Search

Dünya üzerinde canlı hayatın başlangıcından bugüne bilimsel ve teknolojik gelişmelere her gün bir yenisi eklenmiştir. Sanayi inkılabı sonrasında bilgi akışının hızla artması neticesinde gelişmiş toplumlar bilgi üreten ve bilgiye bağlı olarak da teknoloji satan ülkeler haline gelmişlerdir. Öğretim programında bilim ve teknoloji alanında meydana gelen hızlı değişim sürecinde yer alan konuların ortaöğretim “Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük” ders kitabında nasıl ele alındığı yapılan bu incelemenin çalışma konusunu oluşturmuştur. Bu çalışmada araştırmanın temel problem sorusu “12. sınıf Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarında bilimsel ve teknolojik gelişmelerle ilgili konuların yeri nedir?” şeklinde belirlenmiştir. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmanın verileri doküman incelemesiyle yoluyla toplanmıştır. Çalışmanın veri toplama aracı olarak ortaöğretim “Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük” ders kitabı kullanılmıştır. Verilerin analizine başlarken önce öğretim programı ve programda yer alan kazanımlar bilim ve teknoloji konusu açısından incelenmiştir. Daha sonra öğretim programında yer alan konular ders kitabıyla eşleştirilmiştir. Sonuç olarak 12. sınıf T.C inkılap tarihi ve Atatürkçülük öğretim programı kazanımlarında bilim ve teknoloji konusuna sınırlı bir şekilde yer verildiği belirlenmiştir. Öğretim Programı ve ders kitabı karşılıklı incelendiği zaman öğretim programında mevcut olan kazanımların ders kitabında yer aldığı görülmüştür. Bilim ve teknoloji konularına ait görsellerin dağılımında makul denge dikkate alınmamıştır. İncelenen ders kitabında bilim insanlarına ait örnekler oldukça sınırlı bir şekilde yer almıştır.

Bu araştırmanın amacı, bireyi bir bütün olarak kabul ederek yetişkinlerin biliş, duyuş ve davranış boyutlarını kapsayan tarihsel empati eğilimlerini belirlemek için geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmektir. Dört farklı çalışma grubu kullanılan bu ölçek geliştirme çalışmasında, her bir grup, amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Çalışma grubu ise Türkiye’nin farklı illerinde yaşayan toplam 1132 yetişkin bireyden oluşmuştur. Çalışma grubu açımlayıcı faktör analizleri (AFA) için 322, doğrulayıcı faktör analizi için (DFA) 381, ölçeğin ölçüt-bağıntılı geçerlik çalışmaları için 356 yetişkin bireyden oluşmaktadır. Ayrıca test-tekrar test güvenirlik için çalışma grubu ise Marmara bölgesindeki bir devlet üniversitesinin eğitim fakültesinde öğrenim görmekte olan 73 bireyden oluşmaktadır. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %57.25’ini açıklayan “biliş”, “duyuş” ve “davranış” olmak üzere üç alt faktörden oluşan 16 maddelik bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin tamamı için hesaplanan iç tutarlılık güvenirlik katsayısının .88; birinci faktör için .85, ikinci faktör için .82 ve üçüncü faktör için ise .80 olduğu tespit edilmiştir. Ölçeğin test-tekrar test güvenirlik katsayısının .77, birinci faktör için .72, ikinci faktör için .73 ve üçüncü faktör için .70; alt ölçeklerin madde-toplam korelasyonlarının .48 ile .62 arasında değiştiği ve %27'lik alt-üst grupların ortalamaları arasındaki tüm farkların anlamlı olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak yetişkin bireylerin tarihsel empati eğilim düzeylerini tespit etmek için geliştirilen “Tarihsel Empati Ölçeği-Yetişkin Formu” ölçek geliştirme çalışmalarının psikometrik ölçütlerini iyi derecede karşıladığından geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu saptanmıştır. Empati kavramının kuramsal yapısıyla da uyumlu olduğu görülen ölçek; bilişsel, davranışsal ve duyuşsal olmak üzere üç boyuttan oluşmaktadır. Geliştirilen bu ölçek ile yetişkin bireylerin tarihsel empati eğilimlerini belirlemeye veya ilgili kavramlarla açıklamaya yönelik ilişkisel çalışmalar yapılabilir.

