Search

Tijdens twee recente veldbezoeken aan gebiedenin Culemborg, de Zump en Molenzicht/Parijsch, werden sloten en slootkanten geïnspecteerd. De Zump toonde een bescheiden soortenrijkdom met 41 vaatplanten, voornamelijk indicatief voor voedselrijk water. In Molenzicht/Parijsch werden echter meer dan 20 extra soorten aangetroffen, waaronder kwelindicatoren en zeldzaamheden zoals gewoon blaasjeskruid en krabbenscheer. Het verschil wordt toegeschreven aan kwel in Molenzicht/Parijsch, wat leidt tot minder voedselrijk water en een verhoogde biodiversiteit. Onderzoek naar biodiversiteit in relatie tot de waterhuishouding in andere delen van Culemborg wordt voortgezet.

De IWSR geeft een beeld van de huidige toestand. In een volgende IWSR kan een ontwikkeling van de kwaliteit of een effect van een maatregel inzichtelijk worden gemaakt. De IWSR zal feitelijkheden weergeven en geen waardeoordeel geven. De IWSR gaat niet over de aard en omvang van de maatregelen en beheer die leiden tot (het behoud van) een bepaalde toestand. In de planperiode van zes jaar wordt tweemaal een integrale watersysteemrapportage opgesteld: • De eerste rapportage wordt gebruikt voor het geven van een tussenstand en dient ook voor het opsporen van de witte vlekken: zaken die we nog niet goed in beeld hebben; • De tweede rapportage in 2014 is de basis voor de volgende generatie waterplannen In de IWSR worden de thema’s veilig, voldoende en schoon in aparte delen beschreven. Per thema worden vervolgens de subthema’s nader uitgewerkt. Hierbij worden allereerst de beleidsdoelen die relevant zijn voor het subthema beknopt toegelicht, waarna de monitoring van de doelen wordt beschreven. Deze doelen komen voort uit de gezamenlijke waterplannen. Hierna wordt de huidige toestand kort toegelicht en worden kaartbeelden, grafieken en diagrammen gebruikt om de toestand te verduidelijken. Tot slot wordt er een beschouwing gegeven van relevante zaken die van invloed (kunnen) zijn op de toestand. Hierbij valt te denken aan: • de volledigheid van de gegevens over de toestand; • maatregelen waarmee het realiseren van de doelen wordt nagestreefd; • betrokkenheid van/beïnvloeding door andere partijen in het nastreven van de doelstellingen; • relevante ontwikkelingen als klimaatverandering. In een aantal gevallen wordt de beschouwing afgesloten met een agendapunt. Het betreft specifieke onderwerpen die worden geagendeerd voor een nadere discussie binnen het bestuur. Elk agendapunt is voorzien van een boodschap en de adressering daarvan.

De IWSR geeft een beeld van de huidige toestand. In een volgende IWSR kan een ontwikkeling van de kwaliteit of een effect van een maatregel inzichtelijk worden gemaakt. De IWSR zal feitelijkheden weergeven en geen waardeoordeel geven. De IWSR gaat niet over de aard en omvang van de maatregelen en beheer die leiden tot (het behoud van) een bepaalde toestand. In de planperiode van zes jaar wordt tweemaal een integrale watersysteemrapportage opgesteld: • De eerste rapportage wordt gebruikt voor het geven van een tussenstand en dient ook voor het opsporen van de witte vlekken: zaken die we nog niet goed in beeld hebben; • De tweede rapportage in 2014 is de basis voor de volgende generatie waterplannen In de IWSR worden de thema’s veilig, voldoende en schoon in aparte delen beschreven. Per thema worden vervolgens de subthema’s nader uitgewerkt. Hierbij worden allereerst de beleidsdoelen die relevant zijn voor het subthema beknopt toegelicht, waarna de monitoring van de doelen wordt beschreven. Deze doelen komen voort uit de gezamenlijke waterplannen. Hierna wordt de huidige toestand kort toegelicht en worden kaartbeelden, grafieken en diagrammen gebruikt om de toestand te verduidelijken. Tot slot wordt er een beschouwing gegeven van relevante zaken die van invloed (kunnen) zijn op de toestand. Hierbij valt te denken aan: • de volledigheid van de gegevens over de toestand; • maatregelen waarmee het realiseren van de doelen wordt nagestreefd; • betrokkenheid van/beïnvloeding door andere partijen in het nastreven van de doelstellingen; • relevante ontwikkelingen als klimaatverandering. In een aantal gevallen wordt de beschouwing afgesloten met een agendapunt. Het betreft specifieke onderwerpen die worden geagendeerd voor een nadere discussie binnen het bestuur. Elk agendapunt is voorzien van een boodschap en de adressering daarvan.

Environmental Scarcity, Hydropolitics and the Nile: population concentration, water scarcity and the changing domestic and foreign politics of the Sudan

De Middellandse Zee is een bijzondere zee. Niet alleen omdat deze bijna volledig door land omgeven wordt, maar ook omdat hij meer water verliest door verdamping dan er in komt door neerslag en rivieren. Dankzij de open verbinding met de Atlantische Oceaan via de Straat van Gibraltar blijft het echter een echte zee. Een van de consequenties van die toch vrij smalle doorgang is dat de getijdenwerking beperkt is, waardoor de opbouw van een Middellandse Zeekust anders is dan bijvoorbeeld een Noordzeekust. Bovendien hoeft er in geologischklimatologisch opzicht maar iets te veranderen en het karakter van de waterhuishouding zal ook veranderen.

This thesis describes a research of organizational culture and structure of the water management organisations in the Netherlands and Germany. The goal of this research is to explore the possibilities of cooperation from a organizational science perspective. This research used the Denison Organizational Culture Survey of D. Denison. To get a fuller and more in depth view of the research area a comparative case analysis and a organizational structure analysis are added. The results of this research show little difference in organizational culture between Dutch and German organisations. Where as most people perceive this differences far greater. The differences in structure are bigger, especially because of the different government structure which water management organisations are part of. It is this difference that prevents these organizations from deep integration of activities. An organizational integration would affect the structure of National governments. It is suggested that the water management organizations try to build cooperation with a lesser degree of integration.

This thesis describes a research of organizational culture and structure of the water management organisations in the Netherlands and Germany. The goal of this research is to explore the possibilities of cooperation from a organizational science perspective. This research used the Denison Organizational Culture Survey of D. Denison. To get a fuller and more in depth view of the research area a comparative case analysis and a organizational structure analysis are added. The results of this research show little difference in organizational culture between Dutch and German organisations. Where as most people perceive this differences far greater. The differences in structure are bigger, especially because of the different government structure which water management organisations are part of. It is this difference that prevents these organizations from deep integration of activities. An organizational integration would affect the structure of National governments. It is suggested that the water management organizations try to build cooperation with a lesser degree of integration.

