Search

Ferîdüddin Attâr (ö. 618/1221) tarafından 1187 yılında kaleme alınan ve Gülşehrî tarafından Türkçe’ye tercüme edilen Mantıku’t-tayr, dil ve değerler açısından zengin tasavvufî bir metindir ancak günümüzde yeterince tanınmamaktadır. Bu araştırma ile metnin günümüze taşınarak öğrencilere ulaştırılması amaçlanmıştır. Böylelikle Türkçenin yaşatılması, gelecek nesillere güçlü bir şekilde aktarılması ve Mantıku’t-tayr’da farklı insan tiplerini temsil eden kuşlar üzerinden öğrencilere temel değerlerin ve ahlâkî öğretilerin ulaştırılması hedeflenmiştir. Bu çerçevede, bir proje olarak hazırlanan Mantıku’t-tayr eserinin içeriği, masal anlatma geleneğinden yararlanılarak, minyatürler eşliğinde, ortaokul ve lise öğrencilerine, yaş düzeyine uygun biçimde sunulmuş ve ardından katılımcıların kuş masallarına ilişkin görüşleri değerlendirilmiştir. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, 2020-2021 öğretim yılı bahar döneminde Millî Eğitim Bakanlığına bağlı İstanbul ili, Üsküdar ilçesinde bulunan bir devlet okulu ve bir de özel okulda öğrenim gören on dokuz öğrenciden oluşmaktadır. Veriler, araştırmacılar tarafından oluşturulan yarı yapılandırılmış görüşme formlarıyla elde edilmiştir. Verilerin analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar şu şekilde sıralanabilir: Katılımcılar eserdeki karakterlerin farklı yönleriyle özdeşim kurmakta; zaafları, problemleri, hırsları, istekleri, vazgeçemedikleri ile benzeştiklerini ifade etmektedirler. Katılımcıların cevapları, eserdeki karakterlerin kendilerinden ve çevrelerindekilerden izler taşıdığı doğrultusundadır. 14. yüzyılda yazılmasına rağmen farklı mizaçları, karakterleri yansıtmakta başarılı ve güncel bir eserdir. Katılımcıların eserden farklı mesajlar çıkarması eserin zengin içeriğini yansıtmaktadır. Pek çok değeri ihtiva eden eserde, katılımcıların görüşleri çerçevesinde azim/gayret; farkındalık/özüne dönme ve dünyaya aşırı bağlanmama gibi değerlerin öne çıktığı görülmektedir. Çalışma sonunda öğrenciler pek çok yeni sözcüğü kelime dağarcıklarına eklediklerini ifade etmişlerdir. Eserin, ana dil eğitiminin yanısıra karakter ve değer eğitiminde de kullanılabilecek önemli bir metin olduğu söylenebilir. Mantik al-tayr, written by Farid al-Din Attar (d. 618/1221) in 1187 and translated into Turkish by Gulshehrî, is a mystical text rich in language and values, but it is not known enough today. With this study, it was aimed to bring the text to present day and deliver it to students. Thus, it was targeted to preserve Turkish language, pass it onto future generations in a strong way, and transfer basic values and moral teachings to students through the birds representing different human types in Mantik al-tayr. In this context, the content of the work which was prepared as a project, was presented to secondary school and high school students based on their age level by making use of traditional fairy taletelling, accompanied by miniatures. After the presentation, the participants' views on bird tales were evaluated. A case study design, one of the qualitative research methods, was employed in the study. The study group consisted of nineteen students studying in a state and a private school located in Üsküdar district of Istanbul province in the spring semester of the 2020-2021 academic year. Although it was written in the 14th century, it is a successful and up-to-date work that reflects different temperaments and characters. The participants’ additional work messages reflect the work’s rich content. The data were obtained using semi-structured interview forms prepared by the researchers. The content analysis method was used to analyze the data. The results obtained from the study can be listed as follows: The participants identified themselves with different aspects of the characters in the work and linked them to their weaknesses, problems, ambitions, and desires. The students indicated that they added many new words to their vocabulary. It can be said that the work is an important text that can be used in character and values education as well as mother tongue education.

Epistemik ihtiyaçlarımızın ahlaki yargılamalarımızı nasıl etkilediği, alan yazında henüz yeterince temsil edilmemiştir. Bu doğrultuda şimdiki çalışmada, belirsizlik durumlarında epistemik bir kesinliğe ulaşma arzusu olarak tanımlanan bilişsel kapalılık ihtiyacının, Ahlaki Temeller Kuramı’nın önerdiği bireyselleştirici ve birleştirici ahlaki temelleri yordamaya etkisi, politik yönelim ve dindarlığın düzenleyici etkisi incelenmiştir. Veriler gönüllü 489 katılımcıdan toplanmıştır ve Process Macro programı aracılığıyla düzenleyici regresyon analizi yürütülmüştür. Bulgular, katılımcıların kendilerini sağ kanat politik yönelimine sahip veya dindar biri olarak tanımladıklarında; bilişsel kapalılık ihtiyacının, bireylerin haklarını ve iyi oluşlarını koruma ile ilişkilendirilen bireyselleştirici ahlaki temelleri desteklemeyi yordama gücünün arttığını göstermiştir. Diğer yandan bilişsel kapalılık ihtiyacının, iç grubun ihtiyaçlarının karşılanması ve grup içi uyumla ilişkilendirilen birleştirici ahlaki temelleri desteklemeyi yordamasında dindarlık ya da politik yönelimin düzenleyici etkisinin olmadığı bulunmuştur. Bulgular “muhafazakârlığın güdülenmiş bir sosyal bir biliş olduğu” görüşü perspektifinden tartışılmıştır., The relationships between our epistemic needs and moral judgments are not yet sufficiently represented in the literature. Therefore, this study examined the moderating roles of political orientation and religiosity on the predictive effect of the need for closure on individualizing and binding moral foundations. Data were derived from 489 volunteered participants and tested with moderation regression analysis via the Process Macro. Results reveal that when the participants described themselves having a right-wing political orientation or being religious, the need for cognitive closure has an increased predictive effect on endorsing individualizing moral foundations associated with protecting individuals' rights and well-being. On the other hand, there was no moderating effect of religiosity or political orientation on the need for cognitive closure to predict endorsing binding moral foundations corresponded to the needs of the ingroup and ingroup cohesion. The findings are discussed from the perspective of the view that "conservatism is a motivated social cognition".

Öz: Klasik dönem ahlâk anlayışından farklı bir safhaya intikal edildiğini kabul ettiğimiz Tanzimat sonrasında ahlâk alanında birtakım değişim, dönüşüm ve kırılmalar yaşanmıştır. Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasî, sosyal ve ekonomik problemlere çözüm arandığı bu dönemde ahlâk alanı bir kurtuluş aracı olarak görülmüş ve ilgili literatürde ahlâka farklı anlamlar yüklemiştir. Bu yeni anlamların ahlâk için tayin edilen yeni gayeler şeklinde de okunması mümkündür. Bu çalışmada geç dönem Osmanlı ahlâk müelliflerinin modernleşme sürecinde, klasik dönemden farklı olarak ahlâka ne tür anlamlar yüklediği ve gayeler tayin ettiği üzerinde durulmaktadır. Böylece bir yandan geç dönem Osmanlı dünyasında ahlâk metinlerinin gerek şekil gerek muhteva olarak yaşadığı değişimin anlaşılması daha mümkün hale gelirken diğer yandan ise ahlâk metinlerinin modernleşme sürecinde oynadığı aktif rol daha rahat görünür hale gelecektir. Ayrıca ahlâkın modern dönemde ne derece pratik ve pragmatik bir hususiyet taşıdığı da daha anlaşılır bir vaziyet arz edecektir. Osmanlı modernleşme sürecinde gerçekleşen modern ahlâk tesis etme teşebbüslerinin tam anlamıyla doğru bir şekilde anlaşılması ahlâka yüklenen yeni anlamların hesaba katılmasıyla mümkündür., Citation/©: Aktaş, Y.İ. (2023). Geç Dönem Osmanlı Düşüncesinde Ahlâkın Anlamı. Theosophia, 6, 67-89.

Çağdaş Müslüman mütefekkir Faslı Taha Abdurrahman’ın postmodern aile hakkındaki değerlendirmelerini sunmayı amaçlayan bu makalede Taha Abdurrahman’ın, moderniteyi köklü bir eleştiriye tabi tuttuğu ve bu eleştiri üzerinden de İslami bir modernlik inşasına giriştiği özgün adı Rûhu’l-Hadâse: el-Medhal ilâ Te’sîsi’l-Hadâseti’l-İslâmiyye olan ve Türkçe’ye Modernlik Ruhu adıyla çevrilen eserinde postmodern ailede ahlaki değerlerin altüst oluş sorunuyla ilgili açıklamalarının takdimine çalışılacaktır. Tasviri bir anlatımın esas alınacağı makalede öncelikle “postmodern” kavramı gibi İslamî kültür havzasının dışında varlık kazanmış olan bir kavramı incelemeye almanın meşruiyet ve geçerliliği üzerinde durulacak, yanı sıra da Taha Abdurrahman’ın modernite-postmodernite arasındaki ilişki üzerine serdettiği düşünceleri özetlenecektir. Bu yönde bir özetleme, Taha Abdurrahman’ın anılan eserinde yürüttüğü modernite eleştirisi ve İslami bir modernlik önerisini anlamaya katkı sunacağı gibi postmodern aile bağlamında Batı’da kendini gösteren ahlaki olumsuzluk ve felaketler adına kaydedilen hususların, Müslüman aile üzerinde ne boyutta bir tesir icra ettiğine yönelik telmihlerde de bulunacaktır. Bu çerçevede Taha Abdurrahman modernite ve postmoderniteyi ideal modernlik olarak nitelendirdiği İslami modernliğe yakınlık ve uzaklık açısından ve modernlik ruhu olarak ifade ettiği ilkeleri dikkate almak suretiyle değerlendirmeye tabi tutmuş; “akılcılık” ve “ayırım” itibariyle postmodernitenin ideale daha yakın olduğu sonucuna varmıştır. Postmodern ailedeki temel sorunun ise ideal değerlerin tersyüz olması ve zıt değerlere tutunma yönünde bir dönüşüm sergilenmesi olduğu görüşündedir. Taha Abdurrahman’a göre bu dönüşümün sebepleri postmodern ailede kişilikliliğin kişiliksizliğe dönüşmesi, yükümlülüğün yerini hazzın alması ve mutluluğun bir oyuna çevrilmesidir. Bu bağlamda kişinin ailesine karşı olan ahlaki görevi de ihlale uğramış, aile bireyleri arasındaki ahlaki ilişkiler de çözülmüştür. Taha Abdurrahman bu noktada insani gerçekliğin kendisiyle tanımlandığı ahlaki ilişkinin aileyi ayakta tuttuğunu vurgulamaktadır. Taha’ya göre aile bireylerini kişilikli kılan şey, aile içinde üstlendikleri ahlaki rolü bir başka bireyin üstlenemiyor olmasıdır. Bu itibarla aile üyelerinden bir fert ahlaki rol açısından bir başkasının yerine geçememektedir. Postmodern ailenin maruz kaldığı ahlaki dönüşümün bir diğer sebebi ise “yükümlülüğün yerini hazzın alması”dır. Nitekim postmodern ailede baba, anne ve evlat olmanın gereği olan ödevler göz ardı edilmekte, hak talebi öne çıkmaktadır. Taha bu sorunun çözümü için ise ödevin eşlik ettiği hak ile ödevin eşlik etmediği hak arasında ayırıma gitmek gerektiğini ileri sürmektedir. Ona göre bu ayırım, ilkini “hak”, ikincisini ise “haz” olarak isimlendirmek suretiyle ifade edilebilir. Değerli sorumluluğu ideal kılan şey ise olgusal özellikler değil vicdani ödevler ve idealist hisler bütünü olabilir ki bunlar da fıtrata veya fıtrî sorumluluğa işaret etmektedir. Dolayısıyla postmodern ailenin “ulvilik”, “fıtrat” ve “sonsuzluk” değerleri ile bütünleştirilmek suretiyle iyileştirilmesi mümkün olacaktır. Postmodern ailedeki dönüşümün sebebi olan aile bireylerinin maruz kaldığı “kişiliksizlik” sorununun üstesinden de ancak manevi değerler etrafında şekillenecek ve aile fertlerinin ahlaki yükselişini yani ulvileşmesini sonuç verecek olan bir birlikteliğin yakalanmasıyla gelinebilir. In this article, which aims to present the evaluations of the contemporary Muslim thinker Moroccan Taha Abdurrahman on the postmodern family, it will be tried to present his explanations about the problem of the upheaval of moral values in the postmodern family in Taha Abdurrahman's work named Rûhu'l-Hadâse: al-Medhal ila Te'sisi'l-Hadâseti'lİslâmiyye, which he subjected modernity to a radical critique and attempted to construct an Islamic modernity through this criticism. In the article, which will be based on a descriptive narrative, first of all, the legitimacy and validity of examining a concept that has gained existence outside the Islamic cultural basin, such as the concept of "postmodern", will be emphasized, and Taha Abdurrahman's thoughts on the relationship between modernity and postmodernity will be summarized. A summary in this direction will contribute to the understanding of Taha Abdurrahman's critique of modernity in his aforementioned work and an Islamic modernity proposal, as well as some references to the extent to which the issues recorded in the name of moral negativity and disasters manifested in the West in the context of the postmodern family have an impact on the Muslim family. In this framework, Taha Abdurrahman evaluated modernity and postmodernity in terms of proximity and distance from Islamic modernity, which he described as ideal modernity, and by taking into account the principles he expressed as the spirit of modernity; He concluded that postmodernity is closer to the ideal in terms of "rationality" and "separation". He is of the opinion that the main problem in the postmodern family is the inversion of ideal values and a transformation towards holding on to opposite values. According to Taha Abdurrahman, the reasons for this transformation are the transformation of personality into impersonality in the postmodern family, the replacement of obligation with pleasure, and the transformation of happiness into a game. In this context, the moral duty of the person towards his family has also been violated, and the moral relations between family members have also been dissolved. At this point, Taha Abdurrahman emphasizes that the moral relationship with which human reality is defined keeps the family alive. According to Taha, what makes family members personal is that no other individual can take on the moral role they have assumed in the family. In this respect, one member of the family cannot replace another in terms of moral role. Another reason for the moral transformation that the postmodern family is exposed to is that “pleasure replaces obligation”. As a matter of fact, in the postmodern family, the duties of being a father, mother and son are ignored and the demand for rights comes to the fore. Taha argues that for the solution of this problem, it is necessary to distinguish between the right accompanied by duty and the right not accompanied by duty. According to him, this distinction can be expressed by naming the first as “right” and the second as “pleasure”. What makes valuable responsibility ideal is not factual characteristics, but conscientious duties and idealistic feelings, which point to innate or inherent responsibility. Therefore, it will be possible to improve the postmodern family by integrating it with the values of "sublime", "fitrah" and "eternity". The problem of "impersonality" that family members are exposed to, which is the reason for the transformation in the postmodern family, can only be overcome by catching a union that will be shaped around spiritual values and that will result in the moral elevation of family members, that is, their sublimation.

Modern döneme damgasını vuran Batı rasyonalitesi, düşünen, tasarlayan bir “benlik” anlayışı ile geri kalan her şeyi nesneleştirip sınırlamak suretiyle özgün yapılara imkân tanımamıştır. Kendisini pozitivizm, hümanizm, muhafazakarlık, deneyselcilik, bilimsellik ve postmodernlik olarak açığa vuran bir rasyonalite ve benlik, İslam düşünürlerinin benlik inşalarını etkilemiştir. Nitekim bu yapılar karşısında Müslüman düşünürler tatmin edici cevaplar ya da paradigmatik öznellik/kendilik modelleri ortaya koyamamışlardır. Bunun nedeninin “yaşayan insan” dan çok, tarihsel süreçlerde açığa çıkan “üretilen insan”a yoğunlaşmanın olduğu söylenebilir. Bu durum, varlıktan düşünceye yönelik bir etkileme sürecini temsil eden usûl kavramı yerine düşünceden varlığa doğru düşüncenin soyut ilkeleri ışığında yönelişi temsil eden modern kartezyen metot kavramına geçiş ile de açıklanabilir. Çalışmamız, yukarıda ifade edilen durum karşısında benliğin inşasında İslam düşüncesine yeniden öznel bir etkinlik kazandırma amacıyla ahlak felsefesi üzerinden çözüm yolu öneren çağdaş iki düşünürün tekliflerini değerlendirmektedir. Her ne kadar yaklaşımları farklı olsa da Burhanettin Tatar ve Taha Abdurrahman benliği nesnel süreçlerle temellendirmek yerine daha yaratıcı önerilerle inşayı teklif etmektedirler. Tatar’ın ahlak felsefesi önerisi; tefsir ve hadis gibi temel disiplinleri genel ahlak felsefesinin unsuru olarak ele almaktır. Taha Abdurrahman da halihazırda yaşanan benlik krizlerinin makasıd ilkesinden uzaklaşan epistemik yöntemin otoritesinden kaynaklandığını ileri sürerek ahlakı otorite kılan benliği inşa etmeyi amaçlar. Nitekim her iki düşünür de yaşanan kriz karşısında çok önemli varoluşçu çözümler teklif etmektedirler. Ancak kimliğe istikamet verecek ufuk ve mevcut duruma uygun kavramlar konusundaki güçlü temellendirmelerine karşın benliğin asıl göstergesi olan bireysel tutumlar ve yeni dengelerin kurulması konusunda zihinlerimizi yeterince açıklığa kavuşturamamaktadırlar., Western rationality, which left its mark on the modern period, did not allow for original structures by objectifying and limiting everything else through an understanding of "the self" that thinks and designs. Rationality and the self that manifest themselves as positivism, humanism, conservatism, empiricism, science and postmodernity have influenced the self-construction of Islamic thinkers. In fact, Muslim thinkers could not put forward satisfactory answers or paradigmatic subjectivity/self-models in the face of these structures. This is probably because of the focus on the "produced human" revealed in history rather than the "living human being". This situation can also be explained by the transition to the concept of the modern Cartesian method, which represents the orientation from thought to being in the light of abstract principles of thought, instead of the concept of method, which represents an influencing process from being to thought. This study evaluates the proposals of two contemporary thinkers who propose a solution through moral philosophy to give Islamic thought subjective effectiveness in the construction of the self in the face of the above-mentioned situation. Although their approaches are different, Burhanettin Tatar and Taha Abdurrahman propose to construct the self with more creative suggestions instead of grounding it with objective processes. Tatar's moral philosophy proposal is to consider basic disciplines such as tafsīr and ḥadīth as elements of general moral philosophy. Taha Abdurrahman also aims to construct the self that makes morality authoritative, claiming that the current ego crises stem from the authority of the epistemic method, which moves away from the principle of maqasid. In fact, both thinkers propose very important existential solutions in the face of the crisis. However, despite their strong grounding on the horizon that will guide the identity and the concepts appropriate to the current situation, they cannot sufficiently clarify our minds about individual attitudes, which are the main indicators of the self and the establishment of new balances.

