme duğusunu da insana nazil etmiştir. Her ikisi ilahi kaynaklı olduğu gibi bir-birilerine de ters düşmez, aksine biri diğerini tamamlar. Kıyasda bir akli yöntem olarak bu Mizan'ın ürünüdür. Bu düşünceden hareketle İbn Teymiyye bazı fakihlerin kıyasla elde edilen hükümlerin nassa aykırı ola bileceği iddialarını eleştirmiş, onların bu düşüncesini aksettiren fürudaki bazı birçok konuları ele alarak teker-teker cevaplandırmıştır. Bu tezde İbn Teymiyye'nin fıkıh usulündeki kıyas anlayışı zikrettiğimiz yönleri ile ele alınmış bu konuda detalları ile incelenmiştir. Anahtar kelimeler: ehli-hadis, Hanbelîlik, İbn Teymiyye, illet, kıyas. One of the important personalities in the history of Islamic thought is Shaykh al-Islam Taqi ad-Din IbnTaymiyyah. The main subject of this research is the attitude of this Hanbalifaqihwho represents the Ahl al-Hadith tradition towards the rational method qiyas. IbnTaymiyyah argued that nasses encompass all Islamic jurisprudence provisions and stated that those provisions which are derived by the rational method qiyas exist in nasses. The faqihreasoned that nasses are all-comprehensive, encircle everything and are enough for everything but he did not deny the role of intelligence in deducing rules (istinbaṭ), especially in determining reasons (illet) and meanings (hikmeh) of nasses to apply tothe analogous. He criticized certain ulama of ahlisunnahwho rejected illet and hikmeh in hadiths being under the influence of Zahiri and Asharikalam which deny reasoning of nasses and qiyas. The other essential thesis of IbnTaymiyyah is that the clear (sarih) intelligence and valid (sahih) nass could not conflict with each other. This thought is the other basis on which IbnTaymiyyah grounded his qiyasunderstanding. According to him, as the origin of valid (sahih) nass is the divine inspiration, the origin of clear (sarih) intelligence is also Allah. As Allah sent Quran to humans, he also sent Mizan, namely, the sense of thinking and reasoning. Because the origin of both of them isAllah, theycannot be in conflict, conversely, they supplement each other. Qiyas is also the outcome of Mizan as a rational method. With this in mind, IbnTaymiyyah criticized the claims of some faqihs that the provisions derived by qiyas could be in conflict with nasses, and responded to the subjects which reflect their thoughts one by one. In this research,the qiyasunderstanding of IbnTaymiyyah in usul al-fiqhis handled with the mentioned aspects and is examined in detail. Key words: Ahl al-Hadith, Hanbalischool, IbnTaymiyyah, illet, qiyas.

Teftâzânî’nin Sa‘dînî adlı şerhi, Zencânî’nin sarf ilminde telif ettiği meşhûr et-Tasrîfu’l-‘izzî adlı risale üzerine yazılmıştır. Söz konusu eser üzerine onlarca şerh yazıldığı halde hiçbirisi Teftâzânî’nin ilk telifi olan Sa‘dînî kadar şöhret kazanamamıştır. Sarf konularını son derece ilmî bir uslûpla sunması, çok basit görünen konuları bile diyalektik yöntemler kullanarak çeşitli yönleri ile analiz etmesi, sarf kaidelerini çok sayıda illetlerle izah etmesi ve metne yöneltilebilecek eleştirileri mantıkî delliller kullanarak bertaraf etmesi Sa‘dînî adlı şerhin en dikkat çekici özelliklerindendir. et-Tasrîfu’l-‘izzî metni içinde geçen tanım ve kurallar, Sa‘dînî'de genişletilerek açıklanmış; eksik bırakılan konular tamamlanarak meselenin doğru biçimde kavranılması sağlanmıştır. Yine şerhte yer alan tartışmalı konular son derece objektif bir yaklaşımla değerlendirilmiş; çoğu zaman görüşler arasında tercihte bulunulmuş olsa da bazen özgün görüşler de ortaya konmuştur. Şerhte, ihtilaflı konularla ilgili verilen şâhid