Search

De kwaliteit van grondwater in Nederland staat onder druk. Nitraat, zouten, zware metalen en pesticiden bereiken het diepe grondwater. Licht verontreinigd grondwater verspreidt zich steeds verder door het grondwatersysteem (‘vergrijzing’). Drie natuurlijke barrières remmen dit af: slecht doorlaatbare kleilagen, reactieve sedimenten in de ondergrond en het bodemleven dat verontreinigingen kan afbreken. Binnen de Kennisimpuls Waterkwaliteit is de werking van deze barrières in beeld gebracht en de noodzaak van bescherming ervan onderzocht.

In de strijd tegen af- en uitspoeling van meststoffen is het laaghangend fruit inmiddels wel geplukt. Om een effectieve gebiedsgerichte aanpak te ondersteunen is een innovatieve, intensieve monitoringsmethode opgezet in twee gebieden: het stroomgebied van de Vuursteentocht (Flevopolder,kleigrond) en van de Vinkenloop (Noord-Brabant, zandgrond). Welke nieuwe kennis levert dit op en welke handelingsperspectieven volgen hieruit voor een gebiedsgerichte verdere aanpak van nutriëntenverliezen?

34 IHet Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) komt op stoom, maar tot dusverre is de monitoring alleen gericht op het registeren van de uitvoering. Of de maatregelen ook een significante verbetering van de oppervlaktewaterkwaliteit oplevert weten we niet, want specifieke monitoring ontbreekt. Een belangrijk gemis, stellen Peter Schipper, Joachim Rozemeijer, Arnaut van Loon, Piet Groenendijk en Saskia Lukacs in een speciale bijdrage als product van de Kennisimpuls Waterkwaliteit.

Het doel van het onderzoeksthema “Nutriënten: welke landbouwmaatregelen snijden hout” dat binnen het onderzoeksprogramma van de Kennisimpuls wordt uitgevoerd, is de juiste maatregelen op de juiste plek ingezet te krijgen door: State-of-the-art meettechnieken, modellen en kennis over bronnen en routes in stroomgebieden samen te brengen (WP2); Gegevens op bedrijfsniveau te integreren voor bedrijfsspecifieke handelingsperspectieven (WP3); De effecten van veelbelovende (route-)maatregelen te onderbouwen (WP4). Het onderzoek gaat uit van pilotgebieden die centraal staan in de kennisintegratie en methodiekontwikkeling. Binnen de pilotgebieden zal minimaal voor de periode van de Kennisimpuls (tot 2022) onderzoek gedaan worden zowel op het schaalniveau van het onderzoeksgebied als op het niveau van enkele individuele bedrijven en percelen. Het doel van het onderzoek is om de locaties en momenten van nutriëntenverliezen naar het grond- en oppervlaktewater vast te stellen, zodat gerichter gezocht kan worden naar handelingsperspectieven.

Binnen het KIWK-project Nutrientenmaatregelen wordt in de stroomgebieden van de Vinkenloop (WS Aa en Maas) en de Vuursteentocht (WS Zuiderzeeland) monitoring uitgevoerd voor het vaststellen van de hotspots en hotmoments van nutriëntenverliezen uit de landbouw. Onderdeel van de monitoring van de Vinkenloop is het bepalen van de herkomst van nitraat en ammonium in grond- en oppervlaktewater op basis van stabiele isotopen. Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, in dit geval stikstof en zuurstof, maar met een verschillend aantal neutronen en daarmee een meetbaar verschillend atoomgewicht. Omdat stikstofbronnen van elkaar verschillen wat betreft isotopensamenstelling, kunnen verschillende bijdrages aan de waterkwaliteit mogelijk van elkaar gescheiden worden.Het doel van het isotopenonderzoek in de Vinkenloop is om vast te stellen of de herkomst van nitraat en ammonium in grondwater, drainwater en oppervlaktewater te bepalen is met behulp van stikstof- en zuurstofisotopen. Enerzijds betreft dit het kwantificeren van het aandeel N uit verschillende bronnen: kunstmest, dierlijke mest, mineralisatie uit bodemvoorraad en atmosferische depositie. Anderzijds betreft dit het onderbouwen en verifiëren van uitkomsten met aanvullende waterkwaliteitsgegevens.Dit meetplan bevat een beargumenteerde selectie van bemonsteringslocaties en –momenten voor isotopenanalyses op grond- en oppervlaktewater. Dit plan is goedgekeurd door de Gebruikerscommissie en wordt in 2021 ten uitvoer gebracht. Naar verwachting is het eindrapport eind 2021 beschikbaar via de website van de Kennisimpuls Waterkwaliteit.

‘Maatregel op de Kaart’ biedt inzicht in kansrijke maatregelen op landbouwperceelsniveau om uitstoot van fosfor en stikstof naar het water te verminderen. De kaart moet zich nog in de praktijk bewijzen en wordt verder doorontwikkeld. Maar belanghebbenden geven aan dat de kaart nu al helpt bij het kiezen van de beste maatregelen voor schonere grond- en oppervlaktewater. Daarmee faciliteert ‘Maatregel op de Kaart’ onder meer agrariërs bij het nemen van de juiste maatregelen om de doelen van de Kaderrichtlijn Water te halen.

Dit rapport bevat handreikingen voor het toepassen en inzetten van de tweede versie van de Regioscan Zoetwatermaateregelen in gebiedsprocessen. Met de Regioscan Zoetwatermaatregelen 2.0 kan het effect van lokale maatregelen aan de zoetwateropgave nog beter in beeld worden gebracht en is nu landsdekkend toepasbaar. De kansrijkheid van maatregelen kan zo snel worden ingeschat en gebruikt worden om met zoetwatergebruikers het gesprek aan te gaan. In dit rapport (2020-32B) vindt u de handreiking hoe het instrument te gebruiken.

Deze notitie is opgesteld als voorbereiding op het uitwerken van de meetstrategie in de pilotgebieden voor de Kennisimpuls Nutriëntenmaatregelen . Het doel van dit rapport is om een overzicht te geven van de meettechnieken tools die inzetbaar zijn voor het onderzoek naar de bronnen en routes van nutriënten. We richten ons daarbij op meettechnieken voor nutriënten in oppervlaktewater en in bodemvocht en grondwater.

De Regioscan zoetwatermaatregelen brengt de bijdrage in beeld die lokale maatregelen kunnen leveren aan het opheffen van regionale zoetwatertekorten. Dit helpt bij de ontwikkeling van een zoetwaterstrategie. Het rapport bevat meer informatie en achtergronden over het instrument, en een handleiding voor het gebruik.