Taha Abdurrahman çağdaş meydan okumalara ilişkin incelemelerinde, bu meydan okumalara birinci derecede kaynaklık ettiğini düşündüğü Batılı paradigmayı eleştirmekle kalmamış, yanı sıra İslami telakkinin çağdaş meydan okumaların üstesinden gelmeyi zorlaştıran yönleri üzerine de eleştirel diyebileceğimiz değerlendirmeler serdetmiştir. Anılan meydan okumaların üstesinden ahlak merkezli bakışın hâkim kılınmasıyla gelinebileceğine vurgu yapan Taha Abdurrahman, bir Müslüman için bunun, varoluşunu Allah’ın emaneti bilen bir anlayışa bağlamak anlamına geleceğini belirtmiştir. Fıkhi düşünceyi de bu pradigma ışığında okumaya çalışan Taha Abdurrahman, fıkıh öğretisinin i’timârî fıkıh olarak kavramlaştırdığı emirgören yaklaşımı değil, i’timânî fıkıh olarak kavramlaştırdığı emanetgören yaklaşımı esas almasının gereğine işaret etmiştir. Kendine mal etme, benliği tahkim etme, maddi olanla kayıtlanma ve dini fıkha indirgeme şeklindeki olumsuzlukları bünyesinde barındıran i’timârî fıkıh telakkisinden ve onun beraberinde getirdiği tüm olumsuzluklardan uzak tutacak, buradan hareketle de gerek eşya ile gerekse de Allah’la sağlıklı bir ilişki kurmaya imkân verecek olan şey, fıkhı, manevi-ahlaki bir esasa dayandırmak olacaktır. Taha Abdurrahman’a göre işte bu esas, her şeyi Allah’ın emaneti bilmekle ve fıkhı, ahlaklanmayı sonuç verecek değerlerin tespitini de içine alacak bir genişliğe kavuşturmakla yakalanabilecektir. Böyle bir esas yakalanabildiğinde Allah-insan-âlem arasında i’timârî telakkinin kurmuş olduğu indirgemeci, sahiplenmeci, soyutlayıcı ve maddileştirici ilişki terk edilebilecek ve yerine, sahip olunan her şeyi Allah’ın emaneti gören bir bilinci tahkim edecek ve fıkhın ahlaklanmayı sonuç verecek bir faaliyete dönüşmesini sağlayacak bir yaklaşım geçebilecektir ki Taha Abdurrahman bu yaklaşımı i’timânî/emanetgören fıkıh anlayışı olarak isimlendirmektedir. İşte bu yazıda Taha Abdurrahman’ın önerdiği ahlak merkezli bakışın, fıkhî yaklaşıma sunacağı katkıyı ve çağdaş sorunların üstesinden gelmede fıkhi düşünceye sağlayacağı avantajları özet bir biçimde ele almaya çalışacağız, buradan hareketle de Taha Abdurrahman’ın fikriyatına esas teşkil eden kavramsal çerçeveyi daha yakından tanıma imkânı bulacağız. Taha Abdurrahman in his investigation regarding contemporary challenges, not only he has criticized the Western paradigm which he has considered as a primary reason behind these challenges, but also, he has propounded -so to say critical- evaluations on the obstructing aspects of Islamic consideration in overcoming them. Emphasizing that the aforementioned challenges would be surmounted by reasserting the ethical-centered view, Taha Abdurrahman has stated that this, for a Muslim, means considering one’s own existence as a trust from Allāh. Endeavoring to read the juristic thought as well in the light of this paradigm, he has indicated the necessity for Islamic jurisprudence to predicate on i’timānī fiqh which he conceptualized as fiduciary jurisprudence, rather than i’timārī fiqh which he conceptualized as aide jurisprudence. Predicating fiqh on a spiritual-moral basis will force back the i’timārī fiqh/aide jurisprudence consideration which contains problems of appropriation, strengthening the self, restricting oneself with the temporal and condensing the religion into the fiqh, and all the problems it brings along, thus will allow to establish a healthy relationship both with the creatures and Allāh. According to Taha Abdurrahman, this basis may be attained by considering everything as Allāh’s deposits and expanding the fiqh’s sphere in order to include the values which result morality within its borders. When such a basis is attained, the reductionist, appropriative, abstractive, materializing relationship that the i’timārī/aide conception has established between Allāh-humanbeing-universe will be abandoned. In lieu of it an approach will prevail, which will strengthen an awareness to consider everything possessed as Allāh’s deposit and enable to transform the fiqh into an activity which result morality. Taha Abdurrahman refers to this approach as i’timānī fiqh/fiduciary jurisprudence. In this article, we will discuss briefly contributions of the ethical-centered view, Taha Abdurrahman has suggested, as well as the advantages of predicating on the ethical-centered view in overcoming the modern challenges, provided for the juristic thought. Thus, we will find the opportunity to be closely acquainted with Taha Abdurrahman’s main conceptual framework, as well as to exemplify his integrative approach.

Yûnus Emre yaklaşık olarak 13. yüzyılın son yarısı ile 14. yüzyılın ilk çeyreğini içine alan bir dönemde Anadolu’da yaşamış, değer ve hikmet yüklü mesajları ile adından söz ettirmiş önemli bir şahsiyettir. Anadolu’nun siyasî ve ictimaî açıdan en buhranlı dönemlerinde bölgede etkin bir faaliyet yürütmüş; irfanî birikimi ve ahlâkî öğütleri ile toplumu aydınlatmıştır. Bu sayede etkileri hâlâ devam eden ahlâkî bir örneklik ortaya koymuştur. Bu çalışmada Yûnus Emre’nin ahlâk telakkisi, ahlâk-ibadet ilişkisi özelinde ele alınmaktadır. Makalede öncelikle Yûnus’un ahlâk anlayışı incelenmekte ve onun İslam düşünce geleneğinin ürettiği ahlâk teorileri içerisindeki yerine değinilmektedir. Yûnus’un Dîvân adlı eseri taranarak ahlâk-ibadet birlikteliğine gönderme yapan beyitler değerlendirilmekte, buradan hareketle onun ahlâk-ibadet ilişkisine dair görüşleri, temel referansları ve ana hatlarıyla ortaya çıkarılmaya çalışılmaktadır. Öyle ki Yûnus, ibadetlerin insana ahlâkî bir bilinç ve farkındalık kazandırması gerektiği iddiasındadır. İbadetlerin şekil ve merasim boyutundan ziyade onların insanı güzel ahlâkî davranışlara taşıyan yönüne odaklanmaktadır. Ona göre ibadet; insanı ahlâken eğiten, donatan ve bütünüyle dönüştüren bir anlama sahiptir. Yûnus’un ibadetlerle ahlâkî tutum ve davranışlar arasındaki sıkı irtibata vurgu yapan yaklaşımı, teorik yönü Kur’an’a pratik yönü Sünnet malzemesine dayanan bir çerçeveye sahiptir. Bu bağlamda Yûnus’un ahlâk telakkisinin temel dinamiklerinin tespiti, onun doğru anlaşılması bakımından büyük önem taşımaktadır. Ahlâk-ibadet ilişkisine dair onun nasıl bir tutuma sahip olduğunun tespit edilmesi, bireysel ve toplumsal hayattaki birçok problemin çözümüne ilişkin insanı ve ihtiyaçlarını önceleyen bir perspektif geliştirmeye yardımcı olacaktır. Yunus Emre is an important person who lived in Anatolia during the last half of the 13th century and the first quarter of the 14th century and made a name for himself with his valuable and wise messages. He carried out an active activity in the region during the politically and socially depressed periods of Anatolia; enlightened the society with his moral advice. Thus, he set forth a moral example whose effects still continue. In this study, Yunus Emre’s moral conception is discussed in terms of the relationship between morality and worship. First, Yunus’s moral conception is examined and his place in the moral theories produced by the tradition of Islamic thought is mentioned. By examining the work of Yunus named Divan, couplets referring to the unity of morality and worship are evaluated. Thus, it is tried to reveal his views, basic references and outlines on the relationship between morality and worship. So much so that Yunus claims that worshiping should bring moral consciousness and awareness to a person. He focuses on the aspect of worship that carries people to good moral behavior rather than the form and ritual dimension. According to him, worship has a meaning that morally educates, equips and totally transforms people. The theoretical and practical aspects of this approach of Yunus are based on the Qur’an and the Sunnah, respectively. In this context, determining the basic dynamics of Yunus’s moral understanding is of great importance for his correct understanding.

Araştırmanın amacı, Türk toplumundaki bireylerin ahlak kavramına ilişkin algılarını metaforlar aracılığıyla ortaya çıkarmak ve bazı değişkenler ile bu metaforların yer aldığı kategoriler arasındaki ilişkilere ulaşmaktır. Katılımcılara “Ahlak... gibidir/benzer, çünkü...” ibaresini ve çeşitli değişkenlere yönelik soruları içeren bir form uygulanmıştır. Uygulama sonucunda elde edilen veriler, içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında ulaşılan veriler hem literatürdeki ahlak ile ilişkili araştırmaların verileri hem de alan uzmanlarının görüşleri yardımıyla belirlenen kategorilere yerleştirilmiştir. Örneklem olarak belirlenen 108 katılımcı tarafından ahlak kavramına yönelik sunulan metaforlar, ortak özellikleri bakımından kategorilere ayrılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre katılımcılar tarafından ahlak kavramına ilişkin 95 farklı metafor üretilmiştir. Bu metaforlar ortak özellikleri bakımından değerlendirilerek 11 kategori oluşturulmuştur. Araştırmanın evreni Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesindeki 18 ile 28 yaş arası bireylerden; örneklem ise çalışmaya kendi isteğiyle katılan 108 üniversite öğrencisinden meydana gelmektedir. Araştırmaya katılan kız öğrencilerinin sayısı, erkek öğrencilerden daha fazladır; katılımcıların yarıya yakını il merkezlerinde ikamet etmektedir; katılımcıların büyük çoğunluğu kendisini sosyo-ekonomik açıdan orta düzeyde algılamaktadır.Katılımcıların 15’i ‘sınırlayıcı’, 14’ü ‘yol gösterici’, 12’si ‘koruyucu’, 11’i ‘yansıtıcı’ ve ‘ihtiyaç’, 10’u ‘birleştirici’, 9’u ‘çeşitlilik’ ve ‘iyileştirici’, 6’sı ‘geliştirici’, 4’ü ‘değer biçme’ ve 7’si ‘diğer’ kategorilerinde metafor sundukları tespit edilmiştir. Araştırmada hem kızlar hem de erkekler tarafından ahlak, daha çok sınırlayıcı olarak algılanmıştır. Buna ek olarak kızlar ahlakın yol gösterici yönüne; erkekler ise birleştirici yönüne en çok atıf yapmışlardır. 21 yaş ve altında olan grup ahlakın iyileştirici yönüne daha çok vurgu yapmışken 22 yaş grubu ise ahlakı daha çok koruyucu olarak algılamıştır. İl merkezinde ikamet edenlerin ahlaka en çok yol gösterici, ilçe merkezinde ikamet edenlerin koruyucu ve köy/kasabada ikamet edenlerin ise sınırlayıcı atıflar yaptıkları tespit edilmiştir. İç Anadolu bölgesinde ikamet edenler ahlakı daha çok yol gösterici olarak, Akdeniz bölgesinde oturanlar ise daha çok sınırlayıcı olarak algılamışlardır.Ahlaka yönelik geliştirilen metaforlardan oluşturulan kategoriler ile örnekleme dair bazı değişkenler arasındaki ilişkilere yönelik olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır: Bayan öğrenciler ahlakın ‘sınırlayıcı’ ve ‘yol gösterici’ yönüne dair daha fazla metafor sunmuşlarken, erkek öğrenciler ise ahlakın ‘sınırlayıcı’ ve ‘birleştirici’ özelliğini daha çok dile getirmişlerdir. 21 yaş ve altındaki öğrenci grubu ahlakın en çok ‘iyileştirici’ yönüne, 22 yaş grubu ise ahlakın en çok ‘koruyucu’ yönüne vurgu yapmışlardır. İl merkezinde ikamet eden öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ yönüne, ilçe merkezinde ikamet edenler en çok ‘koruyucu’ yönüne, köy/kasabada ikamet edenler ise en çok ‘sınırlayıcı’ yönüne işaret etmişlerdir. İç Anadolu bölgesinde yaşayan öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ yönüne, Akdeniz bölgesinde yaşayanlar ise en çok ‘sınırlayıcı’ yönüne dair düşünceler dile getirmişlerdir. Sosyo-ekonomik düzeyini ‘orta’ düzey olarak algılayan öğrenciler ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ ve ‘yansıtıcı’ yönüne işaret etmişlerken; ‘yüksek’ düzey olarak algılayanlar ise ahlakın en çok ‘koruyucu’ ve ‘birleştirici’ yönüne vurgu yapmışlardır.Ahlakî tutuma en çok etki eden faktörün ‘anne’ olduğunu düşünen öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ yönüne dair düşünceler dile getirmişken, ‘baba’ olduğunu düşünenler ise ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ yönüne vurgu yapmışlardır. Toplumsal ahlak düzeyinin hangi durumda olduğu ile ilgili soruya ‘kötü’ diyen öğrenciler ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ rolüne dikkat çekmişken, ‘normal’ diyenler ise en çok ‘yol gösterici’ ve ‘yansıtıcı’ yönüne işaret etmişlerdir. Ahlak üzerinde en etkili faktörün ne olduğu sorusuna ‘aile’ cevabını veren öğrenciler ahlakın ‘yol gösterici’ yönüne, ‘toplum’ cevabını verenler ise ‘yansıtıcı’ yönüne dair daha fazla metafor üretmişlerdir. “Türkiye’nin dünyadaki en ahlaklı ülkelerden biridir.” fikrine “katılmıyorum” cevabını veren öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ ve ‘ihtiyaç’ yönüne işaret ederken, bu soruya “katılıyorum” cevabını veren öğrenciler ise ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ özelliğine dair düşünceler dile getirmişlerdir., The aim of the research is to reveal perceptions of individuals in Turkish society about morality concept through metaphors and reach relationships between several variables and these metaphor categories. A form containing the phrase “Morality is like/similar, because...” and questions about some variables was applied. The obtained data were evaluated with content analysis. The data obtained within the scope of the study were placed in the categories determined with the help of both the data of the studies related to morality in the literature and the opinions of the field experts. The metaphors, presented for the morality concept by 108 participants, were divided into categories in terms of their common features. According to findings obtained, 95 different metaphors related to the morality concept were produced by those. These metaphors were evaluated in terms of their common features and 11 categories were created. The research population consists of individuals between the ages of 18 and 28 in the Faculty of Literature of Karamanoğlu Mehmetbey University; the sample consists of 108 university students who voluntarily participated in the study. Number of female students participating in the research is higher than male students; nearly half of the participants have resided in city centers; most of the participants perceive themselves at intermediate socio-economic level.It was determined they presented metaphors that participants’ 15 were ‘limiting’, 14 for ‘guiding’, 12 for ‘protective’, 11 for ‘reflective’ and ‘needing’, 10 for ‘unifying’, 9 for ‘diversity’ and ‘healing’, 6 for ‘developing’, 4 for ‘valuation’ and 7 for ‘other’. In the study, morality was perceived as more restrictive by both females and males. Additionally, females mostly referred to guiding aspect of morality and the males to unifying aspect of morality. While the group aged 21 and under emphasized healing aspect of morality more, the 22-year-old group perceives morality as protective more. It has been determined those residing in the city centers make guiding references to morality more, those residing in district center are protective and those residing in village/town make restrictive references. Those residing in the Central Anatolia region perceived morality as guiding more, while those living in the Mediterranean region perceived it as limiting more.The following results were obtained regarding the relationships between the created categories from the metaphors that developed for morality and some variables related to the sampling: While female students presented more metaphors about the ‘limiting’ and ‘guiding’ aspects of morality, male students created more about the ‘limiting’ and ‘unifying’. The student group aged 21 and under emphasized the ‘healing’ aspect of morality the most, while the 22-year-old group emphasized ‘protective’ the most. Students residing in the city centers referred ‘guiding’ aspect of morality the most, those in the district center ‘protective’ the most, and those in the village/town the most ‘restrictive’ the most. Students living in the Central Anatolian region emphasized ‘guiding’ aspect of morality the most, while those living in the Mediterranean region referred ‘restrictive’ the most. Students who perceive their socio-economic level as ‘intermediate’ pointed out ‘limiting’ and ‘reflective’ aspects of morality the most, while those perceiving it as ‘high’ emphasized the ‘protective’ and ‘unifying’ the most. While the students, thinking the most important factor affecting the moral attitude as ‘mother’, pointed out their thoughts on the ‘guiding’ aspect of morality the most, while the students thinking as ‘father’ emphasized ‘limiting’ the most. Although the students answering ‘poor’ to the question about the social morality level underlined morality’s ‘restrictive’ role, those answering ‘normal’ pointed to the ‘guiding’ and ’reflective’ the most. Students, answering as ‘family’ to the question of what the most influential factor on morality is, produced more metaphors for ‘guiding’ aspect of morality, while those answering as ‘society’ produced more metaphors for the ‘reflective’ aspect. The students answering as “I disagree” to the idea that “Turkey is one of the most moral countries in the world.” pointed to the ‘guiding’ and ‘needing’ aspects of morality, even though the students answering as “I agree” referred their thoughts on ‘limiting’ the most.

Will Kymlicka, Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş adlı eserinde siyasi kavramların tartışıldığı geleneksel kategorilerin (sağ ve sol) darlığı ve yetersizliği nedeniyle bugün siyaset felsefesi alanında yapılan önemli çalışmaları anlamanın mümkün olmadığını öne sürer. Sözü geçen eserinde Kymlicka, her siyasi kuramın farklı bir nihai değere sahip olduğunu göz önünde bulundurarak siyaset felsefesini ahlaki bir zeminde tartışır. Düşünür bu eserinde, sağ özgürlük ve sol eşitlik gibi zıt değerlerin yanı sıra sözleşmeye dayanan uzlaşma, ortak yarar, fayda, haklar, kimlik ya da androjini gibi farklı nihai değerlere sahip siyaset kuramlarını bir araya getirerek adaletin ulaşılmaz bir hedef olmaktan çıkarılmasına yönelik kapsamlı bir çalışma sunar.

İnsanoğlunun karşılaştığı doğal felâketler ve başka türden kötü olaylar Tûsî’yi kötülük problemine eğilme ve Tanrı’nın adâletine dair mantıklı ve tutarlı bir açıklama yapma gayreti içine itmiştir. Filozofun bu eksendeki temellendirmeleri aslında hayatın kaynağına, insanın varlık âlemindeki yerine ve yaşamın hangi hayat felsefesine ve ilkelere göre belirleneceğine ilişkin merakın sorunsallaştırılması ve hayatın anlamlandırılması açısından büyük önemi hâizdir. Çalışmanın amacı Tûsî’nin kötülük (şer) problemine ilişkin düşünce ve yaklaşımlarını derli-toplu bir şekilde ortaya koymak, bu konuda seleflerinden ne ölçüde etkilendiğini, kendine özgü katkısının olup olmadığını belirlemekle birlikte, filozofun doğal felâketler ve başka türden kötü olayları Tanrı’nın adâleti ile nasıl bağdaştırdığını ortaya koymaktır. Çalışmanın temel tezi Tûsî’nin kötülük problemine ilişkin görüş ve yaklaşımlarında genelde Mu‘tezile-Şîa ve İslâm Meşşâî geleneği çizgisini devam ettirdiği yönündedir. Tanrı’ya kötü fiillerin isnâd edilip-edilemeyeceği konusunda Tûsî’nin genelde Mu‘tezile olmakla, kısmen Eş‘arî çizgisini benimseyerek sentezçi bir tutum sergilediği de söylenebilir., Natural catastrophes and other bad events faced by humankind have drived Tūsī to investigate the problem of evil and to come up with a logical and consistent explanation to the problem of God's justice. The philosopher's grounding on this axis is actually extremely important in terms of problematising the curiosity about the source of life, the place of man in the realm of existence, and according to which philosophy and principles of life will be determined, and to make sense of life. The purpose of the study is to reveal Tūsī's thoughts and approaches on the problem of evil in a compact way and to determine to what extent he was influenced by his predecessors in this regard, and whether he has a unique contribution, and to justify how the philosopher reconciles natural calamities and other bad events with the justice of God. The main thesis of the study is that Tūsī generally continues the tradition of Mu‘tazila-Shia and Islamic Peripatetic philosophers’ views and approaches regarding the problem of evil. It can be said that although Tūsī generally adopts the Mu’tazilian approach regarding whether or not bad deeds can be attributed to God, he partially admits the Ash’arī line and a synthesist attitude.

Ahlak kuralları toplumlara ve dönemlere göre değişiklik göstermekle birlikte temelde insanı ve toplumu belli kalıplar içerisinde tutarak düzeni sağlama işlevine sahiptir. İslam toplumları da özellikle Kur’an-ı Kerim ve sünnete dayalı olarak bir dizi ahlaki normlar geliştirmişler ve bunları çeşitli eserler aracılığıyla ortaya koymuşlardır. Ahlakla ilgili bilgiler doğrudan ahlak konusunun işlendiği eserlerde verilebileceği gibi başta din ve tasavvuf olmak üzere çeşitli başlıklar altında kaleme alınan eserlerde de ön plana çıkarılabilir. Bu anlamda Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında ahlak konusu geniş bir yelpazede ele alınmıştır. Üzerinde çalıştığımız Ahlak Risalesi de bu doğrultuda ele alınabilecek eserlerdendir. Yazarı ve yazılış tarihi bilinmeyen eser, “Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut No. 6449/1” katalog bilgileriyle kayıtlıdır. Beş varaktan meydana gelen eserin her bir sayfasında on dokuz satır bulunmaktadır. İki kısımda değerlendirilebilecek eserin ilk kısmında genel ahlakla ilgili bilgiler verilmiş, ikincisinde ise ahlak konusuyla bağlantılı olarak Ahlak-ı Muhsinî’nin şükür babında yer alan Sultan Sencer ve derviş hikâyesinin öz bir çevirisi sunulmuştur. Bu çalışmada eserin tanıtımı ve çeviri yazıya aktarımının yanında dil ve içerik yönünden genel bir değerlendirmesine yer verilmiştir.