DOEL Het rapport presenteert de resultaten van een evaluatie van 26 projecten van ecologisch herstel in of langs de zoute wateren. De projecten maken deel uit van het Programma Herstel en Inrichting, een uitvoeringsprogramma voortvloeiend uit de Derde Nota Waterhuishouding. Doel was om inzicht te verkrijgen in de succes- en faalfactoren van de projecten die in de eerste tien jaar van het programma zijn uitgevoerd om daar lering uit te trekken voor toekomstige herstelmaatregelen. OPZET De te evalueren projecten zijn geselecteerd aan de hand van drie criteria: Rijkswaterstaat (mede)financier, maatregelen uitgevoerd vóór 2000 en maatregelen uitgevoerd buitendijks of in verbinding met buitendijks, als overgang tussen binnendijks en buitendijks. Door middel van literatuuronderzoek, interviews en veldbezoeken zijn gegevens over de projecten verzameld. Het ging hierbij om algemene gegevens (oppervlak, beheerder, etc.), doelstelling, maatregelen, aard van de monitoring en de evaluatie. Bij de inventarisaties is gebruik gemaakt van een van te voren opgesteld evaluatieprotocol. Dat formulier is als checklist gebruikt tijdens de inventarisaties en interviews. De resultaten zijn verwerkt in een bespreking per project (Bijlage II). Projectoverstijgende punten zijn opgenomen in de hoofdtekst van het rapport. RESULTATEN De selectie leverde 26 herstelprojecten op: acht kwelders, vijf dynamisch kustbeheer (stuivende duinen, slufters), drie zoet-zoutovergangen, twee natuurlijke oevers, zes broedlocaties voor kustbroedvogels, een inlaag en een vispassage. Bij de inlaag, de vispassage en twee kwelderprojecten waren vogels het belangrijkste onderwerp (hoogwatervluchtplaats voor steltlopers en eenden, broedgebied voor kustbroedvogels). Er waren dus tien projecten met ’soortbescherming’ als hoofddoelstelling. Vier projecten hadden patroonbehoud en -herstel als hoofddoel (kwelders), vijf projecten waren te karakteriseren als procesherstel (Krekenproef, twee slufters en tweemaal dynamiekher

In de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4, 1998) wordt het regeringsvoornemen voor een ruimere inzet van biologische effectmetingen (bioassays) in het waterkwaliteitsbeheer, als aanvulling op de klassieke chemische stofbeoordeling, aangekondigd. In de nota zijn voor het eerst criteria opgenomen waaraan de in bioassays gemeten effecten kunnen worden getoetst. In aanvulling op de Vierde Nota en de motie Augusteijn-Esser heeft de regering een voorstel geformuleerd voor een nieuwe waterkwaliteitsparameter voor ecotoxicologische effectbeoordeling. Gesteld wordt dat uiterlijk in 2006 deze nieuwe effectparameter opgenomen dient te zijn in de normering van de waterkwaliteit. In de Vierde Nota wordt tevens het verschijnen van een achtergronddocument aangekondigd, waarin ‘het omgaan met bioassays’ aan de orde komt. Beoogd wordt de ontwikkeling van een maatlat voor bioassays, waarmee de resultaten uit de verschillende testen te schalen zijn en een overschrijding van de gewenste milieukwaliteit inzichtelijk wordt. Het voorliggende document geeft invulling aan deze maatlat voor bioassays. De ontwikkelde maatlat heeft betrekking op bioassays die ingezet worden in de kwaliteitsbeoordeling van zoet en zout water en zoete en zoute waterbodem (sediment). Daarnaast wordt zijdelings aandacht geschonken aan ontwikkelingen in normstelling, nationaal en internationaal, voor soortgelijke testen voor andere milieucompartimenten (landbodem, effluenten en zoete en zoute baggerspecie). Ook worden de resultaten getoond van een eerste exercitie, waarbij de nieuw ontwikkelde maatlat wordt toegepast op twee bestaande datasets. Dit document richt zich op de beleidsmakers: het betreft een technischwetenschappelijk rapport waarin de keuze voor bepaalde maatlatten voor bioassays wordt toegelicht en verantwoord. Het doel van dit document is geen beleidsnota en geen handleiding voor de waterkwaliteitsbeheerder. Beide trajecten (inbedding in het beleid en toepassing in de praktijk) dienen op basis van dit

DOEL Het rapport presenteert de resultaten van een evaluatie van 26 projecten van ecologisch herstel in of langs de zoute wateren. De projecten maken deel uit van het Programma Herstel en Inrichting, een uitvoeringsprogramma voortvloeiend uit de Derde Nota Waterhuishouding. Doel was om inzicht te verkrijgen in de succes- en faalfactoren van de projecten die in de eerste tien jaar van het programma zijn uitgevoerd om daar lering uit te trekken voor toekomstige herstelmaatregelen. OPZET De te evalueren projecten zijn geselecteerd aan de hand van drie criteria: Rijkswaterstaat (mede)financier, maatregelen uitgevoerd vóór 2000 en maatregelen uitgevoerd buitendijks of in verbinding met buitendijks, als overgang tussen binnendijks en buitendijks. Door middel van literatuuronderzoek, interviews en veldbezoeken zijn gegevens over de projecten verzameld. Het ging hierbij om algemene gegevens (oppervlak, beheerder, etc.), doelstelling, maatregelen, aard van de monitoring en de evaluatie. Bij de inventarisaties is gebruik gemaakt van een van te voren opgesteld evaluatieprotocol. Dat formulier is als checklist gebruikt tijdens de inventarisaties en interviews. De resultaten zijn verwerkt in een bespreking per project (Bijlage II). Projectoverstijgende punten zijn opgenomen in de hoofdtekst van het rapport. RESULTATEN De selectie leverde 26 herstelprojecten op: acht kwelders, vijf dynamisch kustbeheer (stuivende duinen, slufters), drie zoet-zoutovergangen, twee natuurlijke oevers, zes broedlocaties voor kustbroedvogels, een inlaag en een vispassage. Bij de inlaag, de vispassage en twee kwelderprojecten waren vogels het belangrijkste onderwerp (hoogwatervluchtplaats voor steltlopers en eenden, broedgebied voor kustbroedvogels). Er waren dus tien projecten met ’soortbescherming’ als hoofddoelstelling. Vier projecten hadden patroonbehoud en -herstel als hoofddoel (kwelders), vijf projecten waren te karakteriseren als procesherstel (Krekenproef, twee slufters en tweemaal dynamiekher

In de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4, 1998) wordt het regeringsvoornemen voor een ruimere inzet van biologische effectmetingen (bioassays) in het waterkwaliteitsbeheer, als aanvulling op de klassieke chemische stofbeoordeling, aangekondigd. In de nota zijn voor het eerst criteria opgenomen waaraan de in bioassays gemeten effecten kunnen worden getoetst. In aanvulling op de Vierde Nota en de motie Augusteijn-Esser heeft de regering een voorstel geformuleerd voor een nieuwe waterkwaliteitsparameter voor ecotoxicologische effectbeoordeling. Gesteld wordt dat uiterlijk in 2006 deze nieuwe effectparameter opgenomen dient te zijn in de normering van de waterkwaliteit. In de Vierde Nota wordt tevens het verschijnen van een achtergronddocument aangekondigd, waarin ‘het omgaan met bioassays’ aan de orde komt. Beoogd wordt de ontwikkeling van een maatlat voor bioassays, waarmee de resultaten uit de verschillende testen te schalen zijn en een overschrijding van de gewenste milieukwaliteit inzichtelijk wordt. Het voorliggende document geeft invulling aan deze maatlat voor bioassays. De ontwikkelde maatlat heeft betrekking op bioassays die ingezet worden in de kwaliteitsbeoordeling van zoet en zout water en zoete en zoute waterbodem (sediment). Daarnaast wordt zijdelings aandacht geschonken aan ontwikkelingen in normstelling, nationaal en internationaal, voor soortgelijke testen voor andere milieucompartimenten (landbodem, effluenten en zoete en zoute baggerspecie). Ook worden de resultaten getoond van een eerste exercitie, waarbij de nieuw ontwikkelde maatlat wordt toegepast op twee bestaande datasets. Dit document richt zich op de beleidsmakers: het betreft een technischwetenschappelijk rapport waarin de keuze voor bepaalde maatlatten voor bioassays wordt toegelicht en verantwoord. Het doel van dit document is geen beleidsnota en geen handleiding voor de waterkwaliteitsbeheerder. Beide trajecten (inbedding in het beleid en toepassing in de praktijk) dienen op basis van dit