örnekler çoğu zaman şiir, Kur’ân-ı Kerim âyetleri ve kısmen hadislerden oluşurken, sarf kurallarının anlaşılması için verilen örnekler genelde yalın kelimelerden oluşmaktadır. Anahtar Sözcükler Arap Dili, Sarf, Teftâzânî, Sa‘dînî, Sa‘diyye, et-Tasrîfu’l-‘İzzi, Zencânî, Medrese, Şerh, illet. Taftâzânî’s “Sa‘dînî ”commentary which he wrote in the field of Morphology is a work on the nature of written famous text called Zencânî's Tasrîfu'lIzzie. Although many commentaries were written on this text, they all never became famous than the first work of Taftâzânî’s “Sa‘dînî ”commentary. Even though “Sa'dînî” is the first work of Taftâzânî, it has extremely provided Morphology issues in a scientific manner and it is the most striking feature of the work to analyze issues appears very simple by using a variety of dialectical methods, and answer with logical evidences to eliminate the criticism that can be directed to text and be explained by using a large number of Morphology rules. The definitions and rules described in Tasrîfu'l-Izzie text are explained by expanding in the work and the cases which were left incomplete, are ensured to be understood correctly. Controversial issues in the work are evaluated with a very objective approach, and often have been made in the choice between opinions, though sometimes also demonstrated the unique opinions. In this work, the witness examples given regarding controversial issues are composed often poetry, Quran verses and partially hadiths; the examples given for the understanding of Morphology rules consist mainly of simple words. Keywords Arabic Language, Morphology, Taftazani, Sa'dînî, Sa'diyyah, Tasrîfu'l-Izzie, Zencânî, Madrasah, Commentary, Reason

Bu makale İbnü’l-Varrâk ve nahvin illetleri hakkındaki görüşlerini ortaya koyan bir çalışmadır. Nahvin illetleri konusu daha çok klasik nahivciler tarafında irdelenmiş ve bu konuda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Nahivciler illeti ilgilendiren bazı konularda ittifak etmiş, bazılarında ise ihtilafa düşmüşlerdir. Genelde klasik nahivciler özelde ise İbnü’l-Varrâk nahiv illetleri konusunda bazı yerlerde aşırıya giderek bir nahiv kuralı için üç, dört ve bazen de yedi tane illet göstermişler ve konuyu içinden çıkılmaz hâle getirmişlerdir. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, nahiv illetleri konusu kadar klasik nahivciler tarafından derinlemesine ele alınarak konu karışıklığına olmaktadır. Ancak Zeccâcî’nin de söylediği gibi eğitimsel amaçlı illet sayılan talimî illetler, Arap dilinin ayrılmaz parçasıdır. Bu sebeple de nahiv illetlerinin ele alınması Arap dili çalışmalarının gelişmesi açısından büyük önem arz etmektedir. This article deals with Ibn Warraq's opinios on Ilal's of Nahiw. The subject of Nahiw’s Ilal was examined more by classical grammarians and the different opinions were asserted in this matter. Arab grammarians agreed and disagreed on some subjects which deal with Ilal. Generally classical grammarians, especially İbnu’l Warraq, exaggerated in the Nahiw’s Ilal by showing three, four and sometimes seven examples for one rule and therefor they complicated the subject. On the other hand, it must be said that the subject of Ilal which has been handled intensively by the classical grammarians caused complexity. But, as Zajjaji said, the instructional Ilals which are accepted as educational are the inseparable parts of the Arabic Language. Because of that, the handling of the Nahiw Ilals is very important in terms of the development of the studies of Arabic Language.

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır.