Bu çalışmanın başlığına konu olan “haksızlık” tabiri, “bir şeyi kendisine ait olmayan yere koymak, o şeye hakkını vermemek” anlamındaki “zulüm” kavramına eş değer kullanılmıştır. Zira konu, Buhârî’nin Sahih’inde 46. bölüm olarak düzenlenen “Kitâbu’l-mezâlim” ekseninde ele alınmıştır. “Mezâlim” kelimesi, sözlükte “haksız yere ele geçirilmiş olan başkasına ait nesne,” “zulmen alındığına dair şikâyetçi olunan şey”, “mazlum hakkı” gibi anlamlara gelen “mazlime”nin çoğuludur. “Mazlime”, insanlar arasındaki genel hak ihlalini ifade etmekle birlikte, çoğul şekliyle (mezâlim), tarihi süreçte bazı özel mahkemelerin adı olarak da fonksiyon icra etmiştir. Ayrıca “Kitâbu’l-mezâlim” bölüm başlığı ve içerik itibariyle aynı zamanda bir hadis kitabında bulunması yönüyle sadece Buhârî’nin Sahih’ine has bir orijinallik taşımaktadır. Üstelik konunun Buhârî gibi bölüm, bab başlığı ve hadislerin tertibine ayrı bir ihtimam gösteren bir âlimin eserinde yer alması, ilmî merakı özellikle celbetmiş ve tetkike medar olmasını zorunlu kılmıştır. Tetkikin sonucunda ise, “mezâlim”in içeriğinin sadece hukuka değil, aynı zamanda imâna, vicdâna, ahlâka ve fazilete yönelik boyutlarının olduğu görülmüştür. Nitekim Buhârî, henüz bölümün “Kısâsu’l-mezâlim” diye kaydedilen birinci babında buna dikkat çekmekte; babın başlığı dünyevî bir kısası çağrıştırsa da hemen altında zikredilen hadiste, hususiyle müminlerin dünya hayatında yaptıkları haksızlıklardan kaynaklı uhrevî hesaplaşma kastedilmektedir. Yine aynı minval üzere ikinci babda uhrevî hesap gününün tasviri kabilinden müminlerin hesabı kolay görülürken, şâhitlerin aleyhte şehâdetiyle “zâlimler olarak” vasıflanan kâfirlere ve münâfıklara lanet okunmaktadır. Ardından kaydedilen başlıklarda ve içeriklerde ise ahlâk ve fazilet merkezli davranışlarla birlikte insanın iç dünyasına ve ahirette hesap vermeye odaklı konular ön plana çıkarılmaktadır. Diğer taraftan bölümde, haksızlığa uğrayan mağdur kimsenin fırsat bulduğunda kendi eliyle hakkını geri alabilmesi yanında komşu haklarının ve kamu hukukunun çiğnenmemesi hususunda belli bir bilincin telkin edildiği görülür. Bazı başlıklarla da haksızlık gibi algılanacak olan bir kısım tasarrufların aslında haksızlık olmadığı mesajı verilir. “Kitâbu’l-mezâlim”, başlık ve hadislerin tertibiyle bütünsel değerlendirildiğinde hak ihlalleri konusunda -yukarıda da işaret ettiğimiz üzere- imânı, ahlâkı, fazîleti ve hukuku ilgilendiren çerçevesiyle şümullü bir bakış açısı sunmaktadır. Buna göre ahirette Allah’ın huzurunda hesaba çekilmeye imân etmek; zihnen ve kalben hayrı ve şerri belirleyip ayrıştırmakta, ahlâk ve fazilet; söz konusu imânın davranış bilincine dönüşmesini ve bir hayat tarzı haline getirilmesini sağlamakta, hukuk ise nihai olarak koruyucu sistemiyle ihlalleri engellemektedir. Öte yandan imân, ahlâk ve faziletin ecri ve yaptırımı -dünya hayatına taalluk etmekle beraber- daha çok ahirete havale edilmiştir. Hukukun yaptırımı ve müeyyidesi ise oldukça dünyevidir. Ayrıca İslamî anlayışta hukuk kurallarını içselleştirip onlara uymak, imân, ahlâk ve fazilet sahibi olmakla yakından ilgilidir., The term “unfairness”, which is the title of this article, is used as equivalent to the concept of “oppression”, which means “placing something in a place that is not appropriate for it, or not giving it its due.” Because the topic of this article has been dealt with on the axis of “Kitāb al-Maẓālim”, which is the 46th chapter in al-Bukhari’s Sahih. The word “Maẓālim” is lexically the plural form of “maẓlima” which means “the right of the oppressed, or the thing about which a person complains to have been usurped from him.” Even though “maẓlima” refers to the general violation of rights among people, its plural form (maẓālim) has also functioned as the name of some special courts in the historical process. On the other side, “Kitāb al-mazālim” -in terms of being chapter title and content, as well as being in a hadith book- has an originality that belongs only to Bukhāri's Sahih. Moreover, the fact that this subject is included in the work of a scholar like al-Bukhari, who pays special attention to the arrangement of chapters, sections and organization of the hadiths, especially attracted scholarly interest and made it necessary to be an object of study. As a result of the study, it has been seen that the content of “maẓālim” has dimensions not only related to law, but also to creed, conscience, morality and virtue. In fact, al-Bukhari draws attention to this matter at this chapter’s first section (bāb) titled as “Qiṣāṣ al-Maẓālim.” Even though the title evokes the meaning of worldly retaliation, the hadith just below the title refers to the otherworldly reckoning, especially due to the injustices committed by the believers in their worldly life. In like manner in the second section (bāb) of the chapter while portraying the day of reckoning, the accountability of the believers is described as easy, while the accountability of unbelievers and hypocrites, who are characterized as “tyrants” by the testimony of the witnesses, are cursed. In some titles and content recorded afterwards, attitudes and behaviors based on morality and virtue are highlighted. In the remainder of the chapter, the topics and content focused on the people’s inner worlds and accountability in the hereafter stand out. On the other hand, it is seen in the chapter that a certain level of awareness is inculcated regarding the issue of not violating the rights of neighbors and public law, as well as the ability of the victim to take his right back with his own hand whenever he has the opportunity. With some titles, the message is given that some actions that may be perceived as unfair are not actually unfair. When “Kitāb al-Maẓālim” is studied holistically together with the title and the order of the hadiths, it offers a complete perspective on violations of rights, as mentioned above, with its dimensions related to creed, morality, virtue and law. Accordingly, believing in being held accountable before Allah in the Hereafter as well as morality and virtue in determining and distinguishing good and evil mentally and heartily, ensure that the faith in question is transformed into a lifestyle and conscious behavior, while the law ultimately prevents violations with its protective mechanisms. On the other side, the reward and sanction of faith, morality and virtue -although it is also related to the life of this world- are mostly left to the hereafter. The sanction and punishment of the law is quite mundane. In addition, internalizing and obeying the rules of law in Islamic understanding is closely related to having faith, morality and virtue.

Çalışmanın giriş kısmında kelamî, felsefî ve tasavvufî düşüncede insanın mahiyetine dair serdedilen görüşler kısaca özetlenmiştir. Kelam ilminin klasik bir problemi olan insan filleri, kelam mezheplerinin bu konu hakkındaki görüşleri ve Gazzâlî’nin bakış açısı esas alınarak incelenmiştir. İkinci bölümde, insanın sorumluluğu kalp, ruh, nefis, akıl, şehvet ve gadab gibi iç amiller doğrultusunda açıklanmıştır. Bu iç amillerin hangi manaya tekabul ettiği yine felsefî ve tasavvufî manaları göz önünde bulundurularak okuyucunun düşünce sistemlerini karşılaştıracağı bir şekilde ele alınmıştır. Son bölümde ise iç amillerin sebep olduğu davranışların dinî mi ahlâkî mi olduğunun belirlenmesi için bu iki kavram açıklanarak sınırları çizilmiştir. Gazzâlî düşüncesinde, dinî ve/veya ahlâkî davranışın yalnızca insanı hayra ve ahirette ebedi saadete götüren davranışlar olabileceği tespit edilmiştir. In the introduction part of the study, the views expressed about the nature of human in theological, philosophical and mystical thought are briefly summarized. Human actions, which is a classical problem of the science of kalam, have been examined based on the views of the sects of kalam and the point of view of Ghazali. In the second part, the responsibility of man is explained in the direction of inner factors such as heart, soul, nafs, mind, lust and anger. The meaning of these internal factors is discussed in a way that the reader can compare their thought systems, taking into account their philosophical and mystical meanings. In the last part, these two concepts are explained and their boundaries are drawn in order to determine whether the behaviors caused by internal factors are religious or moral. In Ghazali's thought, it has been determined that religious or moral behavior can only be those that lead people to goodness and eternal happiness in the hereafter.

Bu çalışmada, toplumsal formasyonların tarihini mübadele tarzları perspektifinden yeniden ele alan Kojin Karatani’nin felsefi ve politik görüşleri üzerine düşünmeyi deneyeceğiz. Karatani’ye göre kapitalizm, sermaye-ulus-devlet üçlüsüyle işleyen bir sistemdir; kapitalizmi anlamak ve ona karşı çıkmak için bu üçlüyü dikkate almamız gerekir. Bu çalışmada, sermayeye karşı girişilecek her eylemin devleti ve ulusu da karşısına alması gerektiğini belirten Karatani’nin kapitalizme ve ona karşı hareketlere dair görüşlerini inceleyeceğiz. Kapitalist ulus-devlet, oluşturduğu üçlü yapı sayesinde insanlığı geri dönülemez bir felakete sürüklediğinden bu felaketten çıkmak için Karatani’nin sunduğu imkânları ele alacağız. Siyasal ve sosyal düşüncede toplumsal formasyonların tarihi genellikle üretim kavramı etrafında düşünülür. Toplumsal formasyonların tarihini üretim kavramı yerine mübadele tarzları üzerinden düşünen Karatani’nin siyasal ve sosyal düşüncede farklı bir yerde durduğunu ileri süren bu çalışma, mübadele tarzları üzerinde duran Karatani perspektifinin sermaye birikim süreçlerine karşı çıkmaya çalışan toplumsal hareketler ve mücadele pratikleri açısından sonuçları olduğunu iddia eder. Bu iddia etrafında, bir yandan Karatani’nin sermaye-ulus-devleti aşmada ortaya koyduğu yaklaşımı sistemli ve eleştirel bir şekilde irdeleme fırsatı yakalar. Diğer yandan, üretimden ziyade mübadele tarzlarına odaklanmanın daha eşitlikçi ve özgürlükçü bir yaşam yaratmaya katkısını ortaya koyar., In this study, we will try to reflect on the philosophical and political views of Kojin Karatani reconsidered the history of social formations from the perspective of modes of exchange. According to Karatani, capitalism is a system that operates with the capital-nation-state triad; we need to consider this triad in order to understand and oppose capitalism. In this study, we will examine Karatani's views on capitalism and movements against it, who stated that every action to be taken against capital should also confront the state and the nation. Since the capitalist nation-state has dragged humanity into an irreversible disaster thanks to the tripartite structure it has created, we will consider the possibilities offered by Karatani to get out of this disaster. The history of social formations is generally considered around the concept of production in political and social thought. This study asserts that Karatani, who thinks the history of social formations through the modes of exchange instead of production concept, stands in a different place in political and social thought. It claims that Karatani’s perspective, which focuses on the modes of exchange, has consequences for social movements and struggle practices that try to oppose capital accumulation processes. Around this claim, this study, on the one hand, has the opportunity to examine Karatani's approach systematically and critically to overcome the capitalnation-state. On the other hand, it reveals the contribution of focusing on the modes of exchange rather than production to create a more egalitarian and libertarian life.

Bu çalışmada Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra neşredilen ahlâk metinleri üzerinden son dönem Osmanlı ahlâk düşüncesi alanında gerçekleşen modernleşme hareketleri incelenmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra Osmanlı düşünce alanında yayınlanan ahlâk metinleri şekil ve muhteva açısından klasik dönem ahlâk metinlerinden farklılıklar arz etmektedir. Ahlâk metinlerinde görülen bu değişimin altında bir takım siyasî, askerî, sosyal ve felsefî nedenler yer almaktadır. Son dönem Osmanlı aydın, âlim ve bürokratları devletin yaşadığı krizlerden kurtulabilmenin yolu olarak kabul ettiği alanlardan biri ahlâk olmuştur. Klasik düşüncede insanın yetkinliğini gaye edinen ahlâkın modern dönemde “devletin kurtuluşunu” esas aldığı görülmektedir. Klasik dönem ahlâk metinlerinin gerek şekil gerek muhteva açısından istenilen bu gayeye ulaştırmayacağı düşüncesi Tanzimat sonrası Osmanlı ahlâk müelliflerini yeni bir şekil ve içerik barındıran ahlâk metinleri yayınlama yoluna sevk etmiştir. Batı ahlâk düşüncesinin Immanuel Kant (1724-1804) sonrasında aldığı yeni karakterin Osmanlı ahlâk düşüncesini de etkilediği anlaşılmaktadır. Modern dönem Osmanlı ahlâk metinlerinde yer verilen kanun-ı ahlâk, kavâid-i ahlâkiyye, düstur/desâtir, vazife, hürriyet, vicdan, vicdan-ı ahlâkî, irade-i cüz‘iyye, niyet gibi kavramların bir kısmı Kant’ın vazife ahlâkından tevarüs edilmiş bir kısmı ise vazife ahlâkı ile İslâm ahlâkı arasında bir uyum arayışları içerisinde ahlâk metinlerine dahil olmuştur. İslâm inanç ve akidesi üzerine kurulu İslâm ahlâk anlayışı ile Batı dünyasının kendi tarihî, felsefî tecrübesinin bir mahsulü olan Kant’ın vazife ahlâk düşüncesinin nasıl örtüştürüldüğü, her iki ahlâk düşüncesinin ne şekilde uyum hattına yaklaştırıldığı, bu fikrî ameliye içerisinde Kant’ın vazife ahlâkına ve İslâm ahlâk düşüncesine ait terimlerin içeriğinin nasıl bir anlam genişlemesi, daralması ve tasfiyesine maruz kaldığı gibi sorular Osmanlı ahlâk alanında gerçekleşen modernleşme hareketlerini anlayabilmek açısından önemli bir yerde durmaktadır. In this study, the modernization movements that took place in the field of late Ottoman moral thought were examined through the moral texts published after the proclamation of the Tanzimat Edict. The moral texts published in the field of Ottoman thought after the second half of the 19th century differ from the moral texts of the classical period in terms of form and content. There are some political, military, social and philosophical reasons behind this change seen in moral texts. One of the fields considered by the late Ottoman intellectuals, scholars and bureaucrats as the way to solve the crises experienced by the state has been morality. It is seen that morality, which aims at human perfection in classical thought, is based on the \"survival of the state\" in the modern period. The thought that the moral texts of the classical period would not achieve this goal in terms of both form and content led the Ottoman moral authors after the Tanzimat to publish moral texts with a new form and content. It is understood that the new character of Western moral thought after Immanuel Kant (1724-1804) also affected Ottoman morality discourses. Some of the concepts seen in the modern Ottoman moral texts such as law of morality, morality, moral mottos, duty, freedom, conscience, moral conscience, partial will, intention are the concepts inherited from Kant’s morality of duty. Such concepts were included in the moral texts in search of a harmony between the morality of duty and the morality of Islam. Questions such as how the Islamic moral conception based on Islamic belief and creed and Kant's morality of duty, which is a product of the Western world's own historical and philosophical experience, are overlapped, how both moral systems are tried to be presented in harmony and how the contents of the concepts belonging to both systems are changed in terms of semantic enlargement, narrowing and elimination are important in order to understand the modernization movements that took place in the field of Ottoman morality.

Bu çalışmada, tez kapsamında çekilen Baykuş Sesleri ve Sinekler filminde başat bir tema olarak öne çıkan kötülük olgusu, sıradanlık ve kültürel pratikler çerçevesinde incelenmiştir. Birçok farklı disiplinin inceleme konusu olan kötülük, geleneksel düşünce tarihinde tanrı ile ilişkilendirilmiş ve çoğunlukla teolojik tartışmaların konusu olarak görülmüştür. Çalışmanın çıkış noktası, insanın sorumluluğu ve tercihleriyle ile gerçekleşmiş kötülük arasında bağlantı kurduğundan, kuramsal çerçeve kısmında kötülüğü etik bir düzlemde ele alan tartışmalara yer verilmiştir. Kuramsal çerçeve oluşturulurken tümdengelimsel bir anlayışla, öncelikle kötülük etik bir kategori ve olgu olarak tartışılmıştır. Üçüncü bölümde tarihsel toplumsal süreçler içinde yaşanılan kötülüklere örnekleriyle birlikte yer verilmiştir. Sonraki bölümde kötülüklerin altında yatan iyilik motivasyonları incelenmiştir. Çalışmanın asıl soruşturduğu konu olan kötülüğün sıradanlaşması ile ilgili kısımda bilinçli ve bilinçsiz eylem olarak kötülüklere ve doğru değerlendirme ve etik eylem kavramlarına değinilmiştir. Tüm bu kuramsal çerçeve ışığında Michael Haneke’nin Beyaz Bant, Ömer Lütfi Akad’ın Gelin filmi kötülüğün sıradanlaşması bağlamında ele alınmış ardından da tez kapsamında çekilen Baykuş Sesleri ve Sinekler filminin değerlendirmesi yapılmıştır., In this study, the phenomenon of malignment, dominant theme in the short movie, named as “Hoots and Flies” shot within the scope of the thesis, was examined within the framework of ordinary and cultural practices. The malignment topic examined in different disciplines, was linked with God in the traditional history of thought and was viewed as the topic of theological discussions. Because this study was derived from a connection between the responsibility of human being and his/her choices with the actualized malignant actions, in the literature review section of the study the discussions around malignance regarding the ethical perspective were presented. With a deductive perspective in the literature review section, firstly malignance was discussed as an ethical category and phenomenon. In the third section of the study, the malignancy experienced within the historical and societal processes with presenting their examples. In the next chapter, the benevolence motivation under the maleficence was examined. In the chapter within that the banality of evil, which is the main topic examined in this study, the topics of malignancy that is conscious and unconscious and of accurate evaluation and ethical action were mentioned. Within the light of all this theoretical framework presented, “The White Ribbon” shot by Micheal Haneke and “The Bride” shot by Ömer Lütfi Akad movies were analyzed within the context of banality of the evil, then the short movie “Hoots and Flies” that was shot within the scope of this thesis were evaluated.

Türk-İslâm geleneği içerisinde Hz. Peygamber’in ontolojik konumu, ahlâkî değeri ve ona duyulan sevgiyi ifade etmesi bakımından mevlîd geleneği büyük bir öneme sahiptir. Anadolu’da, bilhassa Sivas ve civarında yüzyıllardır okuna gelen mevlîd türü eserlerin başında Şemseddîn-i Sivâsî’nin Mevlîd’i gelmektedir. Sivâsî, bu eserinde, vahdet-i vücûd düşüncesi bağlamında Hz. Peygamber’in ontolojik konumunu ve ahlâkî yetkinliğini konu edinmiştir. Şemseddîn Efendi, nûr-i Muhammedî, ef’âl, sıfât ve Zât tecellîleri, Hakk’ın zuhuru, insana verdiği değer, mârifet telakkisi, Hz. Peygamber’in mucizeleri, onun nurunun her an zuhur ettiği yönündeki söylemi, nefis mertebelerini kat etmede Hz. Peygamber’in nûru ile seyrin önemine dair vurguları, mirâcın manevî boyutuyla ilgili aktardıkları, fenâ, bekâ, cem‘, fark, aşk, şevk gibi kavramlar çerçevesindeki değerlendirmeleriyle Hz. Peygamber’in ontolojik bakımdan konumuna ve Hak katındaki değerine dair fikirlerini serdetmiştir. Sivâsî, Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber’in değerine işaret eden bazı âyetleri aktarması, Hz. Peygamber’in sünnetine ittibânın önemini sıklıkla vurgulaması, iffetli, sadık, cömert ve güler yüzlü, dünya için kızmayan, sabırlı, özrü kabul eden, boş konuşmayan, az yiyen, hastayı ziyaret eden, alçak gönüllü, yetime sahip çıkan, az uyuyan, hilm, hayâ sahibi ve mütevekkil, ibadete düşkün ve savaş hukukuna riâyetkâr olması gibi sıraladığı ahlâk-ı Nebî tasvirleri ile onun insan-ı kâmil noktasında yetkin ahlâk sahibi oluşuyla ilgili düşüncelerini aktarmıştır. Makalede, Sivâsî’nin Hz. Peygamber’in rûhî ve fizikî yönleri arasında kurduğu denge göz önünde bulundurularak, Kur’ân ahlâkını temsil konumunda olan Hz. Peygamber’e dâir değerlendirmeleri, Mevlîd adlı eseri bağlamında ele alınmıştır. Sivâsî’nin Hz. Peygamber’e dair ontolojik ve ahlâkî değerlendirmelerinde vahdet-i vücûd düşüncesinin temsilcileri ve mevlîd müellifleri içerisinde etkilendiği bazı isimler üzerinde de durulmuştur., In the Turkish-Islamic tradition, tradition of mavlid has a great importance in terms of expressing the ontological position of the Prophet, his moral value and the love for him. Shamsaddīn al- Sivāsī’s Mavlid is at the forefront of the mavlid type works that have been read for centuries in Anatolia, especially in Sivas and its environs. In this work, Sivāsī, in the context of the idea of unity of existence, it deals with the ontological position and moral competence of the Prophet. Sivāsī, deals with the concept as, nur al-Muhammadī, af’āl, manifestations of adjectives and essence, the appearance of God, the value he gives to human beings, His understanding of ingenuity, miracles of the Prophet, his discourse that his light appears at every moment, the Prophet’s emphasis on the importance of navigating with his light, his evaluations about the spiritual dimension of ascension and his evaluations within the framework of concepts such as fanā, baqa, jam‘, farq, love, enthusiasm. He has revealed his ideas about the ontological position of the Prophet and his value in the eyes of God. Sivāsī, in the Qur’an, some verses pointing to the value of the Prophet, he frequently emphasizes the importance of following the Sunnah of the Prophet, is chaste, loyal, generous and smiling, does not get angry for the world, is patient, accepts apologies, does not talk nonsense, eats little, visits the sick, is humble, takes care of orphans, He conveyed his thoughts about the Prophet’s morality as a perfect human being, with descriptions of the Prophet, such as sleeping, being prudent, possessing modesty and being resigned, fond of worship and obeying the law of war. In the article, Sivāsī’s considering the balance that the Prophet established between his spiritual and physical aspects, his evaluations of the Prophet are discussed in the context of his work called Mavlid. Sivāsī’s ontological and moral evaluations of the Prophet, some names that were influenced by the representatives of the idea of unity of existence and mawlid authors were also emphasized.