Toekomstige ontwikkelingen zoals klimaatverandering en zeespiegelstijging leiden ertoe dat de waterhuishouding in het IJssel- en Vechtgebied (drastisch) zal veranderen. Het IJsselmeerpeil stijgt (WINmaatregel), de IJssel en de Vecht gaan meer water afvoeren en er wordt meer neerslag verwacht. Indien geen maatregelen genomen worden zullen als gevolg hiervan ongewenste problemen met veiligheid en wateroverlast optreden. Doel van het project IJssel- en Vechtdelta is dan ook de toekomstige (zichtjaar 2100) waterhuishouding in het gebied nader te onderzoeken en naar aanleiding daarvan problemen en oplossingen te formuleren. Nevendoelstelling is de afvoercapaciteit van de IJssel te bepalen in verband met de landelijke Spankrachtstudie. Het project is opgestart naar aanleiding van de projecten Waterhuishouding in het Natte Hart (WIN) (Min. V&W, 2000) en Ruimte voor Rijntakken (RvR). Mede aanleiding was de wateroverlast in 1998. Uitgaande van het centrale klimaatscenario (temperatuurstijging in 2100 2°C, 60 cm zeespiegelstijging en 12 % meer winterneerslag) worden in de toekomst de volgende problemen in de IJssel- en Vechtdelta verwacht: Het IJsselmeerpeil gaat na 2050 omhoog met 15 tot 20 cm (WIN-maatregel). Hierdoor stijgt het peil van het Zwarte Meer, het Zwarte Water en het Vollenhovermeer. Daardoor zullen de keersluizen rond het Zwarte Meer vaker dichtgaan. Tevens zullen er vaker maalstops afgekondigd worden. Door de groter geworden aanvoer van water (klimaateffect) zal het peil achter de keersluizen sneller stijgen dan in de huidige situatie. Problemen worden verder veroorzaakt door opstuwing van water door wind, door de verhoogde IJsselen Vechtafvoer en door een grotere afvoer van regenwater vanuit Drenthe. Voor de verwachte problemen zijn mogelijke oplossingsrichtingen geformuleerd. Deze oplossingsrichtingen zijn onderzocht door berekeningen te maken uitgaande van het centrale klimaatscenario voor de situatie in het zichtjaar 2100. In het maximum klimaatscenario ("w, IJVD

De waterhuishouding van Nederland is onderhevig aan sterk veranderende inzichten. Als gevolg van klimaatveranderingen en bodemdaling, veranderde wensen vanuit de samenleving en de aandacht voor natuur en milieu staat voor waterbeheerders het peilbeheer volop in de aandacht. De manier waarop het waterpeil in onze meren, plassen en wetlands wordt beheerd heeft grote betekenis voor het functioneren van het ecosysteem. In dit kennisoverzicht wordt het peilbeheer vanuit verschillende invalshoeken belicht. In Nederland wordt het peil in sterke mate bepaald door de inrichting van watersystemen. Op hoofdlijnen kunnen er drie regio’s worden onderscheiden: het rivierengebied, het laag-Nederlandse poldergebied, en hoog Nederland. Door de vele functies van de watersystemen zijn deze steeds verder ‘ingesnoerd’ en is de ruimte voor natuurlijke peilen beperkt. Eén van de kernvragen in het huidige waterbeheer is hoe meer ruimte aan het water kan worden geboden middels het vasthouden van water in bovenstroomse gebieden, creëren van ruimte voor waterberging, en vergroting van afvoermogelijkheden. Bijkomende vraag is, of de ecologische toestand van het water hiervan kan profiteren. De veronderstelling is dat natuurlijke processen gestimuleerd worden als het water meer vrijheid wordt gegeven. Peilbeheer is een stuurknop voor het ecosysteem van meren en plassen, naast nutriëntenreductie en visstandbeheer. Bepaalde peilveranderingen kunnen waarschijnlijk de omslag van troebel naar helder water bewerkstelligen, mits de nutriëntenbelasting tot een matig niveau is teruggebracht. Ook moeten de ecologische effecten van het peilbeheer steeds in relatie gezien worden tot de morfologie (inrichtingsmaatregelen) en het visstandbeheer. Er is een sterke relatie tussen de biodiversiteit van meren en het peilverloop. Dit komt vooral doordat het peilregime de diversiteit aan habitats en de voedselbeschikbaarheid beïnvloedt. Veranderingen van het peil kunnen zowel positieve als negatieve gevolgen hebben

Toekomstige ontwikkelingen zoals klimaatverandering en zeespiegelstijging leiden ertoe dat de waterhuishouding in het IJssel- en Vechtgebied (drastisch) zal veranderen. Het IJsselmeerpeil stijgt (WINmaatregel), de IJssel en de Vecht gaan meer water afvoeren en er wordt meer neerslag verwacht. Indien geen maatregelen genomen worden zullen als gevolg hiervan ongewenste problemen met veiligheid en wateroverlast optreden. Doel van het project IJssel- en Vechtdelta is dan ook de toekomstige (zichtjaar 2100) waterhuishouding in het gebied nader te onderzoeken en naar aanleiding daarvan problemen en oplossingen te formuleren. Nevendoelstelling is de afvoercapaciteit van de IJssel te bepalen in verband met de landelijke Spankrachtstudie. Het project is opgestart naar aanleiding van de projecten Waterhuishouding in het Natte Hart (WIN) (Min. V&W, 2000) en Ruimte voor Rijntakken (RvR). Mede aanleiding was de wateroverlast in 1998. Uitgaande van het centrale klimaatscenario (temperatuurstijging in 2100 2°C, 60 cm zeespiegelstijging en 12 % meer winterneerslag) worden in de toekomst de volgende problemen in de IJssel- en Vechtdelta verwacht: Het IJsselmeerpeil gaat na 2050 omhoog met 15 tot 20 cm (WIN-maatregel). Hierdoor stijgt het peil van het Zwarte Meer, het Zwarte Water en het Vollenhovermeer. Daardoor zullen de keersluizen rond het Zwarte Meer vaker dichtgaan. Tevens zullen er vaker maalstops afgekondigd worden. Door de groter geworden aanvoer van water (klimaateffect) zal het peil achter de keersluizen sneller stijgen dan in de huidige situatie. Problemen worden verder veroorzaakt door opstuwing van water door wind, door de verhoogde IJsselen Vechtafvoer en door een grotere afvoer van regenwater vanuit Drenthe. Voor de verwachte problemen zijn mogelijke oplossingsrichtingen geformuleerd. Deze oplossingsrichtingen zijn onderzocht door berekeningen te maken uitgaande van het centrale klimaatscenario voor de situatie in het zichtjaar 2100. In het maximum klimaatscenario ("w, IJVD