Revolution history research involves many elements—such as the teacher, student, course curriculum, and textbook—presenting the solutions in the context of the current situation. With the research question “What are the opinions and suggestions of teachers of the Secondary Education Turkish Republic Revolution History and Kemalism course about the new curriculum?”, this research examines the fulfillment of the 2018 Secondary Education Turkish Republic Revolution History and Kemalism Course Curriculum by the case study methodology. In this context, a questionnaire consisting of 18 open-ended questions covering the basic components of the curriculum, such as objectives, content, instructional methods, and evaluation was developed. The questionnaire was administered online in two academic semesters to 25 history teachers working in public and private secondary education institutions affiliated with the Ministry of National Education (MEB) in Çankırı who were teaching the Turkish Republic Revolution History and Kemalism course. In the current research, the following conclusions were drawn: the duration of weekly course hours limits the fulfillment of course goals and learning outcomes, depth of content presentation, and instructional methodologies used; teachers have primarily favorable opinions about the objectives, but they identify some factors that limit the achievement of the objectives; teachers draw attention to the borders of the course, newly added topics, and the chronology in the determination, organization, and dealing with the content; although it is stated that more than one teaching method can be used in the instructional process, generally direct teaching is used; the traditional and alternative approaches are preferred together by indicating variety in the evaluation; teachers explain mainly methodological phenomena in the strengths of the curriculum, however they make explanations that focusing on content component, in comparison of the curriculum with the previous curricula, and on the weakness of the curriculum.

Due to the understanding of national history, states give priority to their national history in history textbooks. However, nations with a common past, interconnected and regionally close have historically similar aspects and common pasts. Another factor that facilitates this phenomenon is the great states in history that dominated large geographies. In this sense, the Great Seljuk State has the feature of being a state that is mentioned both in Turkish history and in the geography where it was founded and under its rule. In this study, it is aimed to analyze the Seljuk history subjects in the history and social studies textbooks recently taught in Iran, Azerbaijan, Turkmenistan, Iraq, and Turkey secondary schools located in the Seljuk geography. In the research the descriptive screening method, which is widely used in the social sciences, was used. The historical subjects of the Great Seljuk State were divided into periods and a comparison was made between the textbooks. On the history of the Great Seljuks in the textbooks, it has been focused on which subjects are mentioned and how the subjects are depicted with an image. Are questions that reinforce historical subjects and measure students' success included in the textbooks? Are there reading passages and visuals, where the student can better understand historical subjects, etc. The answers to the questions were sought. The results obtained in the study are tabulated. As a result of the study, there are differences in the information outside of some basic topics such as the Battle of Manzikert, the topics focused on, and the educational layout of textbooks.

In this interview with Arthur Chapman, history education during the time of pandemic, students' involvement in decision making processes in history education, whether or not it is possible to have a global understanding of history education, students' perception of history were discussed.

Effectively teaching the subjects of the National Struggle is very significant in the students gaining awareness of citizenship and forming their national identity. Thanks to this subject, it is aimed to educate students as effective citizens who know their duties and responsibilities towards the Republic of Turkey and make these as their behavior. In this direction, the aim of the research is to reveal the views of secondary school students about the National Struggle period. The study group of this research in which the qualitative research method is used, consists of a total of 70 students, 32 of whom are women and 38 of whom are men, who are studying in different secondary schools (Vocational High School, Anatolian High School, Imam Hatip High School) of Ministry of National Education in Antalya province in the first semester of the 2020-2021 academic year. An easily accessible sampling method was used in the research. This sampling method was chosen because the research was conducted during the epidemic period (considering that face-to-face interviews were not possible and online interview opportunities were limited for students). The research data were collected with a questionnaire consisting of 6 open-ended questions created by the researcher. The data obtained from the research were analyzed by descriptive analysis. When the results of the research are evaluated in general, it can be said that the students in the study group said the National Struggle period was one of the periods they wanted to live in among the historical periods, they looked positively towards living in the National Struggle period, as the people they wanted to be in this period, they said the names of those who directed the National Struggle, and they expressed more of good events for the period and they had positive opinions about the importance of the National Struggle period.