Bu makalede modern Batı felsefesinde hayvanın ahlaki ve hukuki statüsü Descartes ve Bentham’ın felsefesi üzerinden karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. 17. yüzyılda Descartes’ın hayvan sorununa dair ileri sürdüğü ‘ruhsuz makine’ iddiası hayvanın ahlaki ve hukuki konumunu tartışmalı bir zemine yerleştirmiş ve insan-merkezci anlayışı pekiştirmiştir. İnsan-merkezci anlayış bütün hakları akıl sahibi insana vermekte, akıldan ve ruhtan yoksun olarak kabul ettiği hayvanlar alemine neredeyse hiçbir hak tanımamaktadır. Her ne kadar Descartes veya onun gibi insan-merkezci yaklaşımı benimseyen birçok filozof hiçbir zaman hayvanlara işkenceyi ya da kötü muameleyi doğrudan savunmamış olsa da modern Batı felsefesinde bu yaklaşım hayvanların ahlaki statüleri ve değerleri olmadığı yönünde bir anlayışla sonuçlanmıştır. 19. yüzyılda Bentham’ın hayvanların ‘acıyı duyumsayan varlıklar’ olduğunu ileri sürmesi ve eşit gözetilme ilkesini savunması onların akıl sahibi veya ruhu ölümsüz olan, dolayısıyla da bazı hakları bulunan kişiler olmamalarının kendilerinden daha yüksek türlere yani insanlara hizmet etmek amacıyla var oldukları anlamına gelmediğini göstermek için atılan ilk adım olmuştur. Ancak Bentham’ın felsefesinde eşit gözetilme ilkesi hayvanlara ‘mal ve eşya’ statüsünden başka bir statü tanımamakta, yalnızca onların gereksiz yere acı çekmemelerini sağlamayı hedeflemektedir. Bentham’ın hayvanların ‘ruhsuz makineler’ değil, ‘duyumsar varlıklar’ olduğunu gündeme getirmesi hayvan refahına yönelik olumlu bir gelişmedir, ancak ‘duyarlı olma’ özelliği her hayvanda aynı derecede bulunmamaktadır. Bu nedenle bu yaklaşım tüm hayvanları kapsamamakta ve insanlarla bazı ortak özellikleri olan veya görece insanlara daha çok benzeyen hayvanları diğerlerinden daha değerli kabul etmektedir. Bu bakımdan hayvanın ahlaki ve hukuki statüsü problemine dair Bentham’ın yaklaşımı insanı mihenk taşı olarak kabul eden insan-merkezci yaklaşımdan radikal bir ayrılışı temsil etmemektedir.

Mutluluk, insan için hayatının her alanında ulaşmak istediği en büyük hedef olarak görülmüştür. Birçok düşünür, mutluluğu, insanın var olduğu andan itibaren aradığı ve bulmak için araçlar edindiği bir unsur olarak değerlendirmiştir. Mutluluk arayışı beraberinde iyi ve kötü olanı ayırt etme olanağı sağlamıştır. Ahlak felsefesinde iyi, eylem olarak ortaya çıktığında erdem olarak tanımlanmış ve erdemler mutluluğun kaynağını oluşturmuştur. Bu açıdan erdem ve mutluluk, toplumların düzenine de yön veren iki unsur olarak tanımlanmıştır. Erdemler yalnızca iyi olan ile değil aynı zamanda bilgi ile de mutluluğa kaynaklık etmiştir. Erdem ve mutluluk ilişkisi bilgi temelli bir yaklaşım meydana getirmiştir. Farabi, temelde erdem ve bilgiyi mutluluğun en yetkin aracı olarak değerlendirerek, ahlak ve siyaset felsefesine dair sistemini bu iki araç üzerinden şekillendirmiştir. Platon ise mutluluğu, idealar kuramına bağlı olarak yüksek iyiye ulaşmak ve ona dair bilgi elde etmekle mümkün görülmüştür. Biz makalede, İslam filozofu Farabi ve Yunan filozof Platon’un mutluluk anlayışlarını aktarmaya çalışacağız.

Yirminci Yüzyılda Türk düşüncesi çok farklı bir çizgi içerisinde kendini göstermeye başlamıştır. Batı düşüncesinden büyük etkiler alan fakat taklit olarak görülemeyecek özgünlükte bir düşüce yapısının inşasını sergileyen bu dönemde karşımıza birçok fikir adamı çıkmaktadır. Beşir Fuad, Baha Tevfik, Ziya Gökalp, İsmail Fenni, Filibeli Ahmed Hilmi, Yusuf Akçura, Yahya Kemal Beyatlı, Ahmed Hamdi Akseki, Tevfik İleri, Kemal Tahir Demir, İdris Küçük Ömer, Erol Güngör gibi. Bu düşünürler genel manada iki görüş etrafında kümelenmişlerdir: Spritüalizm ve Materyalizm. Bu kümelenme içerisinde kendi fikir dünyasını ortaya koymaya çalışan ve kendine özgü bir felsefi duruş sergileyen Türk düşünürü Nurettin Topçu'nun yeri ve önemi büyüktür. Özelikle Batı düşüncesini İslam tasavvufuyla sentezlemesi onun önemini göstermektedir. Topçu'nun bu konudaki en büyük adımı, Maurice Blondel’in ‘‘Hareket Felsefesi’’nden etkilenerek; bu anlayışı tasavuf anlayışla sentezlemesi ve yeni bir felsefi bakış açısını ortaya koymaya çalışmış olmasıdır. Ahlak, din, felsefe ve milliyetçilik gibi kavramlar üzerinde durmuş, fikir dünyası ve onun kaynağında bulunan dinamiklere uygun bir biçimde ahlak hareketi konusunda fikirler ortaya koymuştur. Kurtuluşu, insanın aşağılık arzu ve isteklerine karşı isyanında ve ilahî iradeye yönelmesinde bulan isyana dayalı bir ahlak sistemini savunarak, materyalist felsefeye karşı bir tavır almış ve insanın metafiziksel boyutunun değerine dikkat çekecek fikirler ortaya atmıştır. Onun ahlak felsefesi olan İsyan Ahlakı aslından insanın insan olma serüveni ifade etmektedir. Çünkü varoluş açısından insan kendini ahlaki bir varlık olarak ortaya koymadığı sürece, amacını gerçekleştirmiş sayılmamaktadır. Topçu'nun asıl varmak istediği nokta, insan olmanın ahlaklı olmakla aynı şey olduğu ve bunun ancak İsyan Ahlakı ile gerçekleşebileceğidir. İsyan ve Ahlak kavramlarının yan yana gelemsi bir çelişkiymiş gibi görünse de Topçu İsyan kavramın kötü bir anlamda anlaşılmaması gerektiğini özellikle vurgular. İsyandan kasıt, İnsanın arzularına, heveslerine, zevklerine, hırslarına yani onu varoluşsal olarak insan olmaktan alıkoyacak her şeye isyan etmesidir. Bu makale Topçu’nun İsyan, Özgürlük ve Ahlak arasındaki bağlantıyı nasıl ortaya koyduğuna açıklamaya çalışılmaktadır.

The roles of Plato and Farabi, the most important philosophers of ancient Greek and Turkish Islamic philosophies, are very impor-tant in the expression of the concept of morality and moral un-derstanding. Both philosophers based the concept of morality on good, virtue and happiness. Plato, while describing virtue, states that the soul of the individual consists of three parts. He con-nects virtue to knowledge in his Amplitude Dialogues. Af-terwards, he reconsidered virtue and came to the conclusion that the boundaries between them should be determined. While doing this, he argued that virtue has something to do with reason and knowledge. He stated that only in this way happiness can be achieved. The most important issue in Fârâbî's moral philosophy is happiness. He built his moral philosophy on happiness. Ac-cording to Fârâbî, happiness is the good that a person wishes only for himself, not for obtaining different things. Because man does not have anything greater than happiness that he can achi-eve. Farabi argues that the ultimate goal of people's behavior and efforts is happiness., Ahlak kavramının ve ahlak anlayışının anlatımında antik Yunan ve Türk İslam felsefelerinin en önemli filozofları olan Platon ve Farabi’nin rolleri oldukça önemlidir. Her iki filozof ahlak kavra-mını iyi, erdem ve mutluluk üzerine temellendirmişlerdir. Platon, erdemi tanımlarken bireyin ruhunun üç parçadan oluştuğunu ifade eder. Kendisinin Gençlik Diyalogları’nda erdemi bilgiye bağlamaktadır. Daha sonra ise erdemi yeniden gözden geçirerek aralarındaki sınırların belirlenmesi kanaatine varmıştır. Bunu yaparken erdemin akıl ve bilgi ile ilgisinin olduğunu savunmuş-tur. Ancak bu şekilde mutluluğa ulaşılabileceğini ifade etmiştir. Fârâbî’nin ahlak felsefesinde en çok önem verdiği konu mutlu-luktur. Kendisi ahlak felsefesini mutluluk üzerine kurmuştur. Fârâbî’ye göre mutluluk, insanın farklı şeyler elde etmesi için de-ğil yalnızca kendisi için istemiş olduğu iyiliktir. Çünkü insan, mutluluktan öte ulaşabileceği daha büyük bir şeye sahip değildir. Fârâbî, insanların davranış ve çabalarının en son amacının mut-luluk olduğunu savunmaktadır.

J. J. Rousseau and I. Kant appear as two thinkers who left their mark on the Enlightenment Age of the 18th century. These two thinkers, who shed light on the Age of Enlightenment, left their mark on the age in the context of criticism and showed the courage to criticize the Enlightenment within the Age of Enlightenment. Both of them have discussed the cultural, moral, religious and political aspects of the human being by emphasizing the emotional aspect of the human being who can use his reason. When we look at the views of these thinkers, it is seen that they turn to people who can use their minds within the framework of moral development, generally based on the concept of will. In this context, Rousseau's goal of creating a cultured society through education is seen as a moral development in Kant. Accordingly, in this study, our main aim is to reveal how Kant was influenced by Rousseau in a moral and political context. Rousseau has been a turning point for many thinkers, and Kant, who shared the same Age of Enlightenment, is the most important of them. In a sense, Rousseau had the same effect on Kant emotionally, just as David Hume woke him up for Kant., J. J. Rousseau ve I. Kant 18. yüzyıl Aydınlanma Çağı’na damgasını vuran iki düşünür olarak karşımıza çıkar. Aydınlanma Çağı’na ışık tutan bu iki düşünür, eleştiri bağlamında çağa damgasını vurmuş, Aydınlanma’yı Aydınlanma Çağı içerisinde eleştirme cesaretini gösterebilmişlerdir. Her ikisi de usunu kullanabilen insanın duygusal yönüne de vurgu yaparak insanın kültürel, ahlaki, dinî ve siyasi yönünü ele almışlardır. Bu düşünürlerin görüşlerine baktığımızda, genel olarak irade kavramından hareketle ahlaki gelişim çerçevesinde aklını kullanabilen insana yöneldikleri görülür. Bu bağlamda, Rousseau’nun eğitim aracılığıyla kültürlü bir toplum yaratma gayesi, Kant’ta ahlaki bir gelişim olarak görülmektedir. Buna göre bu çalışmada, özellikle Kant’ın Rousseau’dan ahlaki ve siyasi bağlamda nasıl etkilendiğini gözler önüne sermek temel amacımızdır. Rousseau, birçok düşünür için bir dönüm noktası olmuştur ki aynı Aydınlanma Çağı’nı paylaşan Kant bunlardan en önemlisi olarak karşımıza çıkar. Kant için nasıl David Hume onu uyuduğu uykudan uyandırdıysa bir anlam da Rousseau da duygusal bağlamda Kant üzerinde aynı etkiyi yapmış denilebilir.

Immanuel Kant, görüşleriyle felsefe tarihini derinden etkilemiş Alman filozoflardan biridir. Kant'ın ahlak felsefesine yaptığı katkının yanında hukuk öğretisine yaptığı katkı da oldukça önemlidir. İncelemeye konu olan kitapta düşünür, hukuku ahlak metafiziğinden hareketle açıklarken ahlakla hukuk arasında bir ayrım oluşturma gayreti içinde olmuş ve kendi etik anlayışından ileri gelen bir sınır noktası oluşturmuştur. Günümüzde pozitif hukukun liberal temellerinin kavranması ve düşünürü doğal hukuk perspektifinden yorumlamanın yeniden sorgulanması için eser büyük bir öneme sahiptir.

Advances in information and simulation technologies have allowed people to live in a virtual universe. In the simplest terms, the Metaverse is called the experience-based internet. Avatars serve as the representation of humans in this world of experience. On the other side, avatars make it simple to exist in anonymity and conceal genuine identity. In a place where the truth is concealed, it is impossible for someone to discover the meaning of life. Metaverse holds the dream of a transformation so powerful that it can have individual and social interactions. This transformation can be observed in all social institutions, including religion. This study is based on the question of how the god will be positioned in a human-created universe where the sacred has become meaningless. The focus of the article is on the fundamental interconnections between religion and the Metaverse. It has been attempted to discover whether there may be religions based on morality, worship, and belief in the virtual universe. According to the study, worship would lose all significance in the metaverse, religious belief would decline, and moral principles would re-establish. Desecular existence has started to emerge in the virtual world, and the possibility for mythical and eclectic ideas to proliferate has also been considered. The Metaverse, however, poses a danger to established religions since it has the capacity to develop its own rituals and beliefs. The study is intended to further technologically focused conversations in the literature on religious sciences., Bilişim ve simülasyon teknolojilerindeki gelişmeler, insanın sanal bir evrende yaşamasına imkân tanımıştır. En basit. İfadeyle Metaverse deneyime dayalı internet olarak adlandırılır. Bu deneyim alanı içinde insanlar avatarlarla temsil edilir. Avatarlar ise anonim olarak var olmayı ve gerçek kimliği gizlemeyi kolaylaştırır. Gerçeğin gizlendiği bir mekânda insanın yaşamın anlamına erişmesi ise imkansızdır. Metaverse, bireysel ve toplumsal etkileşimleri olabilecek denli güçlü bir dönüşüm hayalini barındırmaktadır. Bu dönüşüm din dahil tüm toplumsal kurumlarda izlenebilir. Bu çalışma, kutsalın anlamsızlaştığı insan yaratımı bir evrende tanrının ne şekilde konumlanacağı sorusu üzerine kuruludur. Makale, Metaverse ve din arasındaki temel etkileşimlere odaklanmaktadır. İnanç, ibadet ve ahlak üzerine kurulu dinlerin sanal evrendeki imkânı belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada dini inancın metaverse içinde azalacağı, ibadetlerin anlamsızlaşacağı, etik değerlerin yeniden oluşturulacağına yönelik çıkarımlar yapılmıştır. Ayrıca sanal evrende deseküler yaşamın gelişmeye başladığı, mitolojik ve eklektik inancın yaygınlaşma potansiyeli taşıdığı da tartışılmıştır. Bununla birlikte Metaverse, kurumsal dinler için önemli bir tehdittir; çünkü kendine has inanç ve ritüelleri oluşturma ihtimaline sahiptir. Çalışmanın din bilimleri literatüründe sürdürülen teknoloji odaklı tartışmalara katkı sağlayacağı umulmaktadır., سمحت التطورات في تقنيات المعلومات والمحاكاة للناس بالعيش في عالم افتراضي. بعبارات أبسط ، يُطلق على ميتافيرس اسم الإنترنت القائم على التجربة. تمثل الصور الرمزية تمثيلًا للبشر في عالم الخبرة هذا. على الجانب الآخر ، تجعل الصور الرمزية من السهل الوجود في إخفاء الهوية وإخفاء الهوية الحقيقية. في مكان تختفي فيه الحقيقة ، يستحيل على شخص ما اكتشاف معنى الحياة. يحمل ميتافيرس حلم تحول قوي للغاية بحيث يمكن أن يكون له تفاعلات فردية واجتماعية. يمكن ملاحظة هذا التحول في جميع المؤسسات الاجتماعية ، بما في ذلك الدين. تستند هذه الدراسة إلى السؤال عن كيفية وضع الإله في عالم خلقه الإنسان حيث أصبح المقدس بلا معنى. يركز المقال على الترابط الأساسي بين الدين و ميتافيرس. لقد تم محاولة اكتشاف ما إذا كانت هناك أديان قائمة على الأخلاق والعبادة والإيمان في الكون الافتراضي. وفقًا للدراسة ، ستفقد العبادة كل أهميتها في ميتافيرس ، وسوف ينخفض المعتقد الديني ، وستتم إعادة تأسيس المبادئ الأخلاقية. بدأ الوجود الدنيوي في الظهور في العالم الافتراضي ، كما تم النظر في إمكانية انتشار الأفكار الأسطورية والانتقائية. ومع ذلك ، فإن ميتافيرس يشكل خطراً على الأديان الراسخة لأنه لديه القدرة على تطوير طقوسه ومعتقداته الخاصة. تهدف الدراسة إلى زيادة المحادثات المركزة من الناحية التكنولوجية في الأدبيات حول العلوم الدينية

Bu makalede Platon’un idealist felsefesinde ahlakın tuttuğu yer ve erdemler ele alınmıştır. Ahlak felsefesi bağlamında Platon’un sistemi çerçevesinde ahlaki davranışın ilkelerinin neler olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Platon’da ahlaki eylemin telosu/amacının mutluluk olduğu iddiası üzerinde durulmuştur. Mutluluk temelli olan ahlak anlayışının kaynağı, en iyi olana ulaşmaktır. Platon ahlak konusunu bilgi temelli incelediği için öncelikle epistemenin, doksadan ayrımı tartışma konusu edilmiştir. Daha sonra Platon’un Tanrı ve ahlak arasında kurduğu ilişki Euthyphron ikileminden hareketle incelenmiştir. Platon, ahlak düşüncesinde diğer alanlarda olduğu gibi hem ruhu bölümlere ayırır hem de her bir ruhun kemal sıfatına denk düşen erdemleri tanımlar. Çalışmanın her bir bölümünde Platon’un ahlak düşüncesinin bireysel ve toplumsal yönleri incelenmiş ve erdem çeşitleri ruhun bölümleri ile ilişkilendirilerek genel bir tablo resmedilmiştir. Bu çalışmanın amacı, kendinden sonra yapılan ahlak çalışmalarına temel teşkil eden Platon’un ahlak teorisinin, Platon’un ahlakla ilgili eserlerinden faydalanılarak düzenli bağlantılar çerçevesinde betimlenmesidir. Bu çalışmada Platon’un erdemlerin öğretilebilir bir şey olduğunu tartıştıktan sonra tekil olarak ele alınan bütün erdemlerin tek bir erdem halinde düşünülmesi gerektiği sonucuna varılmıştır., In this article, the place and virtues of morality in Plato's idealist philosophy are discussed. In the context of moral philosophy, it has been tried to reveal what the principles of moral behavior are within the framework of Plato's system. The claim that the telos/purpose of moral action is happiness has been emphasized in Plato. The source of morality, which is based on happiness, is to reach the best (idea of good). Since Plato examines morality on the basis of knowledge, first of all, the distinction of episteme from doxa has been discussed. Later, the relationship that Plato established between God and morality was examined based on the Euthyphro dilemma. As in other areas of moral thought, Plato both divides the soul into parts and defines the virtues corresponding to the perfection of each soul. In each part of the study, the individual and social aspects of Plato's moral thought were examined and a general picture was depicted by associating the types of virtue with the parts of the soul. The aim of this study is to describe Plato's moral theory, which formed the basis of moral studies after him, within the framework of regular connections by making use of Plato's moral works. In this study, after Plato discussed that virtues are something that can be taught, it is concluded that all the virtues, which are considered singular, should be considered as a single virtue.