De waterhuishouding van Nederland is onderhevig aan sterk veranderende inzichten. Als gevolg van klimaatveranderingen en bodemdaling, veranderde wensen vanuit de samenleving en de aandacht voor natuur en milieu staat voor waterbeheerders het peilbeheer volop in de aandacht. De manier waarop het waterpeil in onze meren, plassen en wetlands wordt beheerd heeft grote betekenis voor het functioneren van het ecosysteem. In dit kennisoverzicht wordt het peilbeheer vanuit verschillende invalshoeken belicht. In Nederland wordt het peil in sterke mate bepaald door de inrichting van watersystemen. Op hoofdlijnen kunnen er drie regio’s worden onderscheiden: het rivierengebied, het laag-Nederlandse poldergebied, en hoog Nederland. Door de vele functies van de watersystemen zijn deze steeds verder ‘ingesnoerd’ en is de ruimte voor natuurlijke peilen beperkt. Eén van de kernvragen in het huidige waterbeheer is hoe meer ruimte aan het water kan worden geboden middels het vasthouden van water in bovenstroomse gebieden, creëren van ruimte voor waterberging, en vergroting van afvoermogelijkheden. Bijkomende vraag is, of de ecologische toestand van het water hiervan kan profiteren. De veronderstelling is dat natuurlijke processen gestimuleerd worden als het water meer vrijheid wordt gegeven. Peilbeheer is een stuurknop voor het ecosysteem van meren en plassen, naast nutriëntenreductie en visstandbeheer. Bepaalde peilveranderingen kunnen waarschijnlijk de omslag van troebel naar helder water bewerkstelligen, mits de nutriëntenbelasting tot een matig niveau is teruggebracht. Ook moeten de ecologische effecten van het peilbeheer steeds in relatie gezien worden tot de morfologie (inrichtingsmaatregelen) en het visstandbeheer. Er is een sterke relatie tussen de biodiversiteit van meren en het peilverloop. Dit komt vooral doordat het peilregime de diversiteit aan habitats en de voedselbeschikbaarheid beïnvloedt. Veranderingen van het peil kunnen zowel positieve als negatieve gevolgen hebben

Deze studie komt voort uit het project Kwaliteitsimpuls landelijk gebied, dat tot doel had de kwaliteit en identiteit van het landelijk gebied te versterken door de aanleg, het herstel en het beheer van 40 000 ha aan landschapselementen. Deze landschapselementen kunnen functies vervullen op het gebied van natuur, landschap, landbouw, recreatie en toerisme, waterhuishouding, en wonen en werken. Het rapport geeft een overzicht van voorwaarden voor en voorbeelden van kansrijke situaties voor functiecombinaties. Daarnaast komen de vele economische en bestuurlijke aspecten aan bod, zoals aanleg- en beheerkosten, opbrengsten, subsidiëring en de ruimtelijk ordening.

Klimaatverandering in stroomgebieden van de gematigde zone zal resulteren in hogere (zomer)temperaturen en veranderingen in het neerslagpatroon. In dit literatuuronderzoek wordt geanalyseerd welke effecten op kunnen treden op de macrofaunagemeenschappen in beken als gevolg van een veranderend neerslagpatroon. De macrofauna reageert op (veranderingen in) de hydraulische factoren als stromingspatroon en stroomsnelheid, die onder andere de substraatsamenstelling in beken bepalen. Verminderde wateraanvoer enerzijds en piekafvoeren anderszijds behoren eveneens tot de mogelijkheden bij klimaatverandering. Naar verwachting zullen kritische soorten, die alleen onder bepaalde condities in stromende wateren kunnen leven, minder vaak gaan voorkomen of helemaaluit Nederland verdwijnen.

Alterra heeft de wateropgave voor vasthouden, bergen en afvoeren gekwantificeerd ten behoeve van de waterparagraaf in reconstructieplannen in oostelijk Gelderland en ten behoeve van het opstellen van de deelstroomgebiedsvisie voor het beheersgebied van het waterschap Rijn en IJssel.

Bij de ontwikkeling van de Natuurverkenning 2 is gebleken dat de gangbare typologie van de grondgebonden landbouw tekortschiet. Een belangrijke reden hiervoor is dat de gangbare typologie moeilijk overweg kan met de sinds kort gepropageerde combinatievan landbouw met waterbeheer. In dit onderzoek is een nieuwe typologie opgesteld die rekening houdt met het veranderende waterbeheer. De relatie tussen grondgebonden landbouw en water is op twee manieren benaderd: het watersysteem is leidend of de landbouw is leidend. Uit de confrontatie tussen beide invalshoeken vloeit een landbouwtypologie voort die aangeeft welke waterregimes en welke landbouwsystemen (gewasrotaties) met elkaar verenigbaar zijn. Voor elk van de landbouwtypen is verkend welke opbrengstdepressies en welk gebruik van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen daarbij horen.

Hydrologische maatregelen voor verdrogingsbestrijding kunnen leiden tot hogere piekafvoeren, terwijl maatregelen voor reductie van piekafvoeren verdroging tot gevolg kunnen hebben. Aan de hand van modelberekeningen in de stroomgebieden van de Drentse Aa en van de Beerze en Reusel is geconcludeerd dat vernatting kan leiden tot hogere piekafvoeren maar dat door stremming van de afvoer deze toename meer dan teniet kan worden gedaan. Berging van water in de uiterwaarden langs de benedenloop is effectiever voor piekreductie dan de aanleg van een extreem accoladeprofiel. Een accoladeprofiel heeft wel perspectieven als verdrogingsbestrijdingsmaatregel. Deze conclusies gelden voor de weerreeks van de afgelopen vijftig jaar.

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, Volume changes of the Greenland ice sheet in response to climate change may form a significant contribution to variations in sea level. However, still the sign of the present volume change is unknown. The aim of this project was to increase our understanding of present state of the Greenland ice sheet and of its sensitivity to climate change, with emphasis on the Kangerlussuaq transect (West Greenland, 67 uN). We have performed mass-balance, meteorological and ice-velocity measurements along the transect. With a record length of 10 years, the mass-balance measurements constitute the longest series of this kind on the Greenland ice sheet. A crucial parameter for the determination of the amount of melt is the albedo (this is the fraction of the solar radiation reflected by the surface). Therefore, we have improved the retrieval methods used to estimate the surface albedo from satellite data. For that purpose we have, among others, measured the albedo from a helicopter. The resulting data were used for validation of the satellite-derived albedos. With the satellite-derived albedos and the mass-balance data we have developed a method for estimating the surface mass balance of the Greenland ice sheet from satellite data. Furthermore, we have developed an atmospheric boundary-layer model, specifically designed for glaciers and ice sheets. The model was used to study the relation between the climate of the free atmosphere and conditions near the surface of the ice sheet, which determine the amount of melt.

niet beschikbaar, Volume changes of the Greenland ice sheet in response to climate change may form a significant contribution to variations in sea level. However, still the sign of the present volume change is unknown. The aim of this project was to increase our understanding of present state of the Greenland ice sheet and of its sensitivity to climate change, with emphasis on the Kangerlussuaq transect (West Greenland, 67 uN). We have performed mass-balance, meteorological and ice-velocity measurements along the transect. With a record length of 10 years, the mass-balance measurements constitute the longest series of this kind on the Greenland ice sheet. A crucial parameter for the determination of the amount of melt is the albedo (this is the fraction of the solar radiation reflected by the surface). Therefore, we have improved the retrieval methods used to estimate the surface albedo from satellite data. For that purpose we have, among others, measured the albedo from a helicopter. The resulting data were used for validation of the satellite-derived albedos. With the satellite-derived albedos and the mass-balance data we have developed a method for estimating the surface mass balance of the Greenland ice sheet from satellite data. Furthermore, we have developed an atmospheric boundary-layer model, specifically designed for glaciers and ice sheets. The model was used to study the relation between the climate of the free atmosphere and conditions near the surface of the ice sheet, which determine the amount of melt.