Tez (doktora) -- Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2008 Libra Kayıt No: 65014 İllet ve şaz kavramları sahih hadisin tanımında zikredilen ve rivayetin sıhhatini etkileyen önemli kavramlar arasında sayılmaktadır. İllet ve şaz terimleri sahip oldukları bu önemlerine binaen henüz ikinci asrın sonlarında sistemleşmeye başlamış oldukça erken sayılabilecek bir dönemde hicri ikinci asrın sonlarında müstakil eserler meydana getirmiştir.Terim olarak klasik literatürde. ‘sağlam bir haberin sıhhatine zarar verebilecek gizli bir sebep’ şeklinde tanımlanan illet kavramının ilgili literatür göz önüne alındığında rivayetlerin sıhhatini etkileyebilecek her türlü kusur anlamına geldiği söylenir. Şaz kavramı da tanım itibariyle ravinin rivayetinde tek kalması ve güvenilir ravinin kendisinden daha güvenilir bir raviye muhalefeti gibi farklı anlamlarda kullanılmıştır. Ancak bir rivayetin şaz olarak nitelendirilebilmesi için söz konusu teferrüd ve muhalefet in birlikte bulunması gereltiği kanaatine varılmıştır.Sonuç olarak illet kavramı niteliğine göre bazen hadisleri zayıf kılabilmekte bazende uydurma olmalarına neden olan unsurlar arasında sayılmaktadır. İlletli olduğu söylenen rivayetin başka kanallardan desteklenmesi ile en azından rivayetin metninin toleree dilebildiği söylenebilir. İllet kavramı rivayetlerde bulunan kusurlar anlamına geldiği ve içeriğinde öznellik barındıran anlama ve yorumlama ile yakın ilişkili olduğu için illete yönelik farklı okumalarını ve farklı görüşlerin olması da doğal karşılanmalıdır.ANAHTAR SÖZCÜKLER: illet, şaz, rivayet, illet türleri, rivayetlerdeki kusurlar

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Son çeyrek yüzyılda hızlanan küreselleşme süreci, kitle iletişim araçlarının yaygınlığı, çok uluslu kuruluşların öneminin artması, göçler gibi küresel düzeyde meydana gelen gelişmeler ve paradigmal değişiklikler, çoğulculuk olgusunu her geçen gün daha çok gündeme taşımakta ve olgu kendisini çalışmalarda daha fazla hissettirmektedir. Çoğulculuk söylemleriyle günümüz toplumlarındaki etnik, kültürel, dinsel ve dünya görüşleri açısından farklılıkların, özellikle kültür ve eğitim alanlarında taleplerinin olduğu görülmekte ve bu durumun eğitim politikaları ve programlarında yeni anlayışları doğuracağı öngörülmektedir.Bu çalışmayla esas manada, son dönemlerde farklı alanlarda sıkça karşılaştığımız çoğulculuk olgusunun, öncelikle ona katkı yapan düşünürlerin fikirleri çerçevesinde ele alınarak betimlenmesi, ardından da buna bağlı olarak çoğulculuğun kültürel, dinsel ve siyasal boyutlarının genelde din eğitimine etkilerinin, özelde ise konunun Türkiye bağlamında tartışılması amaçlanmıştır. Yöntem olarak betimleyici bir yaklaşım tercih edilmiştir.Literatürün yorumlanmasıyla ulaşılan bulgular bizi; (I) özellikle Sovyetler Birliğinin dağılması, 11 Eylül 2001 terör saldırıları gibi yakın dönemde uluslararası düzeydeki gelişmelerin din eğitimine ilgiyi artırdığı; (II) bu dönemde okullarda din eğitiminin amacı ne olmalıdır ve nasıl bir din eğitimi soruları üzerinde daha fazla durulduğu; (III) okullarda din eğitiminin geleneksel bir mezhep veya dinin savunuculuğunu yapacak şekilde verilmesinin eleştirilmeye başlandığı ve (IV) çoğulcu din eğitimi modellerinin daha fazla ilgi gördüğü sonucuna götürmüştür.Yine araştırmada, çoğulculuğa ilişkin, tek bir anlayıştan ziyade farklı yaklaşımların olduğu; bunlardan liberal teorinin bireysel hakları öne alan yaklaşımı ile grup haklarını temel alan toplulukçu /cemaatçi yaklaşım biçimlerinin ön plana çıktığı; ancak uzlaşmaya dayalı, süreç odaklı ?çokluk içinde birlik? vurgusuna sahip Habermas'ın çoğulculuk anlayışının, Türkiye bağlamında, okullarda yer alan din derslerinin politika ve pedagojisinde daha uygulanabilir olduğu değerlendirmesine ulaşılmıştır. Worldwide developments and paradigmatic changes such as the globalism process that has gained speed in the last quarter-century, the spreading of the means of mass media, the rise in the importance of multi-national organisations, and migrations have been laying growing importance on the issue of pluralism and one can feel its existence in recent studies more than before. Discussions on pluralism mainly hint at ethnical, cultural, religious, and world views of in today?s societies and at demands on cultural and educational fields in particular, and this state is foreseen to give rise to new visions in educational policies and programs.This paper basically aims to describe the issue of pluralism that we have frequently been coming accross in varied fields; initially within the framework of the ideas of philosophers that have contributed to it, and then to discuss the impacts that cultural, religious, and political dimensions of pluralism have had on religious education in general, and on the context of Turkey in particular. With regards to the nature of the research, a descriptive approach has been adopted as the method.The interpretation of literatüre has led us to results that; (I) recent international developments, particularly the collapse of the Soviet Union and the 11 September 2001 terrorist attacks have caused a rise in the interest towards religious education, (II) the questions concerning what should be the purpose and the content of religious education given at schools have gained importance, (III) serving religious education at schools in a way that favours a traditional denominational or a confessional religious education has begun to be put into question and (IV) pluralistic religious education models receive more interest.The research has also led us to the conclusion that a variety of approaches rather than one concerning pluralism have existed; among these, the liberal theory?s approach that favours personal rights and the community/congregation-based approach that frames its discussions on groups? rights have become more prominent; however, Habermas? consensus-based, process-oriented idea of pluralism, that stresses ?unity in plurality?, seems to be more applicable to the policy and pedagogy of the religious education courses at schools in Turkey.