The problem of anger and the source of anger includes the problematization of sports ethics. The subject of morality has attracted the attention of many thinkers throughout human history. This study is done in the context of the thoughts about anger of the Turkish thinker İsmail Müfid İstanbuli (?-1802), who lived in the last periods of the Ottoman Empire.Concepts such as freak, arrogance, boasting, contention, stubbornness, joke, mockery, traitor and injustice in the comments of İsmail Müfid Efendi about anger in his work called Şerhu'l Ahlâki'l Adudiyye constitute the background of the study. In this sense, within the scope of the study, the issue of anger and the source of anger for sports people is discussed. This discussion is the main problem that defines the limits of our study.The main purpose of the study is to evaluate İsmail Müfid İstanbuli's thought about the source of anger in the context of the source of morality from a sociological, epistemological and psychological point of view, to reveal the thinker's thoughts on anger in a systematic way and to be a source for future studies on the source of anger from a different perspective. is to provide.As a result of the research, it was determined that according to İsmail Müfid İstanbuli, there is no special scientific study that will deal with the problem of the source of anger on sports. According to the main thesis of the research, anger is a harmful feature in İsmail Müfid İstanbuli's moral philosophy. In this respect, it is a power that emerges to take revenge. It is very meaningful for today's sports people that situations such as arrogance, boasting, ridicule and treachery are highlighted by İsmail Müfid İstanbuli among the reasons for this power., Öfke ve öfkenin kaynağı problemi, spor ahlakı nitelikli sorunsallaştırmayı içerir. Ahlak konusu insanlık tarihi boyunca pek çok düşünürün ilgisini çekmiştir. Elinizdeki bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde yaşamış Türk düşünürü İsmail Müfid İstanbuli (?-1802)’nin öfke ile ilgili düşünceleri bağlamında yapılmıştır. İsmail Müfid Efendi’nin Şerhu’l Ahlâki’l Adudiyye adlı eserinde yer alan öfke ile ilgili yorumlarında yer alan ucup, kibir, böbürlenmek, çekişme, inat, şaka, alay, hain ve haksızlık gibi kavramlar çalışmanın alt yapısını oluşturmaktadır. Bu anlamda çalışma kapsamında spor insanı için öfke ve öfkenin kaynağı konusu tartışılmaktadır. Bu tartışma, çalışmamızın sınırlarını belirleyen temel sorun niteliğindedir.Çalışmanın temel amacı, İsmail Müfid İstanbuli’nin öfkenin kaynağı ile ilgili düşüncesini ahlakın kaynağı bağlamında sosyolojik, epistemolojik ve psikolojik açıdan değerlendirmek, düşünürün öfke ile ilgili düşüncelerini sistematik bir şekilde ortaya koymak ve öfkenin kaynağına ilişkin bundan sonra yapılacak olan çalışmalara farklı bir açıdan kaynak olma olanağı sağlamaktır. Araştırma sonucunda İsmail Müfid İstanbuli`ye göre öfkenin kaynağı problemini spor üzerine konu edinecek özel bir bilimsel çalışmanın bulunmadığı tespit edilmiştir. Araştırmanın temel tezine göre, İsmail Müfid İstanbuli`nin ahlâk felsefesinde öfke, zarar verici bir özelliktir. Bu yönüyle intikam almak için ortaya çıkan bir güçtür. Bu gücün nedenleri arasında kibir, böbürlenmek, alay ve hainlik gibi durumların İsmail Müfid İstanbuli tarafından öne çıkarılması günümüz spor insanları açısından oldukça manidardır.

Bir ahlak felsefesi olmasının yanı sıra kozmosun yapısını inceleyen fiziğe, insanların bu yapı içinde nasıl hareket edeceğini gösteren ahlaka ve fizik ile ahlakı koruduğu için mantığa ayrı bir önem veren Stoacılık, doğaya uygun yaşamı insanın amacı olarak kabul eden bir düşüncedir. Determinist, fizikalist ve teleolojik bir karaktere sahip olan Stoa felsefesinde doğa araştırmasının ana hedefi, salt doğal nedenleri yani olayların ilk nedenlerini öğretirken insana ahlaki yaşama yönelik dersler çıkarmasını sağlamaktır. İnsana özgü akıl, doğaya özgü akla dayandığı için doğa araştırmasında esas olan, insana doğanın aklını tanıtırken kendi aklını keşfetmesini sağlamaktır. Bu anlamda doğa araştırması, filozofların doğaya ilişkin söylemlerine ve yapıtlarına işaret etmesi bakımından felsefi eğitimin başlangıç evresinin bir parçasıdır. Fizikle elde edilen bilginin pratiğe yansıması ise insandaki ahlaki dönüşüme katkı sağlar. Bu çalışmada Stoacıların fizik öğretilerinden hareketle ahlaki yaşamı nasıl temellendirdikleri değerlendirilecektir. Bu bağlamda doğada ve insan yaşamında hâkim olan kozmik veya tanrısal düzenin anlaşılmasının doğaya uyumlu yaşam için bir zorunluluk olduğu görüşleri üzerinde durulacaktır., In addition to being a moral philosophy, Stoicism, which gives a special importance to physics that examines the structure of the cosmos, to morality that shows how people will act within this structure, and to logic, because it protects physics and morality, is a thought that accepts life in accordance with nature as the purpose of man. In Stoa philosophy, which has a deterministic, physicalist, and teleological character, the major goal of nature research is to enable people to learn about moral life while teaching only natural causes, that is, the first causes of events. Since the human-specific mind is based on the nature-specific mind, what is essential in nature research is to enable the human to discover his/her own mind while introducing the mind of nature. In this sense, nature research is part of the initial phase of philosophical education in terms of addressing the discourses and works of philosophers about nature. The reflection of the knowledge gained through physics into practice contributes to the moral transformation in people. In this study, how the Stoics ground the moral life based on physics teachings will be evaluated. In this context, it will be emphasized that understanding the cosmic or divine order that prevails in nature and human life is a necessity for life in harmony with nature.

Bu çalışmanın amacı, değerleri ve ahlaki yapıları ile toplumda rol model olmalarından dolayı genç elit sporcuların ahlak kavramına ilişkin görüşlerini ortaya çıkarmaktır. Çalışmada nitel yöntem kullanılmış ve araştırma deseni olarak fenomenolojik desenlerden psikolojik fenomenoloji yaklaşımı tercih edilmiştir. Araştırmanın örneklem grubunu amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemi ile belirlenen 11 genç milli takım sporcusu oluşturmaktadır. Bu sporcularla yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kapsamında her bir katılımcı için ortalama 45 dakika süren bireysel görüşmeler yapılmıştır. Katılımcılardan alınan izin doğrultusunda yanıtları kayıt altına alınarak metin haline getirilmiştir. Verilerin analizinde betimsel ve içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak ahlakı davranış ve koruma açısından değerlendiren sporculara göre spor, bireylerin ahlaki gelişimine katkı sağlayabilmektedir. Sporcuların bireysel değerleri, takım ve rakip ile ilgili değerleri bulunurken, spor ortamında sporcuları bazen olumlu, bazen olumsuz etkileyen olaylar meydana gelmektedir. Ayrıca sporculara göre bir sporcunun ahlaki gelişiminde önce aile, sonra antrenörler ve çevrenin sorumlulukları vardır., The purpose of this study is to find out young elite athletes’ views on the concept of moral because of being a role model in society with their values and moral structures. In this study qualitative method was used and as a research design, psychological phenomenology approach, which is one of the phenomenological patterns, was preferred. The sample group of the study consists of 11 young national team athletes who were determined with maximum variation sampling method, which is one of the purposive sampling methods. With these athletes, individual interviews for each participant which lasted for an average of 45 minutes within the context of semi structured interview technique were conducted. In accordance with the permission taken from the participants, their answers were recorded and then textualized. Descriptive and content analysis method were used to analyse the data. According to athletes who assess moral in terms of behaviour and protection, sports can contribute to individuals’ moral development. While athletes have individual values, and values related with the team and opponent, events which sometimes motivate athletes positively and which sometimes influence them negatively occur in sport environment. In addition, according to athletes, first of all the family, then coaches and environment have responsibilities in the moral development of an athlete.

Birey-toplum ilişkisinde, insan davranışları belirli kurallar ölçüsünde tespit edilir. Bu kurallar zincirini, maddi ve manevi değer yargıları oluşturur. Bunların kazanımında, insanın öncelikle ahlakî bir eğitim sürecinden geçmesi düşünülür. Bu eğitim sürecinde bir eğiticiye, bir yol göstericiye ihtiyaç vardır. Bu yol göstericiye, tasavvuf literatüründe mürşit adı verilir. Bir ahlak öğreticisi olarak mürşit, nefis terbiyesi sonunda ruh olgunluğuna ulaşmış, en güzel ahlâkın temsilcisi olan Peygamber ahlâkının günümüzdeki temsilcileri ve takipçileridir. Yaşantısı ile toplumlara örnek olmuş bu kişilerden biri, 20. asrın mutasavvıflarından Hoca Hafız Mehmet Dumlu Efendi’dir. Tasavvuf dünyasında “Dumlu Hoca” olarak da tanınan bu şahsiyet, günümüz insanının karşılaştığı zorluklara ve sorunlara dönük kaygıların getirdiği çözüm önerileriyle bir kanaat önderi olarak toplumdaki yerini almıştır. 1973-2011 yılları arasında Halvetiyye-Şabaniyye tarikatının postnişini olarak toplumun manevi eğitimi ve irşadı ile meşgul olmuştur. Bu eğitimde, İslamî öğretileri ve tasavvufî doktrinleri esas almış; “Nefsini bilen Rabbini bilir.” hadisi ışığında, insanın kendi öz varlığını tanıması ve bilmesi üzerinde durmuş; ayet ve hadislerin rehberliğinde, sevgi, hoşgörü ve adalet eksenli metot izlemiş; bireyin kabiliyeti nispetinde yönlendirilmesini, topluma kazandırılmasını hedeflemiştir. Bu çalışmada, ilk önce ahlak kelimesinin tanımı, İslam tasavvufu ile ilişkisi üzerinde duruldu. Buna müteakiben Hoca Hafız Mehmet Dumlu Efendi’nin hayatı, şahsiyeti hakkında bilgi verildi sonra da ahlakî değer yargıları, insan nefsinin terbiyesi hususundaki yaklaşımları sunuldu.

Ahlak, genel olarak insan tabiatının temel duyguları olan akıl, gazap ve şehvetin itidal üzere ya da şehvet ve gazap kuvvelerinin aklın emrinde olması durumudur. Ahlak felsefecileri bu durumu, adalet kavramıyla ifade etmiştir. Dolayısıyla adalet, mezkûr üç kuvvenin istikamet çizgisinde hareket etmesi ya da gazap ve şehvetin aklın vasatı olan hikmetin emrinde olması anlamına gelir ki bu, aynı zamanda ahlakın da tanımıdır. Onun için ahlak ilkeleri, insanda bulunan akıl melekesinin hikmet, gazap duygusunun cesaret, şehvet kuvvesinin ise iffet çizgisinde hareket etmesi anlamına gelir. Ayrıca bir eylemin ahlakî olarak isimlendirilmesi için onun, toplum içinde ve isteyerek yapılması gerekir. Çünkü ahlakın bireysel yönü olduğu kadar sosyal yönü de söz konusudur. Zira ahlakî ilkelerin kalıcı hale gelmesi için onların, bir sosyal ortamda ve örnek eğitimciler tarafından öğretilmesi gerekir. Tarihsel olarak insanları ahlak alanında iffet, şecaat ve hikmet üzere, toplumsal düzeyde ise adalet ve istikamet çizgisinde tutmaya çalışan kişiler, peygamberlerdir. Onlar, bilgi ve ahlak, inanç ve ibadet, sosyal ve siyasal alanda insanoğluna önderlik etmiş şahsiyetlerdir. Zira peygamberler, insanın metafizik dünyaya ait merak duygusunu, ruhî duygularının istikamet üzere kalmasını, temel inanç ve ibadet konularındaki ihtiyacını, sosyo-politik sahada gerekli gördüğü ilkeleri öğretmek üzere gönderilmişlerdir. Ontolojik olarak beşer cinsinden olan peygamberlerin, insanlardan farklı nitelikler taşıması doğaldır. Zira onlar, insan ile Yüce Yaratıcı arasındaki irtibatı sağlayan kişilerdir. Peygamberlerin vahiy alması ve mucize göstermesi onları diğer insanlardan farklı kılan önemli iki özelliktir. Ayrıca onlar, örnek ve önder kişiler oldukları için insanoğlunun sahip olduğu temel ahlakî ilkelerin zirvesindedirler. Getirdikleri bilgileri kabul etmek ve onları örnek almak için peygamberlerin güvenilir, ismet sahibi ve hikmetle bezenmiş olmaları gerekir. Onun için ulema, temel ahlak ilkelerini esas alarak peygamberlerin sıfatlarını belirlemiştir. Mesela, insanın ahlak ilkelerinden iffet, ismete; şecaat ve cesaret, emanet ve sıdka; hikmet, fetanete; adalet ise tebliğe tekabül edecek şekilde yorumlanmıştır. Zira bu sıfatlar, her ne kadar tüm insanlar için ortak nitelikler olarak kabul edilmiş olsa da peygamberlerde zirvesini bulmuştur.

Bu çalışma, geç dönem Osmanlı düşünürlerinden olan Ali İrfan Eğribozî’nin (ö.?) İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı kitabının incelenmesi ve transkripsiyonu amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda H. 1327 ve H. 1341 yıllarında iki defa İstanbul’da farklı matbaalarda basılan eserin transkripsiyonu ve muhteva analizi yapılmak suretiyle literatüre kazandırılması düşünülmüştür. Eserin müellifinin hayatı hakkında çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Ancak yazarın Şiven Yahud Hâtırât-ı Şebâbım adlı eserinden hayatı ile ilgili bazı bilgiler elde edilmektedir. Müellif, günümüzde Yunanistan sınırları içerinde kalan Eğriboz’da 1286/1869-70 yılında doğmuş, Mekteb-i Sultanî’de eğitim almış, Beyrut, Rodos, Diyarbakır, Manisa ve Afyon gibi çeşitli şehirlerde hem öğretmenlik hem de idarecilik yapmıştır. Eğitim, ahlâk, mantık ve dil alanlarında çeşitli eserler telif etmiştir. İslam düşünce geleneğinin ilk döneminden itibaren ruh hakkında müstakil eserler kaleme alındığı görülmektedir. Bu literatürün son yüzyıldaki önemli bir örneği de Ali İrfan Eğribozî’nin İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı kitabıdır. Müellif, İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı bu eserinde insanı ruhu açısından incelemiş ve buna paralel olarak insanı maddî yapısı, ilmî kişiliği ve ahlâkî boyutuyla da tahlil etmiştir. Eğribozi, mezkûr eserini üç bölüme ayırmıştır. Birinci bölümde ruh konusunu ele alır, ikinci bölümde ruhun kuvvelerine, üçüncü bölümde de akıl, aklın güçleri, ilim, ahlâk, vicdan konularına yer verir. Yazarın İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı bu eserinde ruh konusu ile birlikte ruhun kuvveleri başlığı altında sinir, beyin, beyincik, omurilik soğanı gibi insanın maddi yapısını meydana getiren bazı organlarını incelemesi ve bu organları ruhun idrak kuvveleri ile ilişkilendirmesi dikkat çekmektedir. Müellif, insanın ruh ve bedenden müteşekkil bir varlık olduğunu söyler. İnsanın ruhi güçlerini duyu ve akıl gücü şeklinde ele alan müellif, bu güçlerin insanın insân-ı kâmil olmasındaki rolünü vurgular. Ayrıca o, akıl gücünün ilim elde etmede yegâne vasıta olduğunu söylemektedir. Bu çerçevede müellifin ilmi, maddî (fennî) ve manevî (hikmet) olarak ikiye ayırdığı görülmektedir. Müellif, eserin son kısımlarında ahlâk ilmini İslam ahlâk düşünürlerinin görüşlerine benzer şekilde ele almaktadır. Ahlâkın tabiî değil, kazanılmış olduğunu söyleyen Eğribozi, ahlâk düşüncesinde heva ve vicdan kavramlarına dikkat çekerek, vicdanı mahkeme-i temyiz şeklinde adlandırır. Dolayısıyla İslam düşünce geleneğinde ruh konusundaki literatürün önemli bir örneği olan Ali İrfan Eğribozî’nin İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı bu kitabı, hem muhtevi olduğu meseleler hem de müellifinin konulara ilişkin yorum ve katkıları açısından kaydeğer bir eser niteliğindedir., This study aims to analyze and transcribe the book Ilm-i Ahvâl-i Ruh of Ali İrfan Eğribozî (d.?), one of the late Ottoman thinkers. For this purpose, it is thought that the work, which was published twice in H. 1327 and H. 1341 in different printing houses in Istanbul, will be brought to the literature by transcription and content analysis. There is not much information about the life of the author of the work. However, some information about his life is obtained from the author's work called Şiven Yahud Hâtırât-ı Şebabım. The author was born in 1286/1869-70 in Eğriboz, which is now within the borders of Greece, studied at the Mekteb-i Sultani, and worked as a teacher and administrator in various cities such as Beirut, Rhodes, Diyarbakır, Manisa and Afyon. He has written various works in the fields of education, morality, logic and language. It is seen that independent works have been written about the soul since the first period of the Islamic thought tradition. An important example of this literature in the last century is Ali İrfan Eğribozî's book Ilm-i Ahvâl-i Ruh. In his work titled Ilm-i Ahvâl-i Ruh, the author examined human beings in terms of their souls. In addition, in the work, he analyzed the human being in terms of his material structure, scientific personality and moral dimension. The author divided her work into three parts. In the first part, it deals with the subject of the soul, in the second part, the powers of the spirit, and the third part, the mind, the powers of the mind, science, morality and conscience. In his work titled Ilm-i Ahvâl-i Ruh, it is noteworthy that he examines some organs that make up the material structure of man, such as the nerve, brain, cerebellum, spinal cord, and associates these organs with the cognitive powers of the soul, under the title of the spirit's powers. The author says that man is a being composed of soul and body. The author, who considers the spiritual powers of man as the power of sense and reason, states that these powers play an important role in man's being a perfect human being. He also says that the power of reason is the only means of obtaining knowledge. In this context, it is seen that the author divides science into two as material (scientific) and spiritual (wisdom). In the last parts of the work, the author deals with the science of ethics similar to the views of Islamic moral thinkers. Eğribozi, who says that morality is not natural, but acquired, draws attention to the concepts of whim and conscience in moral thought, and calls conscience as court of appeal. Therefore, Ali İrfan Eğribozî's book Ilm-i Ahvâl-i Ruh, which is an important example of the literature on the spirit in the tradition of Islamic thought, is a remarkable work in terms of both the issues it contains and the comments and contributions of its author.