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, Volume changes of the Greenland ice sheet in response to climate change may form a significant contribution to variations in sea level. However, still the sign of the present volume change is unknown. The aim of this project was to increase our understanding of present state of the Greenland ice sheet and of its sensitivity to climate change, with emphasis on the Kangerlussuaq transect (West Greenland, 67 uN). We have performed mass-balance, meteorological and ice-velocity measurements along the transect. With a record length of 10 years, the mass-balance measurements constitute the longest series of this kind on the Greenland ice sheet. A crucial parameter for the determination of the amount of melt is the albedo (this is the fraction of the solar radiation reflected by the surface). Therefore, we have improved the retrieval methods used to estimate the surface albedo from satellite data. For that purpose we have, among others, measured the albedo from a helicopter. The resulting data were used for validation of the satellite-derived albedos. With the satellite-derived albedos and the mass-balance data we have developed a method for estimating the surface mass balance of the Greenland ice sheet from satellite data. Furthermore, we have developed an atmospheric boundary-layer model, specifically designed for glaciers and ice sheets. The model was used to study the relation between the climate of the free atmosphere and conditions near the surface of the ice sheet, which determine the amount of melt.

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, Volume changes of the Greenland ice sheet in response to climate change may form a significant contribution to variations in sea level. However, still the sign of the present volume change is unknown. The aim of this project was to increase our understanding of present state of the Greenland ice sheet and of its sensitivity to climate change, with emphasis on the Kangerlussuaq transect (West Greenland, 67 uN). We have performed mass-balance, meteorological and ice-velocity measurements along the transect. With a record length of 10 years, the mass-balance measurements constitute the longest series of this kind on the Greenland ice sheet. A crucial parameter for the determination of the amount of melt is the albedo (this is the fraction of the solar radiation reflected by the surface). Therefore, we have improved the retrieval methods used to estimate the surface albedo from satellite data. For that purpose we have, among others, measured the albedo from a helicopter. The resulting data were used for validation of the satellite-derived albedos. With the satellite-derived albedos and the mass-balance data we have developed a method for estimating the surface mass balance of the Greenland ice sheet from satellite data. Furthermore, we have developed an atmospheric boundary-layer model, specifically designed for glaciers and ice sheets. The model was used to study the relation between the climate of the free atmosphere and conditions near the surface of the ice sheet, which determine the amount of melt.

Uit een inventarisatie is gebleken dat in bijna een kwart van de zomereikenopstanden de laatste vijftien jaar veel sterfte is opgetreden. Deze sterfte vertoont duidelijke samenhang met ongunstige factoren in de (storende bodemlagen, grote grondwaterfluctuaties e.d.). De laatste paar jaar heeft de eikenprachtkever veel eiken aangetast en wellicht versneld doen afsterven. Vanwege de slechte vitaliteit van veel eiken is de komende jaren nog meer sterfte te verwachten.

Waterbedrijf Gelderland wil samen met andere belanghebbenden de waterhuishouding in het gebied Lochem-Vorden optimaliseren. Naast waterhuishoudkundige maatregelen bestaat de mogelijkheid om de drinkwaterwinningen in het gebied aan te passen. Met een hydrologisch model zijn verschillende inrichtingsvarianten doorgerekend. In dit rapport wordt verslag gedaan van de gevolgen van de voorgestelde maatregelen voor de natuur. Er is een methode ontwikkeld om met de uitkomsten van het natuurevaluatiemodel NATLES de realiseerbaarheid van de natuurdoelen die door de provincie Gelderland zijn vastgesteld, als percentage te berekenen. Tevens is een historische situatie gereconstrueerd die als referentie dient voor de hydrologische situatie en voor de realiseerbaarheid van de natuurdoelen.

Het verschijnen van de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) is een goede reden om stil te staan bij de wijzigingen die nodig zijn in de informatievoorziening. Het bijstellen van het beleid kan immers van invloed zijn op de vereiste informatievoorziening. Om de nieuwe én verouderde informatiebehoefte vast te stellen is een groot aantal Rijkswaterstaters geïnterviewd en zijn de resultaten in twee grote workshops besproken. De conclusies zullen op de korte termijn gebruikt worden om het Programma Basisinformatie Natte Infrastructuur van RWS bij te stellen en beter te onderbouwen. Daarnaast worden de bevindingen gebruikt in het Project Lange Termijn Visie Basisinformatie, waarmee de directie Kennis begin dit jaar is begonnen. De vijf hoofdconclusies uit de studie zijn: 1. Er is een breed draagvlak voor beleidsmonitoring. NW4 is vergeleken met NW3 veel meer visionair van karakter. Dit houdt in dat voor de evaluatie van het NW4-beleid niet alleen informatie over de toestand van het watersysteem beschikbaar moet zijn, maar ook over de inspanning die de overheid levert. Beleidsmonitoring kwantificeert dus de uitvoering van het beleid: welke acties en maatregelen zijn uitgevoerd? 2. Sinds NW4 wordt Water als ordenend principe gebruikt. Dit vraagt informatie over ruimtelijke ordening en veerkracht. Echter, deze twee termen zijn door het beleid nog niet voldoende uitgewerkt om er een concrete informatiebehoefte aan te koppelen. 3. NW4 legt - sterker dan voorheen - de nadruk op de regionale wateren. Daarnaast vertoont het beleid en de uitvoering daarvan in toenemende mate overlap met andere departementen (o.a. VROM, LNV). Beide ontwikkelingen leiden ertoe dat zowel de informatiebehoefte als de wijze waarop deze informatie verzameld wordt verandert. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat moet zicht beraden op de rol die ze bij de informatievoorziening wil spelen: wat doet ze zelf, wat kan ze eisen en waar speelt ze de regisseursrol? 4. In het streven naar compacte en overzichtel

Het verschijnen van de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) is een goede reden om stil te staan bij de wijzigingen die nodig zijn in de informatievoorziening. Het bijstellen van het beleid kan immers van invloed zijn op de vereiste informatievoorziening. Om de nieuwe én verouderde informatiebehoefte vast te stellen is een groot aantal Rijkswaterstaters geïnterviewd en zijn de resultaten in twee grote workshops besproken. De conclusies zullen op de korte termijn gebruikt worden om het Programma Basisinformatie Natte Infrastructuur van RWS bij te stellen en beter te onderbouwen. Daarnaast worden de bevindingen gebruikt in het Project Lange Termijn Visie Basisinformatie, waarmee de directie Kennis begin dit jaar is begonnen. De vijf hoofdconclusies uit de studie zijn: 1. Er is een breed draagvlak voor beleidsmonitoring. NW4 is vergeleken met NW3 veel meer visionair van karakter. Dit houdt in dat voor de evaluatie van het NW4-beleid niet alleen informatie over de toestand van het watersysteem beschikbaar moet zijn, maar ook over de inspanning die de overheid levert. Beleidsmonitoring kwantificeert dus de uitvoering van het beleid: welke acties en maatregelen zijn uitgevoerd? 2. Sinds NW4 wordt Water als ordenend principe gebruikt. Dit vraagt informatie over ruimtelijke ordening en veerkracht. Echter, deze twee termen zijn door het beleid nog niet voldoende uitgewerkt om er een concrete informatiebehoefte aan te koppelen. 3. NW4 legt - sterker dan voorheen - de nadruk op de regionale wateren. Daarnaast vertoont het beleid en de uitvoering daarvan in toenemende mate overlap met andere departementen (o.a. VROM, LNV). Beide ontwikkelingen leiden ertoe dat zowel de informatiebehoefte als de wijze waarop deze informatie verzameld wordt verandert. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat moet zicht beraden op de rol die ze bij de informatievoorziening wil spelen: wat doet ze zelf, wat kan ze eisen en waar speelt ze de regisseursrol? 4. In het streven naar compacte en overzichtel