Değer, bireyin amaçları ve ihtiyaçları doğrultusunda olguya yüklediği belirli nitelik ve anlamlar ile belirlenen tavır ve davranışlar olarak tanımlanabilir. Bireyin kendi tercihlerine bağlı olarak sergilediği davranışlara kaynaklık etmesinin yanında değer, davranışları yargılamayı sağlayacak anlayışları da içerisinde barındırmaktadır. Ayrıca zamandan bağımsız olmayan, toplumun çoğunluğu tarafından kabul gören değerlerin, eğitim yoluyla yeni nesillere aktarılması, değerlere ve değer eğitimine özel bir anlam yüklemiştir. Bireylerde egemen söylemin istediği yönde davranış değişikliği öngören eğitim faaliyetleri içerisinde yer alan tarih dersleri, sadece geçmişin bilgisini öğretmekle kalmayıp değer aktarımını da içerisinde barındırmaktadır. Tarih dersleri, öğrencilere belli değerleri kazandırmakta ya da bu değerlerin sorgulanmasını sağlamaktadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı Türkiye’de 2018 yılında gerçekleşen müfredat değişikliğinin ardından yenilenen ortaöğretim tarih ders kitaplarında yer alan değerlerin ve değer aktarım yaklaşımlarının neler olduğunu ortaya çıkarmaktır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kullanılarak doküman incelemesi yapılmıştır. Araştırmada 9, 10, 11. sınıf tarih ders kitapları ile 12. sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitapları örneklem olarak seçilmiştir. Ders kitaplarındaki değerler ve değer aktarım yaklaşımlarının neler olduğu ve ifade etmiş olduğu anlamlar betimsel analiz ve içerik analizi yapılarak tespit edilmiştir. Sonuç olarak ders kitaplarında yer alan kök değerlerin, evrensel ve geleneksel anlayış odaklı karakter eğitiminde yer alan değerlerden meydana geldiği ortaya çıkmıştır. Mevcut değerlerin aktarımında sıklıkla tercih edilen yöntemin, birçok değerin doğrudan öğrenciye aktarıldığı değerleri telkin etmek veya aşılamak olduğu tespit edilmiştir.

19. yüzyılın ikinci yarısında tarih derslerinin okul müfredatlarına girmeye başlamasıyla birlikte tarih eğitiminin tarihi gelişim süreci başlamıştır. Böylece tarih, tüm topluma hitap eden bir alan haline gelmiştir. Akabinde ders kitaplarının da hazırlanmasıyla birlikte tarih öğretimi sistemli bir hale getirilmeye çalışılmıştır. Dönemin şartları ve yapısı, tüm eğitim sistemi gibi tarih eğitimini de etkilemiş, dersin içeriği ve ders kitapları buna göre oluşturulmuştur. Tarih eğitiminin tarihi konusunda araştırma yapılırken dönemin ders kitaplarının yanı sıra, hatıralar, mecmua ve gazeteler, arşiv vesikaları temel kaynakları oluşturmaktadır. Bunların yanı sıra eğitim tarihinin kaynakları olan Maarif Salnameleri, tarih eğitiminin tarihi çalışmaları için de önemli bir kaynak niteliğinde olup okul müfredatları içerisinde yer alan tarih dersi hakkında ayrıntılı bilgiler içermektedir. Bu çalışmada, II. Abdülhamid döneminde Maarif Nezareti tarafından hazırlanan Maarif Salnamelerinden hareketle, 20. yüzyılın başlarında (1898-1904) Osmanlı devlet okulları ve müfredatındaki tarih dersinin yerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu bağlamda salnamelerdeki veriler esas alınarak tarih dersinin, ilköğretimden yükseköğretime kadar hangi okullarda ve ders programlarında yer aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca derslerin içerikleri hakkında da bilgi verilmiştir.