İnsanın kişilik yapısını, eylemlerini, bunlarla ilgili davranışlarını ve değerlendirmelerini tertip eden kaidelerin bütünü olan ahlâkın hem bireysel hem de toplumsal yönü bulunmaktadır. İnsan sosyal bir varlık olarak bir arada yaşama zorunluluğunda olduğuna göre, onları bir arada tutarak birlikteliklerini sağlayacak olan manevi değerlerin en başında ahlâk ve ahlâki kurallar gelir. Türk düşünce hayatının son dönemlerinde yaşamış ve sosyal bilimlerin birçok alanında görüşleri bulunan ünlü fikir insanı, mütefekkiri, münevveri ve kültür taşıyıcısı olan Erol Güngör, ahlâkı gerek psikolojik boyutta gerekse sosyolojik boyutta ele alarak incelemiştir. Güngör’e göre ahlâk, bir toplumun refahı ve huzuru için vazgeçilmez bir sistemdir. Ahlâk, bir insanın kişiliği hakkında fikir vermekle birlikte bir toplumun sosyal yapısı hakkında da ipuçları sunmaktadır. Ahlâkın oluşmasında ve temellendirilmesinde çevrenin ve ailenin çok önemli rolleri ve işlevleri bulunmaktadır. Bireyler ve toplumlar değişim gösterebildiğine göre ahlâk da değişime uğrayabilmektedir. Ancak bu değişim ahlâkın muhtevası ile ilgili değil biçimsel özelliği ile ilgilidir. Bu araştırmada, Türk sosyolojisinde Ziya Gökalp-Mümtaz Turhan çizgisinde hareket eden ve yapısal-işlevselci ekolün bir takipçisi sayılan Erol Güngör’ün ahlâk ve ahlâkın toplumsal yapı içindeki önemi ile ilgili görüşleri ele alınıp değerlendirilecektir.

Tasavvuf; İslâm dininin inanç, ibadet ve ahlak temellerine dayanarak nefsi tezkiye etme, güzel ahlak sahibi olarak dini yaşama ve ruhun kemale ermesi için caba göstererek Allah’a vâsıl olma düşüncesidir. Bu anlamda tasavvuf manevî bir ahlak eğimini ifade etmektedir. Seyr-ü sülûk metodu, bu ahlak eğitiminin verilmesi noktasında önemli bir vasıta rolünü üstlenmektedir. Seyr ve sülûk birbirinden ayrı düşünülemeyen iki kavramlardır. Seyr, bütün kötü vasıflardan ve benlikten arınarak ilme, ahlaka ve Allah’a doğru yürümektir. Sülûk, Allah’a vâsıl olmaya vesile olan manevî bir yoldur. Mürid bu yola talip olan yolcu, şeyh ise bu yolda müridin gözetmenliğini yapan tecrübeli kimsedir. Şeyh, yolun başından sonuna kadar müridine eşlik ederek bu husustaki temel ilke ve esasları hem teorik hem pratik olarak göstermektedir. Mürid ise şeyhin göstermiş olduğu kural ve kaideleri eksiksiz bir şekilde yerine getirmekle sorumludur. Bu nedenle tasavvufî eserlerde şeyh ve müridin tanımı, mahiyeti detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca şeyh ve müridde bulunması gereken vasıflar ayrıntılı bir şekilde zikredilmiştir. Böylelikle hakiki manada yerine getirilmesi gereken şeyh-mürid ilişkisinin esasları belirlenmiştir. Tasavvuf ilminin sözlü ve fiili unsurlarını içinde barındıran şeyh, en çok tenkit edilen kavramlardan birini oluşturmaktadır. Aynı şekilde mürid, birçok eleştirinin yöneltildiği kavramlardandır. Bu nedenle makalede özellikle şeyh ve müridin tanımı, şeyh ve müridde bulunması gereken vasıflar, şeyh-mürid ilişki, şeyh-mürid ilişkisinin gerekliliği ve şeyhe bağlanmanın hükmü gibi konular ele alınacaktır. Böylelikle tasavvufun çok hassas temeller üzerine kurduğu şeyh-mürid ilişkisinin hakikat yönüne bir nebze olsun ışık tutulmaya çalışılacaktır., Sūfīsm is the idea of purifying the soul through the faith, worship, and moral foundations of Islam, along with leading a religious life honoured with good morals and reaching Allah through the efforts to ensure the perfection of the soul. In this sense, Sūfīsm implies a spiritual moral inclination. The method of sayr al-sulūk plays a critical role in offering this moral education. Sayr and sulūk are two intertwined notions that cannot be considered independent of each other. Sayr means to walk towards knowledge, morality, and Allah by getting rid of all bad qualities and the self. Sulūk is a spiritual way to reach Allah. The murid is the passenger who pursues this path, and the sheikh is an experienced person who supervises the murid during his/her journey. Accompanying his murid from the beginning to the end of the path, the sheikh theoretically and practically reveals the fundamental principles. The murid, on the other hand, is responsible for fully abiding by these rules and principles imposed by the sheikh. Therefore, this study addresses the definition and nature of the notions of sheikh and murid in sūfī works. Furthermore, it also elaborates on the essential qualifications that a sheikh and murid should possess. Thus, it puts forward the principles of the sheikh-murid relationship, which must be established in a genuine way. Embodying the verbal and de facto components of Sūfīsm, the notion of sheikh is one of the most seriously criticized issues. Likewise, murid is one of the concepts against which many criticisms are voiced. Therefore, this study discusses various related issues, particularly the definitions of sheikh and murid, the properties that they should have, the sheikh-murid relationship, the necessity of such a relationship, and the ruling of being a follower of the sheikh. In short, it sheds some light on the essence of the sheikh-murid relationship built by Sūfīsm on very delicate foundations.

Düşünce tarihinin neredeyse her döneminde insanı ahlaki bir faile dönüştürebilmek amacıyla çeşitli kuramlar geliştirilmiştir. Bu kuramlarda genel olarak insanın ahlaki bir ilkeyi kendi eylemsellik alanına tatbik etmesi için gerekli olan şeyin ve erdemli davranışlarla erişilmesi hedeflenen mutluluğun ne olduğu üzerine bir düşünme faaliyeti gerçekleşir. Geliştirilen yanıtlar arasında şüphesiz çok seçkin bir yere sahip olan kuram, Kant’a aittir. Kant’a göre doğa alanında eğilim ve isteklere bağlı davranışlarla amaç olarak mutluluğa ulaşmak, insanı ahlaklı kılmaz. Bu bakımdan, insanı mutlu kılan şeyin değil, onu iyi yapan, bir ahlaki faile dönüştürmenin olanağını soruşturur. En yüksek iyiyi gerçekleştirmeyi, eğilim ve isteklere bağlı bir amaç olarak belirlenen çeşitli türden mutluluklara ulaşma çabasıyla eşitleyen tüm anlayışlar karşısında Kant, en yüksek iyiyi gerçekleştirmenin ilk koşulunu ahlaklılık, ikinci koşulu olarak –birinci koşul sağlandığı takdirde- ortaya çıkacağına inandığı mutluluk olarak belirler. Ona göre yalnızca ahlak yasasıyla belirlenen erdemli davranışların sonucunda gerçekleşeceği beklenen, aklın bir ideali olarak mutluluk insanı ahlaklı kılabilir. Nitekim özerk bir biçimde kendisi için koyduğu yasayla, akıl sahibi bir varlığını kişilik sahibi bir varlığa dönüştüren insan aynı zamanda ahlaki değer taşıyan davranışlarda bulunmanın sonucunda hep bir beklentisi olan bir varlıktır. İnsanın bu beklentisine yanıt, dinden gelir. Burada Kant, geliştirdiği ahlak öğretisinin mutluluk öğretisi olarak da adlandırılabilmesinin koşulunu ortaya koyar. Buna göre sırf akıl talep ettiği için insana ödevler yükleyen yasa zemininde temellenen en yüksek iyiyi gerçekleştirme isteğiyle, aklın yasa koyuculuğu altında yaşadığımız için içimizde doğan iyiyi gerçekleştirme arzusuyla dine yönelindiğinde ancak ahlak öğretisi bir mutluluk öğretisi olabilir. Bir başka deyişle, yalnızca ahlaklılık temelinde tesis edilen bir dinsellikle mutluluk ahlaki kılınabilir. Bu yazıda mutluluğun nasıl ahlaki kılınabildiği ya da mutluluğa layık olabilmek için ne yapılması gerektiği konusu irdelenip, en yüksek iyiye yönelen insana yüklenilen ödevlerin tanrısal buyruklar olarak benimsenmesiyle mutluluktan pay alma umudunu doğuran ahlak temelli din anlayışına dikkat çekilmektedir.

One of the most general expressions used for human speech, the root verb qawl and its various derivatives are the most frequently applied expressions in the Qur’ân. The root of qawl is used 1728 times in the Qur’ân. The phrase of qâla-qâlû is mentioned 945 times and the word of qavl as a noun is used in 93 places. Qul is also is used 326 times in imperative mood. So, it is deduced that the root of qawl has a wide usage area in the Qur’ân. There are qawl tarkibs containing with positive or negative meanings in the Qur’ân such as qawl ma‘rûf, qawl layyin, qawl karîm, qawl maysûr, qawl zûr, lahn al-qawl and qawl munkar. It is seen that some divine messages and moral principles about how the communication should be in the familial and social relations of the individual, especially the religious tabliğ. Meanwhile, it is predicted that tracing the qawl tarkibs and adjective qawl phrases, which have a rich content of meaning in the Qur’ân’s narration, will make an important contribution to determining the moral principles and divine messages suggested by the Qur’ân. Based on this motive, I will firstly try to ascertain the essence of qawl tarkibs used in the Qur’ân. Subsequently, I will examine the whole of qawl tarkibs used in the Qur'ân whether there are projections of them in the Torah and the Bible. The expressions and phrases thought to be related with qawl tarkibs are tried to be determined in the unity of the Torah and the Bible, and one or two passages related to each qawl tarkib are presented as an example. It is observed that the qawl tarkibs used in the Qur’ân such as qawl zûr, qawl ma‘rûf, qawl sabit, qawl sadîd, qawl maysûr, qawl balîg, qawl karîm, qawl layyin and zuhruf al-qawl are revealed directly or indirectly with similar expressions in the Torah and the Bible in terms of content and style. Although there are a wide usage area of qawl tarkibs in the integrity of Qur’ân, the projections of some of qawl tarkibs such as qawl sakîl, qawl muhtalif, qawl ‘azîm, al-qawl al-ism, lahn al-qawl, qawl al-hak, hakk al-qawl, munkaran min al-qawl, qawl munkar, zâhirun min al-qawl and qawl al-rasul can not be determined in the Jewish and Christian scriptures. It is possible to mention a number of reasons why the projections of some qawl tarkibs used in the Qur'ân are not figured out in the Torah and the Bible. To my vantage point, this is due to the fact that the Qur'ân has different styles and narratives. It is concluded that the divine books are over-identified with some moral principles and basic teachings, in the context of the qawl tarkibs of Qur’ân that figured out their projections in the Torah and the Bible. Because it is seen that telling lies and deceitful words is prohibited and therefore loyalty is taken as a basic moral principle in all three scriptures. Similarly, clergymen and believers are advised to use sweet, gentle, competent, strong, effective, influential, touching, heart-warming, suitable, sensible and meaningful words. Therefore, all believers are required to adopt this moral method in their individual and social relationships according to the three scriptures. In this study, it is determined that the topics related to the qawl tarkibs of Qur’ân do not form a uniform integrity. The usage areas of qawl tarkibs are seen to be associated with Prophet Mohammad and his wives, the nature of Jesus, the nature and structure of the Qur’ânic revelation, faith, creed, practical life, social life, marriage, family institution, the methods of tableegh and dawet. Therefore, it is stated that qawl tarkibs have a usage area in relation to almost every medium of life, from individual life to social life. In the final analysis, it is determined that goodwill and a healthy communication should be put at the center of the individual in all worldly and otherworldly affairs and relationships, including personal, familial, human and social ones in the context of qawl tarkibs that God has made a means of intervention in individual and social life in the Qur'ân. Looking at the usage of qawl tarkibs, it is generally understood what kind of addressing style that the Qur'ân proposes for which interlocutor., İnsanoğlunun konuşması için kullanılan en genel ifadelerden biri olan kavl kök fiili ve bunun muhtelif türevleri, Kur’ân’da en fazla başvurulan tabîrdir. Bu bağlamda Kur’ân’da “kavl” kökü, toplamda 1728 kez geçmektedir. Kâle-kâlû ifadeleri 945 kere ve isim anlamında kavl kelimesi ise 93 yerde kullanılmaktadır. Emir kalıbında kul ise 326 kez geçmektedir. Bu çerçevede kavl kökünün Kur’ân’da geniş bir kullanım alanının bulunduğu anlaşılmaktadır. Kur’ân’da kavl-i ma‘rûf, kavl-i leyyin, kavl-i kerîm, kavl-i meysûr, kavl-i zûr, lahnu’l-kavl ve kavl-i münker gibi müsbet veya menfî anlamları muhtevi terkîpler yer almaktadır. Kur’ân’da başta din tebliği olmak üzere bireyin aile ve sosyal ilişkilerine dair iletişimin nasıl olması gerektiği konusunda ilâhî mesajların ve ahlakî ilkelerin kavl terkîplerine yüklendiği görülmektedir. Bu bağlamda Kur’ân’ın anlatımında zengin bir anlam içeriğine sahip olan kavl terkîplerinin ve sıfatlı kavl tamlamalarının izini sürmenin, Kur’ân’ın serdettiği ahlakî ilkelerini ve ilâhî mesajlarını tespit etmek konusunda önemli bir katkı sunacağı öngörülmektedir. Bu sâikten hareketle elinizdeki çalışmada ilk olarak Kur’ân’da kullanılan kavl terkîplerinin mâhiyeti tespit edilmeye çalışılmaktadır. Akabinde çalışmada Kur’ân’da kullanılan tüm kavl terkîplerinin, Ahd-i Atîk ve Ahd-i Cedîd’de izdüşümlerinin olup olmadığı inceleme konusu edilmektedir. Kavl terkîbiyle ilişkili olduğu düşünülen ifadeler Tevrat ve İncil’in bütünlüğünde tespit edilmeye çalışılmakta ve örneklem olması bakımından her terkîple ilgili bir veya iki pasaj sunulmaktadır. Kur’ân’da kullanılan kavl-i zûr, kavl-i ma‘rûf, kavl-i sâbit, kavl-i sedîd, kavl-i meysûr, kavl-i beliğ, kavl-i kerîm, kavl-i leyyin, zuhrufü’l-kavl, kavl-i ‘azîm, kavlu’l-hakk, hakka’l-kavl ve zâhirun mine’l-kavl terkîplerinin doğrudan veya dolaylı olarak muhteva ve üslup açısından Yahudilik ve Hıristiyanlık kutsal metinlerinde bulunduğu saptanmaktadır. Bununla birlikte Kur’ân’ın bütünlüğünde bir kullanım alanı olmakla birlikte kavl-i sakîl, kavl-i muhtelif, el-kavlu’l-ism, lahnu’l-kavl, münkeren mine’l-kavl, kavl-i münker ve kavlu’r-resûl terkîplerinin izdüşümleri yahudi ve hıristiyan kutsal metinlerinde tespit edilememiştir. Kur’ân’da bulunan bazı kavl terkîplerinin izdüşümlerinin Tevrât ve İncil’de bulunmaması konusunda birtakım sebeplerden söz edilebilir. Kanaatimize göre bu durum Kur’ân’ın farklı üslûp ve anlatılara sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Ahd-i Atîk ve Ahd-i Cedîd’de izdüşümleri saptanan Kur’ân’ın kavl terkîpleri bağlamında ilâhî kitapların birtakım ahlak ilkeleri ve temel öğretiler konusunda özdeşleştiği kanaatine ulaşılmaktadır. Zira her üç kutsal metninde yalan ve aldatıcı söz söylemenin yasaklandığı ve dolayısıyla sadakatin esas alındığı görülmektedir. Keza din adamlarından ve inananlardan tatlı, yumuşak, yetkin, sağlam, etkili, tesirli, dokunaklı, gönlün ısındığı, ölçülü, içi dolu ve hikmetli söz söylemeleri öğütlenmektedir. Dolayısıyla üç kutsal metnine göre tüm inananlar bireysel ve toplumsal ilişkilerinde bu metodu benimsemeleri gerekmektedir. Çalışmada Kur’ân’da kullanılan kavl terkîplerinin ilişkili oldukları konuların yeknesak bir bütünlük oluşturmadığı saptanmaktadır. Kur’ân’da kavl terkîplerinin kullanım alanlarının, Hz. Muhammed’in şahsı ve hanımları, Hz. Îsâ’nın tabiatı, Kur’ân vahyinin mâhiyeti ve yapısı, inanç, akide, amelî hayat, sosyal hayat, evlilik, aile müessesesi, tebliğ ve davet yöntemleri ile ilişkili olduğu görülmektedir. Dolayısıyla kavl terkîplerinin, bireysel hayattan sosyal hayata, hemen hemen yaşamın her mecrasıyla ilişkili olarak bir kullanım alanına sahip olduğu tespit edilmektedir. Son tahlîlde Kur’ân merkezinde Allah’ın birey ve sosyal hayata müdahale aracı kıldığı kavl terkîpleri bağlamında, bireyin ferdî, ailevî, beşerî ve ictimaî olmak üzere dünyevi ve uhrevi tüm işlerinde ve ilişkilerinde iyi niyetin merkeze alındığı, sağlıklı bir iletişimin tavsiye edildiği tespit edilmektedir. Sonuç olarak kavl terkîplerinin kullanımına bakarak ana hatlarıyla Kur’ân’ın, hangi muhataba karşı nasıl bir hitap tarzını tavsiye ettiği anlaşılmaktadır.

This study deals with the studies titled "ethics" in ISAM Theology Articles Database. In this respect, it is aimed to reach the studies titled "ethics", which are increasing day by day, more easily, to identify the tendencies and deficiencies in this subject and to guide the researchers. As of April 30. 2022, 1638 studies have been reached in ISAM, and the number has reached 1430 when the studies including the Religious Culture and Moral Knowledge course and sermons are excluded. These 1430 studies were analyzed using a bibliometric analysis method. These studies were divided into various categories and analyzed according to the type of publication, place of publication, authors, author title, number of authors, academic departments and fields of the authors, years of publication, language of publication, research method, subject, religion, country/nation and development theory. . Some of the most basic results are as follows: 149 of the 1430 studies are publications affiliated with the Diyanet, 588 were carried out by a doctoral faculty member, 1377 were single-authored. With the opening of the third generation theology, the number of researches increased from 19.11% annually to 73.33%. Writing in a foreign language is less preferred. The number of studies produced by quantitative and qualitative field studies is 47. This situation shows that there is a need for studies that can be produced by field studies. In terms of the subject, 40% is directed towards the work/person. While studies as a country are specific to Turkey, there are few studies based on moral and moral education in any country other than Turkey and in any religion except Islam. Studies on developmental theories are also scarce., Bu çalışma, İSAM İlahiyat Makaleleri Veri Tabanı’ndaki “ahlak” başlıklı çalışmaları ele almaktadır. Bu açıdan günden güne artan “ahlak” başlıklı çalışmalara daha kolay ulaşabilmek, bu konu kapsamında ortaya konulan yönelim ve eksiklikleri tespit etmek ve araştırmacılara rehberlik etmek amaçlanmaktadır. İSAM’da 30 Nisan 2022 itibariyle 1638 çalışmaya ulaşılmış, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersini ve hutbeleri içeren çalışmalar çıkarıldığında sayı 1430 olmuştur. Bu 1430 çalışma bibliyometrik bir analiz yöntemi doğrultusunda incelenmiştir. Bu çalışmalar yayın türü, yayın yeri, yazarları, yazar ünvanı, yazar sayısı, yazarların akademik bölümleri ve alanları, yılları, yayın dili, araştırma yöntemi, konusu, ahlaka mevzu olan din, ülke/millet ve gelişim kuramına göre çeşitli kategorilere ayrılmış ve analiz edilmiştir. Ulaşılan en temel sonuçlardan bazıları şunlardır: 1430 çalışmanın 149’u Diyanet’e bağlı yayınlardır, 588’i doktor öğretim üyesi tarafından gerçekleştirilmiştir, 1377’si tek yazarlıdır. Üçüncü nesil ilahiyatların açılmasıyla araştırma sayısı yıllık ortalama %19,11’den %73,33’e çıkmıştır. Yabancı bir dille yazmak çok az tercih edilmektedir. Nicel ve nitel saha çalışmaları ile üretilen çalışma sayısı 47’dir. Bu durum saha çalışmaları ile üretilebilecek çalışmalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Konu bakımından %40’ı esere/kişiye dönüktür. Ülke olarak çalışmalar Türkiye özelinde iken Türkiye dışında herhangi bir ülkedeki ve Müslümanlık hariç herhangi bir dindeki ahlâk ve ahlâk eğitimini esas alan çalışmalar azdır. Gelişim kuramlarına dönük çalışmalar da az üretilmiştir.