RIVM rapport:Het stroomgebied van de Hupselse beek is gelegen in het zandgebied van Oostelijk Gelderland. De hydrologische grenzen van het gebied zijn goed bekend. Water-, stikstof- en fosfaatbalansen voor het gebied zijn berekend van april 1985 tot april 1994. De gemiddelde neerslag in die periode bedroeg 845 mm j-1, de afvoer van water door de beek 330 mm j-1 en de actuele verdamping 515 mm.j-1. Afvoercomponenten zijn afvoer over de oppervlakte (3% van het totaal), grondwaterafvoer via drainbuizen (55-75%) en afvoer van grondwater naar sloten en beken (20-40%). Ca. 40% van het water heeft een verblijftijd van maximaal 1 jaar in de bodem en ruim 90% komt binnen 5 jaar tot afvoer. De gemiddelde concentratie aan nitraat in de beekafvoer is 32 mg.l-1 en die aan totaal-fosfaat is 0.21 mg.l-1. Ongeveer 20% van de bodembelasting met stikstof komt tot afvoer, dit is gelijk aan 112 kg ha-1 j-1 N. In de onderzoeksperiode is geen trend aanwezig in de stikstofvracht van de beek. De jaarlijkse gemiddelde fosfaatvracht van de beek is 1 kg ha-1 j-1 P, dat is 1% van de bodembelasting. De fosfaatvracht in de onderzoeksperiode is dalend in de tijd, The Hupselse beek catchment area is located in the sandy eastern part of the Netherlands. Its hydrological borders are well defined. Water, nitrogen, and phosphorus balances are calculated for the periode April 1985 to April 1994. Mean precipitation is 845 mm.a-1, actual evapotranspiration 515 mm.a-1, and discharge 330 mm.a-1. Discharge components are surface runoff (3% of total discharge), groundwater flow to tile drains (55-75%), and groundwater flow to ditches and the brook (20-40%). Roughly 40% of the water has a travel time in the soil of less than 1 year and more than 90% leaves the area within 5 years. Roughly 20% of the soil surface nitrogen load is transported by drainage, equal to 110 kg ha-1 a-1 N. The average concentration in brook discharge is 32 mg l-1. There is no trend in the nitrogen load during the period mentioned. The mean annual phosphorus load of the brook is 1 kg ha-1 a-1 P, resulting in an average concentration of 0.21 mg l-1 and corresponding to 1% of the soil surface load. The phosphorus load is decreasing with time during the period of investigation.

RIVM rapport:Op proefboerderij Rusthoeve te Colijnsplaat zijn van juni 1994 tot juli 1996 metingen uitgevoerd aan de emissie van meststoffen via de drainage van akkerbouw op zavelgrond. De vanggebieden van vier drainbuizen (1,32 ha) en van een kavelsloot (9,57 ha) zijn intensief en vrijwel continu bemeten, zowel wat betreft de hydrologie als de afvoer van chloride en nutriknten (N, P). Op basis van de meetreeks en langjarige registraties van teeltgegevens zijn water- en stofbalansen opgesteld. Uit de waterbalansen blijkt dat nauwelijks kwel optreedt. De afvoer van overtollig water vindt plaats via drainbuizen (75%) en rechtstreeks naar de kavelsloot (5%) en een kreek (20%). Oppervlakkige afstroming is niet waargenomen tijdens de proef. Preferent transport van water en stoffen kan plaatsvinden in de onverzadigde zone door de aanwezigheid van macro-porikn. Ongeveer 25% van het door de drainbuizen afgevoerde water heeft een verblijftijd in de bodem van minder dan een jaar, 45% minder dan 2 jaar, 65% minder dan 3 jaar, 80% minder dan 4 jaar en 20% meer dan 4 jaar. De concentratie van N-totaal varieert van minder dan 1 tot 29 mg.l-1 met een gemiddelde van 4 mg.l-1. De stikstof-concentraties in het slootwater varikren van 1 tot 27 mg.l-1 met een gemiddelde van ruim 6 mg.l-1 .De variatie in de tijd hangt vooral samen met de variatie in nitraat. De hoogste concentraties van stikstof in drain- en slootwater zijn gemeten in perioden van hoge afvoer van drainagewater. De totaal-fosfaatconcentratie in het drainwater varieert van 0.05 tot 1.22 mg.l-1 met een gemiddelde van 0.21 mg.l-1 . De concentraties in de sloot varikren van 0.03 tot 1.64 mg.l-1 met een gemiddelde van 0.31 mg.l-1., Measurements on the emission of nutrients by tile drainage of arable land with a loamy soil were executed at the Rusthoeve-farm in Colijnsplaat. The catchment areas of 4 tile drains (1.32 ha) and the receiving ditch (9.57 ha) were intensily and continuously monitored concerning the discharge of water, chloride and nutrients (N, P). Elaboration of two years of measurements and data on crops and fertilizer use resulted in water and solute balances. The water balances show that upward seepage is nearly absent and also that overland flow is only a marginal discharge component. Preferential flow of water and nutrients may occur through macropores in the topsoil. Roughly 25% of the water discharge via the tile drainage has resided less than 1 year in the soil, 45% less than 2 years, 65% less than 3 years, 80% less than 4 years and 20% more than 4 years. The concentrations of total-Nitrogen vary between less than 1 to 29 mg.l-1 being on the average 4 mg.l-1. Nitrogen-concentrations in ditch water vary between 1 and 27 mg.l-1 , having an average of 6 mg.l-1 , the variations corresponding largely to varying nitrate concentrations. The highest nitrogen concentrations in drain- and ditch water were measured during periods of high water discharge. Total-Phosphate concentrations in drainage water vary from 0.05 to 1.22 mg.l-1 with an average of 0.21 mg.l-1. Ditch concentrations vary between 0.03 and 1.64 mg.l-1 , being, on the average, 0.31 mg.l-1.

RIVM rapport:Het stroomgebied van de Hupselse beek is gelegen in het zandgebied van Oostelijk Gelderland. De hydrologische grenzen van het gebied zijn goed bekend. Water-, stikstof- en fosfaatbalansen voor het gebied zijn berekend van april 1985 tot april 1994. De gemiddelde neerslag in die periode bedroeg 845 mm j-1, de afvoer van water door de beek 330 mm j-1 en de actuele verdamping 515 mm.j-1. Afvoercomponenten zijn afvoer over de oppervlakte (3% van het totaal), grondwaterafvoer via drainbuizen (55-75%) en afvoer van grondwater naar sloten en beken (20-40%). Ca. 40% van het water heeft een verblijftijd van maximaal 1 jaar in de bodem en ruim 90% komt binnen 5 jaar tot afvoer. De gemiddelde concentratie aan nitraat in de beekafvoer is 32 mg.l-1 en die aan totaal-fosfaat is 0.21 mg.l-1. Ongeveer 20% van de bodembelasting met stikstof komt tot afvoer, dit is gelijk aan 112 kg ha-1 j-1 N. In de onderzoeksperiode is geen trend aanwezig in de stikstofvracht van de beek. De jaarlijkse gemiddelde fosfaatvracht van de beek is 1 kg ha-1 j-1 P, dat is 1% van de bodembelasting. De fosfaatvracht in de onderzoeksperiode is dalend in de tijd, The Hupselse beek catchment area is located in the sandy eastern part of the Netherlands. Its hydrological borders are well defined. Water, nitrogen, and phosphorus balances are calculated for the periode April 1985 to April 1994. Mean precipitation is 845 mm.a-1, actual evapotranspiration 515 mm.a-1, and discharge 330 mm.a-1. Discharge components are surface runoff (3% of total discharge), groundwater flow to tile drains (55-75%), and groundwater flow to ditches and the brook (20-40%). Roughly 40% of the water has a travel time in the soil of less than 1 year and more than 90% leaves the area within 5 years. Roughly 20% of the soil surface nitrogen load is transported by drainage, equal to 110 kg ha-1 a-1 N. The average concentration in brook discharge is 32 mg l-1. There is no trend in the nitrogen load during the period mentioned. The mean annual phosphorus load of the brook is 1 kg ha-1 a-1 P, resulting in an average concentration of 0.21 mg l-1 and corresponding to 1% of the soil surface load. The phosphorus load is decreasing with time during the period of investigation.