Türkiye’de 1930’lu yılların başlarından günümüze lise tarih ders kitaplarında İlkçağ uygarlıklarına ayrılan yerde meydana gelen değişimi ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmada “doküman incelemesi” yöntemi ve “içerik analizi” tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda 1976-1978 yılları arasındaki iki yıllık dönem hariç olmak üzere Türkiye’de 1931- 1983 yılları arasındaki dönemde lise tarih öğretiminde İlkçağ uygarlıkları ile ilgili konuların önemli yer tuttuğu, aynı dönemde lise 1. sınıf tarih konularının tamamının İlkçağ uygarlıklarından oluştuğu anlaşılmıştır. Bu tarihten itibaren İlkçağ uygarlıklarına ayrılan yer azaltılmış; 1991-1992 öğretim yılından itibaren ise daha da azaltılarak Anadolu ve yakın çevresiyle sınırlandırılmıştır. Bu dönemde Ön Asya ve Eski Batı uygarlıklarına da sadece Anadolu uygarlıklarıyla ilişkileri boyutuyla yer verilmiştir. Lise tarih öğretiminde İlkçağ uygarlıklarına yönelik bu yaklaşım günümüze kadar değişmeden devam etmektedir. Araştırma sonunda öğrencilerin insanlık tarihinin gelişim evreleriyle ilgili olarak değişim ve sürekliliği doğru ve eksiksiz bir şekilde algılamalarını sağlamak için tarih dersi öğretim programlarında İlkçağ uygarlıklarına ayrılan yerin artırılması önerilmiştir.

Tarih atlasları tarih öğretiminde başvurulacak yardımcı kaynakların başında gelmektedir. Tarih haritası, öğrenciyi metin içerisinden çıkararak konu edilen olay ya da olgunun mekansal boyutunu, incelenen döneme göre zamansal boyutunu ve şekiller ve semboller aracılığıyla da ilişkisel boyutunu görsel olarak öğrenciye sunar Çalışmanın temel amacı çeşitli Avrupa ülkelerinde tarih öğretiminde kullanılan tarih atlasları arasından farklı olanları okuyucuya sunarak, tarih öğretimi ile ilgilenen araştırmacı ve eğitimcilere, bu alanda ders materyali hazırlayan ders kitabı yazarlarına ve tarih öğretmenlerine değişik örnekler göstermektir. Çalışmanın çıkış noktası farklı ülkelerde okutulan tarih atlaslarında ne tür tarih haritaları kullanılmaktadır, farklı haritalar ve anlatımlar var mıdır sorularından hareketle oluşmuştur. Macaristan, Hollanda, İtalya, İspanya, Belçika, Almanya, Fransa, Arnavutluk, Sırbistan, İsviçre, İsveç, Norveç, Litvanya, Avusturya, Rusya, Polonya tarih atlasları başta olmak üzere Georg Eckert Ders Kitapları Enstitüsü (Almanya)’nde bulunan tarih atlaslarının birçoğu incelenmiştir. İncelenen tarih atlaslarından alışılagelmişten farklı tarih haritaları dokuz tema altında toplanmıştır: Tarih öncesi dönemler ve evrim, Yazı/Alfabe, Dinler, Bilimsel faaliyetler ve teknik gelişmeler, Beşeri faaliyetler, Salgın hastalıklar, Uluslararası örgütler, Nüfus, Günümüz dünya sorunları. Taranan tüm tarih atlaslarında başlangıç bölümü “Evrim Teorisi”ne ayrılmıştır. Bunun yanı sıra yazı ve geçirdiği değişimleri, insanların yaptıkları her türlü beşeri faaliyetleri anlatan haritalar alışılagelmiş savaş ve anlaşma haritalarının dışında oldukça dikkat çekmektedir. İklim değişiklikleri, nüfus hareketleri, dünya üzerinde yaşanan çatışmalar ve uluslararası örgütlerin müdahaleleri gibi tarih haritaları da bulunmaktadır.

Bir öğrencinin eğitimsel başarısına, verimliliğine etki eden faktörlerden biri de velisidir. Ortaöğretim tarih eğitiminde öğrenci, öğretmen, müfredat, okul vb. etkenlerle birlikte öğrenci velileri de bu eğitimi etkileyen unsurlardan birisidir. Bu araştırmanın amacı ortaöğretim öğrenci velilerinin çocuklarının tarih dersinden hangi bilgi, beceri ve değerleri kazanmalarını beklediklerini ortaya koymaktır. Araştırma Yozgat il merkezi ile Yerköy ve Sorgun ilçeleri dahil olmak üzere toplam 15 ortaöğretim kurumunda gönüllü olan 983 öğrenci velisi ile yarı yapılandırılmış veri toplama formu yoluyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmada fen, Anadolu, imam-hatip ve mesleki liseler şeklinde farklı türdeki ortaöğretim kurumları belirlenmiş ve velilere lisede tarih dersi alan çocuklarından hangi bilgi, beceri ve değerleri kazanmalarını bekledikleri sorulmuştur. Elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle incelenmiş ve elde edilen bulgular kodlanarak temalandırılmıştır. Bu temalar Türk tarih bilgisi, tarih bilinci, vatanseverlik, milli değerler şeklinde bilgi ve değer kazanımlarına yoğunlaşmaktadır. Araştırma sonuçları velilerin bilgi ve değer yönünden beklentilerinin çok yüksek olduğunu ancak beceri boyutuyla ilgili beklenti düzeylerinin çok düşük olduğunu göstermektedir.