İlk çocukluk dönemi, olgunlaşma ve öğrenme süreçleri bakımından yoğun bir zaman dilimini kapsamaktadır. Bu süreçteki öğrenmeler, çocuğun gelişiminde belirleyici rol oynayabilmekte ve bunların etkileri, bütün bir yaşam boyunca devam edebilmektedir. Dine ilişkin öğrenmeler de bu kapsamda değerlendirilebilir. Çocuklar bu dönemde farklı kaynaklardan dini kavram ve konulara ilişkin bilgi ve tecrübe edinebilirler. Bu kaynaklardan biri de kısas-ı enbiya/peygamber hikâyeleridir. Kur’an-ı Kerim’in önemli bir bölümünü oluşturan geçmiş peygamberlere ait kıssalar, dinin anlaşılmasında ve yaşanmasında inananlara çeşitli yönlerden örneklik oluşturmaktadır. Bu durum, Müslümanların peygamberleri çocuklara tanıtma ve sevdirme çabalarında önemli bir etken olmuştur. Peygamber hikâyeleri peygamberler hakkında sadece tanıtıcı bilgiler vermemekte, dinin inanç, ibadet ve ahlak boyutlarına ilişkin pek çok kavram ve konu ile çocukları buluşturarak onların dini duygu, düşünce ve davranışlarını oluşturma/geliştirme imkânı sağlamaktadır. Ancak bu imkânın doğru şekilde kullanılması için hangi hususlara dikkat edilmesi gerektiği, üzerinde tartışılması gereken bir problem alanıdır. Bu araştırmada okul öncesi döneme yönelik hazırlanan “Okul Öncesi İçin Peygamber Hikâyeleri” serisinin içeriğinin oluşturulmasında ve bu içeriğin sunumunda hedef kitlenin gelişim özelliklerinin ne derece dikkate alındığı üzerinde durulmuştur. Nitel araştırma yöntemi benimsenen araştırmada doküman incelemesiyle toplanan veriler, betimsel analize tabi tutulmuştur. Bu kapsamında öncelikle hikâyelerde hangi peygamberlere yer verildiği ve hikâye içeriklerin hedef kitleye nasıl sunulduğu tespit edilmiş; daha sonra hikâye içeriklerinden hareketle oluşturulan inanç, ibadet ve ahlak temalarına ilişkin veriler, betimsel analiz yöntemiyle incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda dikkat çekici bazı sonuçlara ulaşılmıştır. Buna göre içeriğin sunumunda tarihi kişi ve olayların anlatımında sıkça kullanılan kronolojik yaklaşımın bu eserde de devam ettirildiği, hikâye içeriklerinin oluşturulmasında ise hedef kitlenin ihtiyaçları doğrultusunda hangi kavram ve olaylara yer verileceği ya da hangilerinin dışarda bırakılacağı hususunda açık belirlemelerin yapılamadığı sonucuna ulaşılmıştır., The early childhood period covers an intense period of time in terms of maturation and learning processes. Learning in this process can play a decisive role in the development of the child and their effects can continue throughout a whole life. Learning about religion can also be evaluated in this context. During this period, children can acquire knowledge and experience about religious concepts and issues from different sources. One of these sources is the qisas-i anbiya/prophet stories. The stories of the past prophets, which form an important part of the Qur'an, set an example for believers in various aspects in understanding and living the religion. This situation has been an important factor in the efforts of Muslims to introduce and endear the prophets to children. The stories of the prophets do not only provide introductory information about the prophets, but also provide the opportunity to create/develop their religious feelings, thoughts and behaviors by bringing together many concepts and topics related to the dimensions of religion, belief, worship and morality. However, it is a matter that needs to be discussed on which issues should be considered in order to use this opportunity correctly. In this research, the focus is on the extent to which the developmental characteristics of the target audience are taken into account in the creation and presentation of the content of the "Prophet Stories for Preschool" series prepared for the preschool period. In the research, in which the qualitative research method was adopted, the data collected through document analysis were subjected to descriptive analysis. In this context, first of all, it was determined which prophets were included in the stories and how the contents of the stories were presented to the target audience; Then, the data on the themes of belief, worship and morality, which were created based on the contents of the stories, were analyzed by descriptive analysis method. As a result of this review, some remarkable results were obtained. Accordingly, it has been concluded that the chronological approach, which is frequently used in the presentation of historical people and events in the presentation of the content, is continued in this work, and in the creation of the story content, clear determinations can not be made about which concepts and events will be included or which ones will be left out in line with the needs of the target audience.

Humanity has questioned the possibility of reaching a good life for itself since the first era. It has associated its existential purpose with this “good” and evaluated achieving good together with the goal of being happy. In all human-themed disciplines, happiness is discussed in a way that follows the pattern of action, knowledge and morality. In this context, happiness has ontologically been among the basic goals of human beings. However, this issue has not always been maintained with the same awareness and understanding. In fact, it has been observed that human beings have lost this focal point recently, especially from the modern age to this time, and it is observed that the conceptual analysis of happiness is handled on a horizontal plane and its essence meaning is narrowed. The aim of this study is to draw attention to the connection between philosophy and sufi thoughts and humanbeings, their actions and morality in the understanding of happiness, and to create a horizon on the ultimate purpose and motivation of human life by revealing interdisciplinary similarities and differences there. Considering that an existential virtue such as happiness has a history and breadth as long as humanity, it has been deemed appropriate to limit the subject. For this reason, the thoughts of the philosopher Aristotle and the sufi Mawlānā, who are considered important values in terms of humanity and the history of thought, have formed the basic elements of the study. The opinions of the thinkers have been examined and evaluated by subjecting them to content analysis., İnsan, var olduğu ilk çağlardan bu yana kendisi için iyi bir yaşama ulaşmanın imkânını sorgulamıştır. Varoluşsal amacını bu “iyi” ile ilişkilendirmiş, iyiye ulaşmayı mutlu olmak hedefiyle birlikte değerlendirmiştir. Mutluluk insan temalı tüm disiplinlerde; eylem, bilgi ve ahlâk örüntüsünü takip eder şekilde tartışılmıştır. Bu bağlamda mutluluk, ontolojik olarak insanın temel hedefleri arasında yer almıştır. Ancak bu husus her zaman aynı bilinç ve anlayışla sürdürülememiştir. Nitekim son dönemlerde özellikle de modern zamanlarda insanın bu odak noktasını kaybettiği görülmekte, mutluluğun kavramsal tahlilinin yatay düzlemde ele alındığı ve öz anlamının daraltıldığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmanın amacı, mutluluk anlayışında felsefe ve tasavvuf düşüncelerinin insan ve eylemleri ile ahlâk arasındaki bağlantısına dikkat çekmek, disiplinler arası benzerlik ve farkları ortaya koyarak insan yaşamının nihai amacı ve motivasyonu üzerine bir ufuk oluşturmaktır. Mutluluk gibi bir varoluşsal erdemin insanlık kadar uzun bir geçmişi ve genişliği olduğu dikkate alınarak konunun sınırlandırılması uygun görülmüştür. Bu sebeple insanlık ve düşünce tarihi açısından önemli birer değer kabul edilen filozof Aristoteles ve sûfî Mevlânâ’nın düşünceleri, çalışmanın temel unsurlarını oluşturmuştur. Düşünürlerin görüşleri içerik analizine tabi tutularak incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

Japon ekonomisinin gücünün temelindeki kilit faktörlerden birisi, üretim sistemlerinin sağladığı rekabet avantajıdır. Uygulandıkları sektör ve şirkete göre farklı isimler alabilen TPM (Toplam Verimli Bakım), TPS (Toyota Üretim Sistemi), yalın yönetim ve benzeri Japon üretim sistemleri sadece sayısal hedeflere koşan mekanik kurguların çok ötesinde insanı merkeze koyan kültürel yapılardır. Japon üretim sistemlerinde kullanılan kaizen, Hoshin Kanri, 5S, öneri sistemleri, tek nokta dersleri, PDCA döngüsü, JIT, Jidoka gibi tüm teknik araçlar, ancak şirketler insan odaklı bir kültürde belli prensiplerle çalıştıklarında etkin olabilmektedirler. Bu araçların sağlıklı çalışması için uygun şirket kültürünü şekillendiren prensipler ise Konfüçyüsçülük ve Taoizm geleneğinden gelen mânevî değerleri temel almaktadırlar. Bu makalede bu prensipler değer birliği, birlikte başarmak, bensizlik, öğrenme azmi, yatay süreçlerde açık iletişim ve sürekli iyileştirme şeklinde altı başlık altında toplanarak ortaya konulmakta ve bu prensipleri besleyen Konfüçyüsçülük ve Taoizm geleneğine dayanan manevî değerler incelenmektedir. Kökleri kadîm değerlere uzanan altı prensiple şekillenen şirket kültüründe üretim sistemleri sağlıklı şekilde işler ve şirketler sürdürülebilir şekilde, uzun soluklu performans ortaya koyabilirler. Böyle bir kültür oluşturmayı başaran şirketler girişimci, yenilikçi ve çevik olma yolunda da önemli yol kat ederler., The competitive advantage driven by Japanese production systems is one of the key success factors of the Japanese economy. The core of Japanese production systems is same whereas they can have different names like TPM (Total Productive Maintenance) or TPS (Toyota Production system) or lean management. They are more human-centered cultural systems rather than just target-oriented mechanical processes. The technical tools used in Japanese production systems, as kaizen, Hoshin Kanri, 5S, suggestion systems, one-point lessons, PDCA cycle, JIT and Jidoka can run properly with the condition that certain principles are effective as a part of company culture. These principles were inherited from the spiritual and moral values of Confucianism and Taoism. In this article these principles were classified as sharing the same value, succeeding together, being selfless and humble, having the passion for learning and development, horizontal process organization, and continuous improvement. The relation between the production systems, the classified six principles and the core values of Confucianism and Taoism were examined. Relying on these six principles, companies can establish a culture where production systems run sustainably and high performance, innovation and agility nurtures.

Son yıllarda Türkiye’de tarihî dizilerin çekimi ve gösterime girmesinde artış görülmektedir. Bu diziler bir hayli rağbet görmüş, başka ülkelerde de yayına girmeye başlamıştır. Özel olarak Türk dizileri sevilen ve takip edilen diziler arasındadır. Diriliş Ertuğrul, Kuruluş Osman, Yunus Emre bu dizilere örnek verilebilir. Sebep ve sonuç ilişkilerine dayanan tarihi bir olgunun öğrenimi zor ve yorucu olabilmektedir. Bu sebeple İslam tarihinde öne çıkan şahsiyetleri, doğru bir şekilde yeni kuşaklara anlatmak ve tanıtmak her zaman kolay olmamaktadır. Bu nedenle şahsiyetlerin hayatlarının dizilerde canlandırılması, özellikle çok bilinmeyen bu kişilerin tanıtılması olumlu neticeler verebilmektedir. Gerçek hayat hikâyelerinin, hayali karakterlere göre daha fazla ilgi ile izlendiği bilinmektedir. İslam’ın yayılmasında öncülük etmiş şahsiyetlerin diziler yoluyla genç nesillere tanıtılmasının ahlakî anlamda genç neslin değişim ve dönüşümüne etkili olacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda dizinin içeriği önem kazanmaktadır. Dizilerde verilmek istenen mesaj, işitsel ve görsel hafızaya aynı anda hitap etmesi sebebiyle etkin ve kalıcı öğrenmeye yol açmaktadır. Bu çalışmada TRT’de yayımlanan Mavera dizisi özelinde tasavvufî şahsiyetlerin medya yoluyla tanıtılması konusu ele alınmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca nicel verilere, izlenme oranları ile sınırlı olmak üzere değinilmiştir. Mavera dizisi, Türk toplumu üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuş, mutasavvıf-şair Hoca Ahmet Yesevî’nin (öl. 562/1166) hayatını konu edinmektedir. 2021 yılı Ramazan ayında gösterime giren dizi yirmi altı bölümden oluşmuştur. Dizi Hoca Ahmet Yesevî’nin Bağdat’a şeyhi tarafından irşad vazifesiyle gönderilmesiyle başlamaktadır. Dizide onun şahsiyeti, kişiliği, yaşam amacı, misyonu, inancı, değerleri ve insanlara yaklaşımı etkileyici ve öğretici bir üslupla izleyiciye verilmeye çalışılmıştır. Dizi, gönüllerin sevgi ile nasıl fethedildiğini ve yanlış yolda olanın nasıl değişip dönüşebildiğini göstermektedir. Dizide Hace’nin insanlarla ilişkisi hoşgörüsü, kucaklayıcı tavırları, merhameti, düşmana olan yaklaşımı ve mücadelesi etkin bir şekilde işlenmektedir. İslam ahlâkının güzel örneklerini, dizide görüp öğrenmek ve fikir yürütmek mümkün olabilmektedir. Günümüzde bilinmeyen veya yabancılaştığımız tasavvufî kavramların sözlüklerden çıkıp medya yolu ile görselleştirilmesi mümkün gözükmektedir. Nasıl ki olumsuz bir karakter, izleyicide olumsuz izler bırakıyorsa aynı şekilde İslam tarihinde önemli işler başarmış güçlü karakterlerin tanıtımının toplum üzerinde olumlu izler bırakması beklenmektedir. Dizilerde konu edilmek istenen şahsiyetler doğru senaryolarla çekildiği takdirde olumlu sonuçlar alınmasını kolaylaştırmaktadır., In recent years, there has been an increase in Turkey’s production and release of historical serials. These serials have been very popular and begun to be broadcast in other countries as well. Turkish series are among the popular and followed series. Resurrection: Ertuğrul, the Ottoman, Yunus Emre can be cited as examples of these serials. It could normally be difficult and tiring to learn a historical phenomenon involving cause and effect relationships. Therefore, it is not always easy to explain and introduce prominent personalities in the history of Islam to the new generations accurately. For this reason, depicting the lives of personalities in TV series, particularly introducing unknown people, can provide positive results. It is commonly known that real-life stories are watched with more interest than fictional ones. It is thought that introducing the personalities who significantly contributed to the spread of Islam to the younger generations through serials could be effective in the moral education and transformation of the younger generation. Therefore, the contents of serials are critical. The message intended to be given in the serials leads to effective and permanent learning as it simultaneously addresses the auditory and visual memories. In this study, the introduction of Sufi personalities through the media is discussed, particularly with respect to the Mavera series broadcast on TRT. Qualitative research method was used in the study. In addition, quantitative data, limited to the viewing rates, were used. The series Mavera is about the life story of the Sufi-poet Ahmad Yasawī (d. 562/1166), who significantly impacted Turkish society. The series, which was first shown during Ramadan in 2021, consists of twenty-six episodes. The serial begins with Ahmad Yasawī’s being sent to Baghdad by his sheikh on the duty of guidance. In this serial, his personality, purpose of life, mission, belief, values ​​, and approach to people are depicted for the audience in an impressive and instructive style. The serial shows how hearts are conquered with love and how those on the wrong path can change and transform. The serial effectively describes Hace’s relationship with people, his tolerance, embracing attitudes, compassion, approach to the enemy, and struggle. It is possible to see and learn about the good examples of Islamic morality in TV serials and to express one’s opinion on them. Today, it seems possible to take unknown or alienated mystical concepts from dictionaries and visualize them through the media. Just as a negative character leaves negative traces on the audience, it is expected that the promotion of strong characters who accomplished important missions in the history of Islam could leave positive traces on the society. If the personalities in the serials are described using the right scenarios, it is easier to obtain positive results.

Bu çalışma genç yetişkin bireylerin Allah inancı ve ahlaka ilişkin algılarının eylemlerine tezahür biçimlerini konu edinmektedir. Çalışmada İslam düşüncesinde yer alan inanç ve ahlak arasındaki ilişkinin pratikte kurulma imkânı tartışılırken tanrı tasavvurunun ve ahlakın kaynağı ile ilgili düşüncenin eylemleri nasıl etkilediği sorgulanmaktadır. Bu bağlamda Allah’a inanan, çeşitli öğrenim düzeylerine sahip, farklı meslek gruplarından, İstanbul’un farklı semtlerinde yaşayan 25-35 yaş arası kadın ve erkeklerden oluşan 42 genç yetişkin ile mülakat tekniğiyle görüşmeler yapılarak nitel araştırma gerçekleştirilmiş, bulgular yapılandırıcı içerik analiziyle yorumlanmıştır. Araştırma bulguları vahyin yanı sıra vicdan, fayda, haz ve akıl gibi beşerî faktörlerin ahlakın kaynağı olarak kabul edildiğini ve inanç-ahlak ilişkisinde “parçalı ahlak anlayışı”nın oluştuğunu göstermektedir. Ahlakî ilke ve önermelerin kaynağındaki çeşitlilik zaman zaman inancın paranteze alınarak davranılmasına ya da ahlakiliğin askıya alınmasına sebep olabilmektedir. Bu durumu Yaratıcı ile insan arasındaki ontolojik, epistemolojik ve aksiyolojik bağın yeterince kurulamadığının göstergesi olarak ele almak mümkündür., This study discusses the reflection forms of perceptions of young adults regarding belief in God and morality on their actions. In this study, while discussing the possibility of establishing the relationship between belief and morality in Islamic thought in practice, it is questioned how the notion of God and the thought with respect to the source of morality affects the actions. In this context, a qualitative research was conducted by interviewing 42 young adults, who believe in God, who have various education levels, from different occupational groups and who live in different districts of Istanbul, between the ages of 25-35; and the findings were interpreted with constructive content analysis. The findings of the research indicate that human factors such as conscience, benefit, pleasure and reason, as well as revelation, are accepted as the source of morality and that a “fragmented understanding of morality” is formed in the relationship between belief and morality. The diversity in the source of moral principles and propositions may cause actions by bracketing the belief or suspension of morality from time to time. It is possible to assess this situation as an indicator that the ontological, epistemological and axiological connection between the Creator and human beings has not been established sufficiently.

The purpose of this article is to discuss the problematic grounding of immoral law and irreligious morality and to examine them with a different approach. Are the rules of morality and the rules of law the same? Can law without morals satisfy the human conscience?Is morality an obstacle to freedom? What is the source of morality? What is the relationship of morality with nature and religion? Can an atheistic person be moral, and can a religious person be immoral? Is it possible to ground morality with secular references? Around these and similar questions, we will discuss the possibility of immoral law and irreligious morality. In our article, we will try to analyse that immoral law will be inadequate to satisfy human conscience, and that morality can be grounded without religion or God in its source, which creates great difficulties. All these analyses will be presented in the philosophical and theological perspective in our article., Bu makalenin amacı, ahlaksız hukuk ve dinsiz ahlak temellendirmesinin problemli olduğunu tartışmak ve bunları farklı bir yaklaşımla ele alıp incelemektir. Ahlakın kurallarıyla hukukun kuralları aynı mıdır? Ahlak olmadan hukuk insan vicdanını tatmin edebilir mi? Ahlak özgürlük için bir engel midir? Ahlakın kaynağında ne vardır? Ahlakın fıtrat ve din ile ilişkisi nedir? Ateist bir insan ahlaklı, dindar bir insan ahlaksız olabilir mi? Seküler referanslarla ahlakı temellendirmek mümkün müdür? Bu ve benzeri sorular etrafında ahlaksız hukuk ve dinsiz ahlakın imkanını tartışma konusu edeceğiz. Ahlaksız hukukun insan vicdanını tatminde yetersiz olacağını, ahlakın ise kaynağında din ya da Tanrı olmadan temellendirilmesinin büyük zorluklar oluşturduğu makalemizde tahlil edilmeye çalışılacaktır. Tüm bu tahliller makalemizde felsefi ve teolojik çerçevede ortaya konulacaktır.