RIVM rapport:Op proefboerderij Rusthoeve te Colijnsplaat zijn van juni 1994 tot juli 1996 metingen uitgevoerd aan de emissie van meststoffen via de drainage van akkerbouw op zavelgrond. De vanggebieden van vier drainbuizen (1,32 ha) en van een kavelsloot (9,57 ha) zijn intensief en vrijwel continu bemeten, zowel wat betreft de hydrologie als de afvoer van chloride en nutriknten (N, P). Op basis van de meetreeks en langjarige registraties van teeltgegevens zijn water- en stofbalansen opgesteld. Uit de waterbalansen blijkt dat nauwelijks kwel optreedt. De afvoer van overtollig water vindt plaats via drainbuizen (75%) en rechtstreeks naar de kavelsloot (5%) en een kreek (20%). Oppervlakkige afstroming is niet waargenomen tijdens de proef. Preferent transport van water en stoffen kan plaatsvinden in de onverzadigde zone door de aanwezigheid van macro-porikn. Ongeveer 25% van het door de drainbuizen afgevoerde water heeft een verblijftijd in de bodem van minder dan een jaar, 45% minder dan 2 jaar, 65% minder dan 3 jaar, 80% minder dan 4 jaar en 20% meer dan 4 jaar. De concentratie van N-totaal varieert van minder dan 1 tot 29 mg.l-1 met een gemiddelde van 4 mg.l-1. De stikstof-concentraties in het slootwater varikren van 1 tot 27 mg.l-1 met een gemiddelde van ruim 6 mg.l-1 .De variatie in de tijd hangt vooral samen met de variatie in nitraat. De hoogste concentraties van stikstof in drain- en slootwater zijn gemeten in perioden van hoge afvoer van drainagewater. De totaal-fosfaatconcentratie in het drainwater varieert van 0.05 tot 1.22 mg.l-1 met een gemiddelde van 0.21 mg.l-1 . De concentraties in de sloot varikren van 0.03 tot 1.64 mg.l-1 met een gemiddelde van 0.31 mg.l-1., Measurements on the emission of nutrients by tile drainage of arable land with a loamy soil were executed at the Rusthoeve-farm in Colijnsplaat. The catchment areas of 4 tile drains (1.32 ha) and the receiving ditch (9.57 ha) were intensily and continuously monitored concerning the discharge of water, chloride and nutrients (N, P). Elaboration of two years of measurements and data on crops and fertilizer use resulted in water and solute balances. The water balances show that upward seepage is nearly absent and also that overland flow is only a marginal discharge component. Preferential flow of water and nutrients may occur through macropores in the topsoil. Roughly 25% of the water discharge via the tile drainage has resided less than 1 year in the soil, 45% less than 2 years, 65% less than 3 years, 80% less than 4 years and 20% more than 4 years. The concentrations of total-Nitrogen vary between less than 1 to 29 mg.l-1 being on the average 4 mg.l-1. Nitrogen-concentrations in ditch water vary between 1 and 27 mg.l-1 , having an average of 6 mg.l-1 , the variations corresponding largely to varying nitrate concentrations. The highest nitrogen concentrations in drain- and ditch water were measured during periods of high water discharge. Total-Phosphate concentrations in drainage water vary from 0.05 to 1.22 mg.l-1 with an average of 0.21 mg.l-1. Ditch concentrations vary between 0.03 and 1.64 mg.l-1 , being, on the average, 0.31 mg.l-1.

Het onderzoek betreft de aanpassings- en beheersmogelijkheden van de waterhuishouding op bestaande en nieuw aan te leggen industrieterreinen. Hiertoe is een systematische aanpak ontwikkeld welke vervolgens is toegepast op industrieterreinen te Roermond., Sanitary Engineering, Watermanagement, Civil Engineering and Geosciences

RIVM rapport:Het stroomgebied van de Hupselse beek is gelegen in het zandgebied van Oostelijk Gelderland. De hydrologische grenzen van het gebied zijn goed bekend. Water-, stikstof- en fosfaatbalansen voor het gebied zijn berekend van april 1985 tot april 1994. De gemiddelde neerslag in die periode bedroeg 845 mm j-1, de afvoer van water door de beek 330 mm j-1 en de actuele verdamping 515 mm.j-1. Afvoercomponenten zijn afvoer over de oppervlakte (3% van het totaal), grondwaterafvoer via drainbuizen (55-75%) en afvoer van grondwater naar sloten en beken (20-40%). Ca. 40% van het water heeft een verblijftijd van maximaal 1 jaar in de bodem en ruim 90% komt binnen 5 jaar tot afvoer. De gemiddelde concentratie aan nitraat in de beekafvoer is 32 mg.l-1 en die aan totaal-fosfaat is 0.21 mg.l-1. Ongeveer 20% van de bodembelasting met stikstof komt tot afvoer, dit is gelijk aan 112 kg ha-1 j-1 N. In de onderzoeksperiode is geen trend aanwezig in de stikstofvracht van de beek. De jaarlijkse gemiddelde fosfaatvracht van de beek is 1 kg ha-1 j-1 P, dat is 1% van de bodembelasting. De fosfaatvracht in de onderzoeksperiode is dalend in de tijd, The Hupselse beek catchment area is located in the sandy eastern part of the Netherlands. Its hydrological borders are well defined. Water, nitrogen, and phosphorus balances are calculated for the periode April 1985 to April 1994. Mean precipitation is 845 mm.a-1, actual evapotranspiration 515 mm.a-1, and discharge 330 mm.a-1. Discharge components are surface runoff (3% of total discharge), groundwater flow to tile drains (55-75%), and groundwater flow to ditches and the brook (20-40%). Roughly 40% of the water has a travel time in the soil of less than 1 year and more than 90% leaves the area within 5 years. Roughly 20% of the soil surface nitrogen load is transported by drainage, equal to 110 kg ha-1 a-1 N. The average concentration in brook discharge is 32 mg l-1. There is no trend in the nitrogen load during the period mentioned. The mean annual phosphorus load of the brook is 1 kg ha-1 a-1 P, resulting in an average concentration of 0.21 mg l-1 and corresponding to 1% of the soil surface load. The phosphorus load is decreasing with time during the period of investigation.