Hayat bilgisi derslerinde tarih konularının yer alması, tarih farkındalığının ve tarihsel öğrenmenin erken yaşlarda inşasında önemlidir. İlkokulda tarih konularının öğretilmesi, pedagojik yaklaşımla doğrudan ilgilidir. Tarihsel öğrenmede, ülkemizdeki gibi, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına yakın bir yaklaşım etkiliyse, çocuğun sihirli yıl olan 12 yaşa kadar somut işlemler döneminde olduğu düşünülür. Soyut içeriğe sahip tarih dersleri ancak bu yaştan itibaren yani soyut işlemler döneminde öğrenilebilir. Egan’ın tarihsel düşünme evrelerine yakın bir yaklaşım etkiliyse, çocuğun mitik evreden (4-9 yaş) itibaren tarih öğrenebileceği savunulur. Böylece öğrenciler tarih konularıyla daha erken yaşta karşılaşır. Almanya’da ilkokul öğrencileri hayat bilgisi derslerinde (Sachunterricht) tarih konularıyla karşılaşırlar. Bu araştırmanın amacı, Almanya’da hayat bilgisi dersi kapsamındaki tarih konularının neler olduğunun ve tarihin nasıl kullanıldığının incelenmesidir. Nitel araştırma desenlerinden durum çalışmasının kullanıldığı araştırmada doküman incelemesi yapılmıştır. Araştırma verileri, hayat bilgisi ders kitaplarından elde edilmiş ve bulgulara, betimsel analiz ve içerik analizi yapılarak ulaşılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Almanya’da 3. sınıfta okutulan iki, 3 ve 4. sınıflarda okutulan bir adet hayat bilgisi ders kitabı oluşturmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre, “geçmişe bakış, günümüz ve gelecek için öğrenmeyi mümkün kılar” anlayışını benimseyen hayat bilgisi ders kitaplarında; zaman kavramından, değişim ve sürekliliği temel alan çocuğun yakın çevresinden, yaşadığı yerin tarihsel arka planına yönelik yerel tarih konuların yanı sıra ilk insanlardan, doğanın ve doğal unsurların şekillenmesinden, geçmişte ve günümüzde kullanılan eşyalardan, orta çağda yaşamdan konular yer almaktadır. Ayrıca tarih konularının ‘yerel tarih/ mekânın tarihi’, ‘eşya/ nesne tarihi’, ‘sosyal tarih/ gündelik hayatın tarihi’, ‘Orta çağ tarihi’ temaları altında yer aldığı ve değişim ve süreklilik ile kültürel miras farkındalığını sağlamak amacıyla kullanıldıkları anlaşılmıştır.