Hadisin sıhhatinin belirlenmesinde, hadisin iki unsuru olan sened ve metnin sıhhat ilişkisine yönelik farklı yaklaşımlardan söz edilebilir. Bu yaklaşımlardan rivâyet ilimleri açısından en dikkat çekici olan, senedin sıhhatinin bir bütün olarak hadisin sıhhatini gerektirmeyeceğidir. Buna göre hadisin metninde olabilecek illet ve şâz gibi durumlar sened sahih olsa dahi hadisin sıhhatini zedelemektedir. Ancak hadis usûlünde yapılan sahih hadis tanımında zikredilen illetlerin daha çok hadislerin senedlerinde bulunması ve her şâz’ın sıhhati etkilememesi sıhhat tespitinde metnin esas alınmasını zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, bir hadis usûlü kâidesi olarak lanse edilen “sened sıhhati metnin sıhhatini gerektirmez” söyleminin hadis usûlü açısından ortaya çıkışı ve tarihi süreçteki gelişimi ve yansımaları önem arz etmektedir. Bu çalışmada hadis usûlü odaklı bir tespit ve analiz yapılarak, sahih hadisin kritiğinde sened ve metnin sıhhat bütünlüğü veya ayrılığı konusu illet ve şâz çerçevesinde tartışılacaktır.

ÖZETYazar : Abdülbaki DENİZÜniversite : Uludağ ÜniversitesiAnabilim Dalı : Temel İslam BilimleriBilim Dalı : İslam HukukuTezin Niteliği : Yüksek Lisans TeziSayfa Sayısı : xiii + 150Mezuniyet Tarihi : / / 2006Tez : Prof. Dr. Yunus Vehbi YAVUZdanışman(lar)ıİSLAM HUKUKUNDA İLLET KAVRAMI VE FAİZİN İLLETİBu çalışma, gelenek ile modernizm ikilemi arasında kendine yer bulmayaçalışan kavramlardan biri olan ?faiz ve illeti problemi? ile ilgili olarak ortayaçıkmıştır. İslam Hukukunda değişik değerlendirmelere konu olan faiz olgusu veonun felsefi altyapısını oluşturan ?illet? kavramı detaylı bir şekildearaştırılmaktadır. Bu çalışmada faizin mahiyeti ve tarihçesi, İslam'da faize bakışkonularıyla birlikte illet olarak ifade ettiğimiz faizin teorik gerekçesi üzerinde birçok açıdan odaklanılmıştır. Genel olarak semavi dinlerin faize bakışı, aralarındaOsmanlıların da bulunduğu bazı beşeri sistemlerin pratikte faiz problemine nasılbaktıklarına değinilmiştir. Bu arada Kur'an ve Sünnet'te faiz ve illeti hususundabilgi verildikten sonra illet hakkında değişik mezhep ve alimlerin görüşlerine yerverilmiştir.Şüphesiz sosyo-ekonomik bir olgu olan faiz problemi ile ilgilideğerlendirmeler devam edecektir. Zira faiz olgusu ile ilgili olarak ?Ekonomininbel kemiği ve lokomotifi? şeklinde yapılan değerlendirmeler yanında?Ekonomileri iflasa götüren sömürü aracı? gibi ifadeler iktisadi hayatın bilinengerçeklerindendir. Buna dini argumanları da kattığımızda gerçekten içindençıkılması zor bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu arada faizin oran, zaman vezemini ile ilgili ortaya atılan değişik görüşler bazılarının kendi dünya görüşünütemellendirirken başvurduğu önemli malzemeler olarak değerlendirilmiştir.Sonuçta günümüzdeki faiz probleminin sadece İslami hassasiyetlere sahipinsanların değil bütün herkesin problemi olduğu genel kabul gören bir gerçektir.Bu hassasiyete binaen bu çalışmada özellikle illet kavramı ile ilgili klasikfıkıh kitaplarında ortaya atılan bazı izahlar sorgulanmakta ve faizin illetine yenibir bakış açısı kazandırılmaktadır. Böylece faizin nitelik ve kapsamı bağlamındayeni bir tanımlama denemesi yanında özellikle illet kavramını günümüz iktisadigerçeklerine uygun bir tarzda değerlendirmenin önemine vurgu yapılmaktadır.Anahtar SözcüklerFaiz problemi İllet Faizin mahiyetiiii ABSTRACTYazar :Abdülbaki DenizÜniversite : Uludağ UniversityAnabilim Dalı : Basic Islamic SciencesBilim Dalı : Islamic LawTezin Niteliği : MasterSayfa Sayısı : xiii +150Mezuniyet Tarihi : â¦./â¦../2006Tez Danışman(lar)ı : Prof. Dr. Yunus Vehbi YavuzCAUSE IN ISLAMIC LAW AND CAUSE OF INTERESTThis work deals with one of the concepts struggling to find a place betweentradition and modernity, and investigates the interest, on which extremeinterpretations appear in the public opinion, and ?cause? of it. It focuses on thetrue nature and history of interest, viewpoints of Islam and other systems aboutinterest and the theoretical justification of it. Firstly, it is investigated that what isinterest in economical systems, then what is it according to main tree religions (i.e.Judaism, Christianity and Islam) and lastly practical solutions which wererealized in various societies among which is Ottoman society. Meanwhileknowledge about interest in the Qur?an and the Prophetic Tradition was given.There is huge discussion about interest. On one side there is statement suchas ?backbone of the economy?, on the other side ?tool of exploitation thatbankrupt economies?. When religious arguments are taken into account, itbecomes more complicated and difficult to solve. Some claims that disputes aboutinterest rates and its duration give clues for its flexibility. Consequently, it isobvious that interest is not a problem only for people who have Islamic concerns,but for all.Key wordsInterest cause of interest true nature of interestiv 163

İslâm Hukukçuları hadislerden hareketle, faizin hangi mallarda ve hangi şartlarda gerçekleştiğini yani faiz illetinin ne olması gerektiğini tesbit etmeye çalışmışlardır. Buna göre paralarda faiz illeti; Hanefîler ve Hanbelîlere göre, "cinsle beraber tartılır olma özelliği", Şâfiîler ve Mâlikilere göre, "para olma özelliğinin hakim unsur olması", bazı fakihlere göre de, "tam para olma özelliği olması" dır. Paraların dışındaki mallarda ise faiz illeti; Hanefîler ve Hanbelîlere göre, "cinsle beraber ölçülür olma özelliği", Şâfiîlere göre, "gıda olma özelliği", Mâlikilere göre, "stoklanabilen gıda olma" dır. Ancak söylendiği devrin şartlan için uygun olabilen bu faizde illet anlayışları günümüz iktisadî ve ticarî hayatına tam uyum sağlayamamaktadır. Buna göre, günümüzde ticarî ve iktisadî hayatımıza cevap verebilecek faiz illeti "cinsle beraber mislî mal olmadır". By taking reference the words and the deeds of the prophet Muhammad, the Islamic lawyers and the academicians tried to determine that the goods and the circums tances in which the interest happens, in other words, they tried to find out the rate of interest disease. These works showed that the rate of interest in the four basic paths or the doctrines in Islam is interpreted as in the following: "It should be weighable with the main source" in the dominant factor should be monetary" in the doctrines of Shafii and Maliki. And finally "it should be expressed as absolute money" in the interpretations of some experts in the canon law of Islam. The interest disease for the goods except monetary can be expressed as in the following: From the point of the doctrines of Hanafi and Hambali " it should be countable with the main source". And from the point of the doctrine of Shafii "it has to be food". And finally from the point of the doctrine of Maliki " it has to be a food and can be made stocks of it". The expressions for the interest disease may be suitable at that time, but are not suitable for today's commercial and financial life. Finally, what we can suggest for the interest disease, which can be suitable today's financial and commercial applications is "the multiples of the same sort of the goods".