RIVM rapport:Op proefboerderij Rusthoeve te Colijnsplaat zijn van juni 1994 tot juli 1996 metingen uitgevoerd aan de emissie van meststoffen via de drainage van akkerbouw op zavelgrond. De vanggebieden van vier drainbuizen (1,32 ha) en van een kavelsloot (9,57 ha) zijn intensief en vrijwel continu bemeten, zowel wat betreft de hydrologie als de afvoer van chloride en nutriknten (N, P). Op basis van de meetreeks en langjarige registraties van teeltgegevens zijn water- en stofbalansen opgesteld. Uit de waterbalansen blijkt dat nauwelijks kwel optreedt. De afvoer van overtollig water vindt plaats via drainbuizen (75%) en rechtstreeks naar de kavelsloot (5%) en een kreek (20%). Oppervlakkige afstroming is niet waargenomen tijdens de proef. Preferent transport van water en stoffen kan plaatsvinden in de onverzadigde zone door de aanwezigheid van macro-porikn. Ongeveer 25% van het door de drainbuizen afgevoerde water heeft een verblijftijd in de bodem van minder dan een jaar, 45% minder dan 2 jaar, 65% minder dan 3 jaar, 80% minder dan 4 jaar en 20% meer dan 4 jaar. De concentratie van N-totaal varieert van minder dan 1 tot 29 mg.l-1 met een gemiddelde van 4 mg.l-1. De stikstof-concentraties in het slootwater varikren van 1 tot 27 mg.l-1 met een gemiddelde van ruim 6 mg.l-1 .De variatie in de tijd hangt vooral samen met de variatie in nitraat. De hoogste concentraties van stikstof in drain- en slootwater zijn gemeten in perioden van hoge afvoer van drainagewater. De totaal-fosfaatconcentratie in het drainwater varieert van 0.05 tot 1.22 mg.l-1 met een gemiddelde van 0.21 mg.l-1 . De concentraties in de sloot varikren van 0.03 tot 1.64 mg.l-1 met een gemiddelde van 0.31 mg.l-1., Measurements on the emission of nutrients by tile drainage of arable land with a loamy soil were executed at the Rusthoeve-farm in Colijnsplaat. The catchment areas of 4 tile drains (1.32 ha) and the receiving ditch (9.57 ha) were intensily and continuously monitored concerning the discharge of water, chloride and nutrients (N, P). Elaboration of two years of measurements and data on crops and fertilizer use resulted in water and solute balances. The water balances show that upward seepage is nearly absent and also that overland flow is only a marginal discharge component. Preferential flow of water and nutrients may occur through macropores in the topsoil. Roughly 25% of the water discharge via the tile drainage has resided less than 1 year in the soil, 45% less than 2 years, 65% less than 3 years, 80% less than 4 years and 20% more than 4 years. The concentrations of total-Nitrogen vary between less than 1 to 29 mg.l-1 being on the average 4 mg.l-1. Nitrogen-concentrations in ditch water vary between 1 and 27 mg.l-1 , having an average of 6 mg.l-1 , the variations corresponding largely to varying nitrate concentrations. The highest nitrogen concentrations in drain- and ditch water were measured during periods of high water discharge. Total-Phosphate concentrations in drainage water vary from 0.05 to 1.22 mg.l-1 with an average of 0.21 mg.l-1. Ditch concentrations vary between 0.03 and 1.64 mg.l-1 , being, on the average, 0.31 mg.l-1.

Het onderzoek betreft de aanpassings- en beheersmogelijkheden van de waterhuishouding op bestaande en nieuw aan te leggen industrieterreinen. Hiertoe is een systematische aanpak ontwikkeld welke vervolgens is toegepast op industrieterreinen te Roermond., Sanitary Engineering, Watermanagement, Civil Engineering and Geosciences

Onze relatie met de zee gaat een nieuw tijdperk in. Zeespiegelstijging en bodemdaling dwingen ons langzaam maar zeker tot een ruimtelijke inrichting die daar beter op inspeelt. Activiteiten in de kustzone zullen voortaan scherper beoordeeld moeten worden op hun bijdrage aan de veerkracht van de Nederlandse kust. Het wegzakken van Nederland is geen nieuw fenomeen. Sinds de Middeleeuwen zijn grote delen van ons land vele meters gedaald ten opzichte van de Noordzee. Dit relatief toch al snel verlopende proces kan door' veranderingen in het klimaat nog verder worden versterkt. Dit dwingt ons tot een grondige herziening van het kustbeleid. Weliswaar kunnen hogere dijken en grotere gemalen het tij nog wel even keren, maar uiteindelijk brengt die techniek ons alleen maar dichter bij Atlantis. Harde verdedigingswerken brengen de water-, sediment- en zoutbalans in de Nederlandse kustzone verder uit evenwicht. De basis van Nederlands rijkste ecosystemen wordt erdoor ondergraven. Structurele oplossingen kunnen alleen worden gevonden door de Nederlandse kust in een breder perspectief te beschouwen: van het Zeeuws estuarium tot en met de Waddenzee en van de grote rivieren en veengebieden tot in de Noordzee. Deze immense, vruchtbare delta is de basis van onze economie, maar heeft ook ruimte nodig om zichzelf te onderhouden; om haar eigen sediment- en waterhuishouding op peil te houden. In deze brochure maken we duidelijk dat door meer ruimte te geven aan het natuurlijke proces van deltavorming, we uiteindelijk ook onszelf meer ruimte geven. 'Meegroeien met de Zee' is het motto van deze studie en geeft aan welk perspectief Wij Zien: • op de eerste plaats hebben onze estuaria, duinen, wadden en venen een natuurlijk vermogen om mee te groeien met de zeespiegel. De ruimte daarvoor ontbreekt nu weliswaar, maar is op veel plaatsen weer te herstellen. Daarmee wordt ook de basis gelegd voor een rijke planten- en dierenwereld, die in grote, gradiëntrijke natuurgebieden beter bestand is te, Meegroeien met de Zee

Onze relatie met de zee gaat een nieuw tijdperk in. Zeespiegelstijging en bodemdaling dwingen ons langzaam maar zeker tot een ruimtelijke inrichting die daar beter op inspeelt. Activiteiten in de kustzone zullen voortaan scherper beoordeeld moeten worden op hun bijdrage aan de veerkracht van de Nederlandse kust. Het wegzakken van Nederland is geen nieuw fenomeen. Sinds de Middeleeuwen zijn grote delen van ons land vele meters gedaald ten opzichte van de Noordzee. Dit relatief toch al snel verlopende proces kan door' veranderingen in het klimaat nog verder worden versterkt. Dit dwingt ons tot een grondige herziening van het kustbeleid. Weliswaar kunnen hogere dijken en grotere gemalen het tij nog wel even keren, maar uiteindelijk brengt die techniek ons alleen maar dichter bij Atlantis. Harde verdedigingswerken brengen de water-, sediment- en zoutbalans in de Nederlandse kustzone verder uit evenwicht. De basis van Nederlands rijkste ecosystemen wordt erdoor ondergraven. Structurele oplossingen kunnen alleen worden gevonden door de Nederlandse kust in een breder perspectief te beschouwen: van het Zeeuws estuarium tot en met de Waddenzee en van de grote rivieren en veengebieden tot in de Noordzee. Deze immense, vruchtbare delta is de basis van onze economie, maar heeft ook ruimte nodig om zichzelf te onderhouden; om haar eigen sediment- en waterhuishouding op peil te houden. In deze brochure maken we duidelijk dat door meer ruimte te geven aan het natuurlijke proces van deltavorming, we uiteindelijk ook onszelf meer ruimte geven. 'Meegroeien met de Zee' is het motto van deze studie en geeft aan welk perspectief Wij Zien: • op de eerste plaats hebben onze estuaria, duinen, wadden en venen een natuurlijk vermogen om mee te groeien met de zeespiegel. De ruimte daarvoor ontbreekt nu weliswaar, maar is op veel plaatsen weer te herstellen. Daarmee wordt ook de basis gelegd voor een rijke planten- en dierenwereld, die in grote, gradiëntrijke natuurgebieden beter bestand is te, Meegroeien met de Zee

Civil Engineering and Geosciences

Civil Engineering and Geosciences