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de tarih eğitimi, öğretimi ve yazıcılığı alanında yapılmış lisansüstü tezleri incelemek ve bu çalışmalardan elde edilen sonuçlardan hareketle tarih eğitimi, öğretimi ve yazıcılığı ile ilgili çeşitli öneriler geliştirmektir. Çalışmanın tarih eğitimi, öğretimi ve yazıcılığı alanında hazırlanmış olan lisansüstü tezlerin; cinsiyetlerine, yıllarına, üniversitelerine, enstitülerine, danışman unvanlarına, türüne, yöntemine, konularına (temalarına) göre inceleyerek bu alanda yapılan tezlerin genel çerçevesini görmek bakımından yararlı olacağı düşünülmektedir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması yapılmıştır. Bu çerçevede doküman incelemesi yapılan bu çalışmada dokümanlara ulaşma, orijinalliğin kontrol edilmesi, dokümanların anlaşılması, verinin analiz edilmesi ve verinin kullanılması şeklinde beş aşama izlenmiştir. Araştırmanın ilk aşamasında Ulusal Tez Merkezi’ndeki ayrıntılı tarama seçeneğiyle “tarih eğitimi”, “tarih öğretimi”, “tarih yazımı”, “tarih yazıcılığı”, “tarih ders kitapları”, “lise tarih”, “ortaokul tarih”, “ilkokul tarih” ile “tarih ve öğretmen” anahtar kelimelerinde geçen toplamda 345 teze ulaşılmıştır. Tezlerin hepsi tek bir Excel dosyasında birleştirilmiş, farklı anahtar kelimelerde tekrarlanan tezler, özeti olmayan ve konuyla ilgisi olmayan 40 tez çıkarılmıştır. Toplamda 251’ı yüksek lisans, 54’i doktora olmak üzere toplam 305 tez çalışma kapsamına alınmıştır. Bulgulara göre; ilk yüksek lisans tezinin 1991 yılında, doktora tezinin ise 1997 yılında yapıldığı belirlenmiştir. Yüksek lisans tezlerinde en çok işlenen tema “Strateji-Yöntem-Teknik”, doktora tezlerinde ise “Strateji-Yöntem-Teknik”, ”Beceri Eğitimi”, “Tarih Yazıcılığın Tarihçesi” ve “ Diğer Ülkelerin Tarih Eğitimi” temalarının olduğu görülmüştür. Lisansüstü tezlerin %28’inin çalışma desenlerinin belirsiz olduğu tespit edilmiştir.

Big History Project (BHP) Büyük Patlama'dan günümüze kadar olan tarihi, disiplinlerarası bir biçimde kapsayan pilot okullar, öğretmenler ve eğitimciler için oluşturulmuş ücretsiz ve çevrimiçi bir eğitim platformudur. Proje, lise öğrencileri arasında öğrenme konusunda daha büyük bir kapasite geliştirmeye adanmıştır. Projeyi destekleyenler arasında Bill Gates, David Christian ve Michigan Üniversitesi bulunmaktadır. BHP, dünyaya büyük bir resim sunmakta ve öğrencilerin okul içinde ve dışında öğrendiklerini anlamlandırmak için bir çerçeve geliştirmelerine yardımcı olmaktadır. Derslerde öğrencilere, yaklaşık 14 milyar yıl olan dünya tarihinde bugüne nasıl vardığımız ve gelecekte nelerle karşılaşabileceğimiz konusunda geniş bir perspektif sunulmaktadır. 2011 yılında 7 pilot okulda başlatılan çalışma, 2019 yılı itibariyle 1500'ün üzerinde okulda yaygınlaştırılmıştır. Bu okulların büyük bir bölümü Amerika'da bulunmaktadır. Programda yer alan öğrenciler okuma, yazma ve içerik bilgisinde net ve kanıtlanmış kazanımlar göstermektedir. Programın bu iddiasından ötürü son yıllarda İngiltere'deki okulların da bu programı uygulamaya geçtikleri görülmektedir. Bu başarıya rağmen BHP ve proje ana sponsoru Bill Gates müfredat sunumundan ötürü eleştirilmektedir.

Metafor genellikle; benzetme, kinaye ve teşbih maksadıyla kullanıla gelmiştir ayrıca bir kavrama yönelik, bireylerin zihinsel şemalarının belirlenmesine de olanak sağlar. Bu doğrultuda lise öğrencilerinin Tarih Öğretmeni’ne ilişkin algılarının metaforlar aracılığı ile belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu araştırmanın çalışma grubunu 2017-2018 eğitim öğretim yılı Tokat ili merkeze bağlı liselerde öğrenim gören 80 öğrenci oluşturmaktadır. Lise öğrencilerinin tarih öğretmenine ilişkin oluşturdukları metaforlar, “Tarih öğretmeni………………………gibidir/ benzer. Çünkü………………………” cümlesini tamamlamasıyla elde edilmiştir. Toplanan veriler nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizine tabii tutularak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda lise öğrencileri tarih öğretmeni kavramına yönelik 45 geçerli metafor üretmişlerdir. Elde edilen bu metaforlar şu 7 kategoride toplanmıştır: “Her şeyi Bilen Tarih Öğretmeni, Geleceğe Yön Veren Tarih Öğretmeni, Geçmişi Yaşatarak Yansıtan Tarih Öğretmeni, Bilinmezleri Aydınlatan Tarih Öğretmeni, Geçmişi ve Geleceği Bağlayan Tarih Öğretmeni, Güçlü ve Güven Veren Tarih Öğretmeni, Vatansever Tarih Öğretmeni” olarak algıladıkları tespit edilmiştir. Bu sonuç genel olarak tarih eğitiminin amaçları doğrultusunda değerlendirilmiştir.