The Qur’ān contains many moral concepts. It is seen that the concept of chastity has an important place among all moral concepts. Therefore, it would be useful to deal with it specifically. This study aims at examining the concept of chastity (‘iffat) in the Qur’ān semantically. Although the word chastity (‘iffat) does not appear in the Qur’ān in this form, the root ‘aff/عفف, from which the word is derived, occurs in four verses. In Arabic, the word ‘aff/عفف basically means “to be content with having a small amount of something”, the word, however, is also used to mean “to avoid what is not halal and not pleasant, to avoid what is illegitimate”. In two of the verses in the Qur’ān, it is seen that the word is used in the sense of “overcoming the desires for property” and in the other two verses it is used in the sense of “harnessing unlawful sexual desires”. According to these usages, it is understood that chastity is an important virtue that allows a person to restrain the two most prominent weaknesses that may trouble him during his trial. In the Qur’ān, it is seen that this word is especially used in verb patterns meaning “desiring to be chaste” in three places and “acquiring chastity by enduring hardship” in one place. In terms of these uses, it can be said that chastity is a valuable virtue that can only be attained through divine support. In the Qur’ān ḥayā’ (while pudicity), ghinā’ (wealth) and taḥaṣṣun (remaining chaste) stand out as concepts close to chastity in meaning, bighā’ (adultery), tabarruj (exposing adornments) and ilḥāf (importunity) can be taken as opposite concepts to it. Chastity is an important virtue that contributes to the formation of such virtues such as generosity, patience and conviction in a person, while preventing bad morals such as greed, hypocrisy and envy., Kur’an’da bahsedilen pek çok ahlâkî kavram vardır. Bunlardan iffet kavramının bütün ahlâkî kavramlar içerisinde önemli bir yer teşkil ettiği görülmektedir. Dolayısıyla onun özel olarak ele alınması yararlı olacaktır. Bu çalışma, Kur’an’da iffet kavramının semantik olarak incelenmesini hedeflemektedir. İffet kelimesi bu şekliyle Kur’an’da yer almamakla birlikte onun türemiş olduğu aff/عفف kökü, dört âyette geçmektedir. Arapça’da aff/عفف kelimesi, temelde “az bir şeyi almakla yetinmek” anlamına gelirken daha sonra “helal ve hoş olmayan şeylerden sakınmak, gayri meşru olandan kaçınmak” anlamlarında kullanılmıştır. Kur’an’da da bu doğrultuda geçtiği âyetlerden ikisinde “mala yönelik isteklere gem vurma”, diğer iki âyette ise “meşru olmayan cinsel isteklere set çekme” anlamında kullanıldığı görülmektedir. Bu kullanımlara göre iffetin, insanın imtihanı sırasında başına dert olabilecek en önde gelen iki zaafını dizginlemeyi sağlayan önemli bir erdem olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle Kur’an’da kelimenin üç yerde “iffetli olmayı isteme”, bir yerde de “güçlüğe katlanarak iffeti elde etme” anlamlarını ifade eden fiil kalıplarında kullanıldıkları görülmektedir. Bu kullanımlara göre iffetin ancak ilâhî bir destekle ulaşılabilecek değerli bir fazilet olduğu söylenebilir. Kur’an’da hayâ, gınâ ve tehassun iffete yakın anlamlı kavramlar olarak öne çıkarken bigâ, teberrüc ve ilhâf ise ona zıt kavramlar olarak alınabilir. İffet kişide cömertlik, sabır ve kanaat gibi erdemlerin oluşmasına katkı sağlayan ve aynı zamanda hırs, riya ve haset gibi kötü ahlâka da engel teşkil eden önemli bir erdemdir.

Symbolic stories appear as an important narrative form in philosophical style. The writers of the symbolic story, instead of the usual conceptual equivalents, transform the facts into other specific meanings depending on their use. In this context, Avicenna also lays out his grounding on moral subjectivity mostly through symbolic stories. Avicenna expanded his moral views, which he built based on the theory of soul, with the creativity of symbolic language, and brought them to the limits of the reasonableness-rationality format. In this context, unlike many philosophers before him, Avicenna did not explain factual reality only with conceptual analysis, but allowed it to be interpreted in accordance with the potential of the subject. Trying to build his moral subjectivity with a symbolic approach rather than objectification, the philosopher turned to principles in this context and based on this "journey". In this context, the stories voice the experience based on the perception of existence with a horizon that transcends the events described in the story. Our study, which centers on the stories of Ibn Sina's Hayy b. Yakzan, Salaman and Absal and Et-Tayr, indicates that his moral views can ultimately give horizon to the pluralist and integrative moral structures needed today., Sembolik hikâyeler, felsefî üslûp içinde önemli bir anlatı biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Sembolik hikâyeyi yazanlar, alışılagelmiş kavramsal karşılıklar yerine, kullanımına bağlı olarak olguları kendine özgü başka anlamlara dönüştürmektedir. Bu bağlamda İbn Sînâ da ahlâkî öznelliğe dair temellendirmelerini daha çok sembolik hikâyeler üzerinden ortaya koyar. İbn Sinâ, nefs teorisine bağlı olarak inşa ettiği ahlâkî görüşlerini sembolik dilin yaratıcılığı ile genişleterek makullük-rasyonellik formatının sınırlarına taşımıştır. Bu bağlamda İbn Sînâ kendinden önceki pek çok filozofun yaptığının aksine olgusal gerçekliği sadece kavramsal analizlerle izâh etmemiş onun öznenin potansiyeline uygun biçimde yorumlanmasına olanak sağlamıştır. Nesneleştirmeden ziyade sembolik bir yaklaşımla ahlâkî öznelliğini inşa etmeye çalışan filozof bu bağlamda ilkelere yönelerek bunu “yolculuk” üzerinden temellendirmiştir. Bu bağlamda hikâyeler, hikâyede anlatılan olayları aşan bir ufuk ile varlığın idraki üzerine kurulu tecrübeyi seslendirir. İbn Sînâ’nın Hayy b. Yakzan, Salaman ve Absal ve Et-Tayr hikâyelerini merkeze alan çalışmamız, nihai anlamda onun ahlâkî görüşlerinin bugün ihtiyaç duyulan çoğulcu ve bütünlükçü ahlâkî yapılara ufuk verebileceğine işaret etmektedir.

In this study, my aim is to investigate the effect of Descartes' understanding of science and method on Spinoza's geometrical method. Descartes wanted to establish a universal science (mathesis universalis) based on arithmetic and geometry. His ideas about this universal science also shaped his understanding of method. Descartes' idea of mathesis universalis and his understanding of method were also directly effective in shaping Spinoza's understanding of geometrical method. Since I wanted to show how Spinoza's geometrical method was shaped in my work, I examined Descartes' mathesis universalis project and his understanding of method in the First Part. In this context, I discussed his ideas about geometric order. In the Second Part, in order to show the origins of Spinoza's understanding of geometrical method, I discussed Spinoza's works from Tractatus de Intellectus Emendatione, which was influenced by Descartes, to the Ethics in terms of geometrical method. My study aims to show that Spinoza's geometrical method did not emerge suddenly and developed through many stages up to the Ethics, his geometrical method was shaped in time., Bu çalışmada amacım Spinoza’nın geometrik yönteminin Descartes’a dayanan kökenlerini göstermeye çalışmaktır. Descartes aritmetik ve geometriye dayanan evrensel bir bilim (mathesis universalis) kurmak istemiştir. Onun bu konudaki fikirleri kendi yöntem anlayışında da belirleyicidir. Descartes’ın mathesis universalis düşüncesi ve yöntem anlayışı Spinoza’nın geometrik yöntem anlayışının şekillenmesinde doğrudan etkili olmuştur. Çalışmamda Spinoza’nın geometrik yönteminin nasıl şekillendiğini göstermek için Birinci Kısımda Descartes’ın mathesis universalis projesini ve yöntem anlayışını inceledim. Bu bağlamda onun geometrik düzen hakkındaki fikirlerini ele aldım. İkinci kısımda ise Spinoza’nın geometrik yöntem anlayışının nasıl doğduğunu göstermek amacıyla, hala Descartes’ın yöntem konusundaki etkilerinin görüldüğü Aklın Islahı Üzerine Bir İnceleme başlıklı çalışmasından Ethica’ya kadar olan eserlerini araştırmam bağlamında geometrik yöntemin uygulanması bakımından inceledim. Spinoza’nın geometrik yönteminin geçtiği aşamalar onun geometrik yönteminin zaman içinde nasıl gelişip değiştiğini göstermektedir. Spinoza geometrik yöntemle yazma konusunda Descartes’tan ileri gitmiş, her konuda geometrik yöntemin kullanılabileceğini söylemiştir.

Arapça “yiğit, genç, cömert, delikanlı” anlamına gelen “fetâ” kelimesinden türeyen fütüvvet; genel olarak kâmil bir insanın sahip olması gereken çeşitli iyi ahlâk, huy ve davranışları ifade eder. Fütüvvetin Hz. Âdem ile başladığı ve peygamberlere intikal ettiği, en sonunda Hz. Muhammed’e ondan da Hz. Ali’ye geçtiği rivayet edilir. Hz. Ali, fütüvvetin piri olarak kabul edilmiştir. Hz. Peygamber tarafından onun şanı için söylendiği ifade edilen “Lâ fetâ illâ Ali, lâ seyfe illâ Zülfikâr” (Ali’den başka yiğit, Zülfikar’dan başka kılıç yoktur) kelamı buna delil olarak gösterilir. Bu makalede “fetâ”ların başı olarak kabul edilen Hz. Ali’nin üstün vasıf ve ahlakı, cenk-nâmeler düzleminde ele alınmıştır. Bu bağlamda Hz. Ali cenk-nâmelerine bütüncül bir bakış açısıyla baktığımızda onun yalnızca kılıcı ve cesaretiyle ön plana çıkmadığı, layık görüldüğü “fetâ” unvanının tüm gereklerini taşıdığı anlaşılmıştır. Bugüne kadar cenk-nâmeler ile fütüvvet-nâmeler arasındaki ince bağa hiç temas edilmemişti. Fütüvvet-nâmelerde izah edilen Hz. Ali’nin üstün ahlâkına dair ibarelerin aslında cenk-nâmelerde anlatıldığını görmekteyiz. Seçtiğimiz manzum cenk-nâme örneklerinden hareketle onun fütüvvet ahlakı ortaya konulmuştur. Manzum cenk-nâmelerde Hz. Ali, sadece kaba kuvvetiyle hareket eden bir kahraman değildir. Hz. Ali’nin; âdil bir insan oluşu, cömertliği, diğerkâmlığı, dürüstlüğü, fedakârlığı, feraseti, aklı ve zekâsı, ilmi, hoşgörülü oluşu, hatasını idrak edebilmesi, iyilik yapmaya olan düşkünlüğü, kanaatkârlığı, vicdan ve merhameti, nefsine olan hâkimiyeti, sabrı, öfke ve gazaptan kaçınması, tevazuu ve daha pek çok üstün hasletleriyle gerçek bir fütüvvet lideri olduğu anlaşılmıştır.

 In this article, it is aimed to evaluate Ziya Gökalp's views on freedom of will and value judgments in the context of husn - qubh theory in terms of consistency by considering them as a whole. Bringing a new perspective to the discussion of whether good and evil can be known by reason or revelation in traditional theology, the thinker will claim that society is the determining factor in this regard, with the influence of positivist philosophy. The thinker's views on both freedom of will and values are shaped according to his society-centered philosophy. According to him, the only place where value judgments that exceed human will are based on society. Society both limits the freedom of people and determines their value judgments. In Gökalp, both the possibility of freedom of will in social life and the passive position of the individual in the face of values are dealt with in a very striking way., ÖzBu makalede Ziya Gökalp’in hüsün ve kubuh teorisi bağlamında irade özgürlüğü ve değer yargıları hakkındaki görüşlerinin bir bütünlük içinde ele alınarak tutarlılığı yönünden değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Geleneksel kelam düşüncesindeki iyi ve kötünün akılla mı yoksa vahiyle bilineceği tartışmasına yeni bir bakış açısı getiren düşünür, pozitivist felsefenin etkisiyle bu konuda belirleyici unsurun toplum olduğunu iddia edecektir. Düşünürün, gerek irade özgürlüğü gerekse değerler konusundaki görüşleri toplum merkezli felsefesine göre şekillenmektedir. Ona göre insan iradesini aşan değer yargılarının yegâne dayandığı yer toplumdur. Toplum hem insanın özgürlüğünü sınırlandırmada hem de onun değer yargılarını belirlemektedir. Gökalp’te gerek irade özgürlüğünün toplumsal hayattaki imkânı gerekse değerler karşısındaki bireyin pasif konumu oldukça vurucu bir şekilde ele alınmaktadır.

This article was written with the aim of evaluating the thoughts of Mehmed Akif, who expressed in his verse and prose that the Ottoman people were idle and lazy in the first quarter of the nineteenth century, and Sabri Ülgener, who had similar diagnoses for the economic backwardness of the Ottoman state. The Ottoman Empire shrank geographically in the first quarter of the twentieth century, and withdrew from the historical scene in administrative and political terms, and was replaced by the Republic of Turkey. However, the mentality of the members of the society, which is the product of centuries, remained the same in the issue of work production and inertia. The low determination of the people of the country to work and produce, and the obvious backwardness compared to the West continued to be one of the major problems in the Republican period. Besides many issues, Mehmed Akif gave more place to the Ottoman people's understanding of work, time and worldly life in his poetry than his contemporary poets and thinkers. He expressed his feelings and suffering in his sermons and articles in magazines, especially Safahat. Not content with criticism, he explained his offers for his condition and improvement.As an economist, lawyer and sociologist, Sabri F. Ülgener wondered about the historical and sociological reasons for the issue of speed and inertia, which has a great place in Akif's verse. Inspired by Max Weber's thesis, he researched the mentality of the Ottoman people by using the data he produced from his extensive bibliography consisting of basic works from tevarihname and divans to Nefahâtü'l-Üns, Müzekki'n-Nüfûs and Marifetnâme to Ahlâk-ı Alâî. He built a scientific theory about the roots of inertia and stagnation. In this study, it will be examined how Mehmet Akif comprehended the phenomenon of work and what kind of method he devised while constructing his mind, and the mentality theory of Ülgener, who analyzed the economic ethics and mentality of the Ottoman period over the fifteenth and sixteenth centuries, will be summarized. Finally, how the two thinkers approached the issue in terms of cause and effect will be compared and discussed., Bu yazı, on dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı insanının atalet içinde bulunduğunu nazım ve nesrinde dile getiren Mehmed Akif ile Osmanlı devletinin iktisadi geriliği için benzer teşhisleri olan Sabri Ülgener’in düşüncelerini değerlendirme gayesiyle kaleme alınmıştır. Osmanlı Devleti, yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde coğrafi bakımdan daraldı ve idari ve siyasi anlamda tarih sahnesinden çekildi ve yerini Türkiye Cumhuriyeti Devleti aldı. Ne var ki çalışma üretme ve atalet meselesinde toplum fertlerinin asırların ürünü olan zihniyeti aynı kaldı. Cumhuriyet döneminde de ülke insanının çalışma ve üretme azminin düşüklüğü, Batıya kıyasla bariz geri kalmışlık büyük sorunlardan biri olmaya devam etti. Mehmed Akif, birçok meselenin yanında nazmında Osmanlı insanının çalışma, zaman ve dünya hayatı idrakine düşünce ve eserlerinde çağdaşı şair ve düşünürlerden daha fazla yer verdi. Hissiyatı ve ıstırabını başta Safahat olmak üzere vaazları ve mecmulardaki yazılarında dile getirdi. Tenkitle yetinmeyip hal ve ıslahı için tekliflerini açıkladı.İktisatçı, hukukçu ve sosyolog bir ilim adamı olarak Sabri F. Ülgener, Akif’in nazmında büyük yer tutan sa’y ve atâlet meselesinin tarihi ve sosyolojik sebeplerini merak etti. Max Weber’in tezinden ilham alarak Tevarihname ve divanlardan Nefahâtü’l-Üns’e, Müzekki’n-Nüfûs ve Mârifetnâme’den Ahlâk-ı Alâî’ye temel eserlerden oluşan geniş kaynakçasından ürettiği veriyi kullanarak Osmanlı insanının zihniyetini araştırdı. Atalet ve durağanlığın kökleri hakkında ilmi bir nazariye inşa etti. Bu çalışmada sırasıyla Mehmet Akif’in çalışma olgusunu nasıl idrak ettiği ve fikriyatını inşa ederken nasıl bir usul tertip ettiği incelenecek ve on beş ve on altıncı yüzyıl üzerinden Osmanlı dönemi iktisat ahlakı ve zihniyetini etraflı bir şekilde tahlil eden Ülgener'in zihniyet teorisi özetlenecektir. Son olarak iki mütefekkirin meseleye sebeb–sonuç bakımından nasıl yaklaştıkları karşılaştırılacak ve tartışılacaktır.

Çağdaş din felsefesinde kötülük problemini tartışmada hakim olan mantıksal veya delilsel kötülük problemi argümanları Tanrı’nın varlığı ile kötülüğün varlığının birbiriyle tutarsız olduğunu savunmaktadırlar. Plantinga’nın özgür irade savunusu mantıksal kötülük argümanının tezlerini çürüterek kötülük probleminin teizm açısından mantıksal bir tutarsızlığa sebep olmadığını göstermiştir. Kötülük probleminin bilinen bu tartışma seyri ateist filozof James Sterba’nın İyi Bir Tanrı Mantıksal Olarak Mümkün mü? (2019) başlıklı kitabında yeniden analiz edilir. Sterba bu eserinde Plantinga’nın özgür irade savunusunun kötülüğün varlığı ile Tanrı’nın varlığının mantıken uyumunu gösteremediğini iddia eder. Sterba’ya göre kötülüğün özellikle korkunç kötülüğün varlığı ile Tanrı’nın varlığı ahlaken gerekçelendirilemez. Sterba bunu göstermek için teizmin klasik kötülük problemi argümanlarını ele alır ve hiç birinin Tanrı’yı ahlaki açıdan temize çıkaramayacağını ileri sürer. Sterba söz konusu argümanlarını geniş bir felsefi tartışmanın konusu kılmak amacıyla Religions dergisinde özel bir sayı yaparak kendi argümanlarının teistlerce çürütülmesini ister. Bir grup çağdaş din felsefecisi söz konusu sayıda Sterba’ya cevap verir. Bu çalışmada Sterba’nın ahlaki kötülük argümanı ve teizme yönelik eleştirileri incelenecek ve bahsedilen dergide kendisine verilen cevaplar sınıflandırılıp analiz edilecektir. Son olarak da bu cevaplara yönelik genel bir değerlendirme yapılacaktır., The logical or evidential arguments for the problem of evil, which dominate the discussion of the problem of evil in contemporary philosophy of religion, argue that the existence of God and evil are inconsistent. Plantinga's free will defense refuted the arguments of the logical evil argument and showed that the problem of evil does not cause a logical inconsistency in terms of theism. This familiar course of discussion of the problem of evil is reanalyzed in atheist philosopher James Sterba's book, Is a Good God Logically Possible (2019). In this work, Sterba argues that Plantinga's free will defense fails to show the logical compatibility of evil's existence with God's existence. According to Sterba, the existence of evil, especially terrible evil, and the existence of God cannot be morally justified. To illustrate this, Sterba takes theism's classical arguments for the problem of evil and argues that none of them can morally justify God. In order to make his arguments the subject of a broad philosophical discussion, Sterba makes a special issue in the journal Religions, asking for his arguments to be refuted by theists. A group of contemporary philosophers of religion responds to Sterba on the issue in question. In this study, Sterba's moral evil argument and his criticisms of theism will be examined, and the answers given to him in the journal will be classified and analysed. Finally, a general evaluation will be made for these answers.

In this study, it is examined in which context and adjectives the students of the faculty of divinity perceive morality. The main objective of the research is to reveal how the students of the faculty of divinity, who will be assigned as religious educators and religious services personnel, perceive morality. The data obtained in the research, which has a qualitative design, was interpreted based on the interpretive tradition. It was determined that the participants perceived morality on four basic dimensions. Accordingly, while value-based personality traits were determined as the most mentioned moral qualities, especially respect, justice, truthfulness and doing good came to the fore. In the context of relations with the environment and society, sensitivity to nature and not disturbing the peace of the society were mentioned more. Compliance with the rules of etiquette and the use of a proper style in communication are emphasized. Finally, in religion-based features, one's self-control, fear of Allah in his actions and observing his prohibitions came to the fore. It has been understood that most of the students perceive morality as not doing the negative behavior. In this context, it is enough for many participants not to make mistakes, and this addresses the lower stages of moral development., Bu çalışmada ilahiyat fakültesi öğrencilerinin ahlakı hangi bağlam ve sıfatlarla algıladığı incelenmektedir. Din eğitimcisi ve din hizmetleri personeli olarak görevlendirilecek olan ilahiyat fakültesi öğrencilerinin ahlakı nasıl algıladıklarını ortaya koymak araştırmanın temel hedefidir. Nitel bir desene sahip olan araştırmada elde edilen veriler anlayıcı geleneğe dayanılarak yorumlanmıştır. Katılımcıların ahlakı dört temel boyut üzerinde algıladıkları tespit edilmiştir. Buna göre değer temelli kişilik özellikleri en çok zikredilen ahlakî nitelikler olarak belirlenirken bilhassa saygı, adalet, doğruluk, iyilik yapmak ön plana çıkmıştır. Çevre ve toplumla olan ilişkiler bağlamında doğaya duyarlılık ve toplum huzurunu bozmama daha çok zikredilmiştir. Adabı muaşeret kurallarına uyum ve iletişimde düzgün bir üslup kullanımı üzerinde durulmuştur. Son olarak, din temelli özelliklerde, kişinin nefsine hâkim olması, eylemlerinde Allah korkusu ve onun yasaklarını gözetmesi öne çıkmıştır. Öğrencilerin pek çoğunun ahlakı, olumsuz olan davranışı yapmama şeklinde algıladığı anlaşılmıştır. Bu bağlamda yanlışı yapmamak pek çok katılımcı için yeterlidir ve bu da ahlakî gelişimin alt aşamalarına hitap etmektedir.