Öz: Teknolojide yaşanan dönüşüm ve gelişmeler, eğitim-öğretim süreçlerini de etkilemektedir. Özellikle öğrencilerin dersle ilgili süreçlere etkin bir biçimde katılmasına ve derse yönelik olumlu duygular geliştirmesine katkısı olan teknolojik gelişmelerin öğrenme süreçlerine uygun hale getirilerek kullanıldığı görülmektedir. İnternet teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak ortaya çıkan sosyal medya ortamlarının bu türden gelişmelerden biri olduğu söylenebilir. Bireylere duygu ve deneyimlerini paylaşma, iletişim kurma, bilgi edinme gibi olanaklar sunan sosyal medya ortamlarının genç bireyler tarafından yoğun bir biçimde kullanıldığı görülmektedir. Sosyal medyanın öneminin ve popülerliğinin giderek artması bu ortamların ders kapsamında kullanımı konusunu gündeme getirmiştir. Öğrencilerin sosyal medya ortamlarını kullanarak hem eğlenmesi hem öğrenmesi hem de bir takım becerileri kazanması için alanyazında pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada da genelde ezberlenmesi gereken zor bir ders olarak algılanan ve genelde geçmişle ilgili soyut konulardan oluşan tarih derslerinin sosyal medya ortamları aracılığıyla öğretimi konusunda mevcut durumu tarih öğretmenlerinin gözünden değerlendirmek amaçlanmıştır. Bu kapsamda araştırma, nitel araştırma yaklaşımı ve nitel araştırma yaklaşımının doğasına uyumlu biçimde olgubilim (fenomenoloji) desenine uygun olarak yürütülmüştür. Yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla 32 tarih öğretmeni ile görüşme yapılmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Sonuç olarak; tarih öğretmenleri tarafından sosyal medya ortamlarının sunduğu pek çok avantajla birlikte bazı sınırlılıkları da olduğu bununla birlikte, sosyal medya ortamlarının tarih öğretim faaliyetlerinde kullanımı için önemli bir potansiyel taşıdığı ifade edilmiştir. Katılımcıların ifadelerinden hem sosyal medya okur-yazarlığı hem de sosyal medya ortamlarının eğitim pedagojisine uygun kullanımı için eğitim alınması gerekliliği ön plana çıkmıştır.Anahtar Kelimeler: Sosyal Medya, Tarih Eğitimi, Tarih Öğretimi.

Bu çalışmada 2018 YÖK ATLAS (Yükseköğretim Program Atlası) verileri baz alınarak tarih bölümleri ve tarih öğretmenliği programları üzerine değerlendirme yapılmıştır. YÖK ATLAS programı tarih bölümlerine yerleşen öğrencilerin yaptıkları net sayısı, üniversiteye giriş sınavında hangi derslerden başarılı olup hangi derslerden başarısızlık gösterdiklerine ilişkin veriler sunmaktadır. Bu veriler hangi üniversitelerin ilk sıralarda tercih edildiği, hangi üniversitelerin son sıralarda tercih edildiğini de göstermektedir. Araştırmada doküman analizi yönetimi kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre tarih bölümlerine yerleşen öğrencilerin genel anlamda net ortalamalarının düşük olduğu, sayısal derslere yönelik başarılarının sıfıra yakın olduğu görülmüştür. Öğrencilerin tarih bölümlerini tercih etmelerinde tarih bölümlerinin bulunduğu il ve bölümlerin örgün öğrenim olup olmama durumu etkili olmuştur. Eğitim fakültesi tarih öğretmenliği programlarının öğrenci sayısı açısından kontejanlarının az olduğu anlaşılmıştır. Tarih bölümlerinin kontenjanlarının çok fazla olması nedeniyle bu bölümlere çok düşük net ortalamasına sahip öğrenciler de yerleşebilmektedir.

Ukrayna okullarında tarih dersi 5-11. sınıflar arasında verilmektedir. Bu dersler Ukrayna tarihi ve dünya tarihi şeklinde iki ayrı ders olarak okutulmaktadır. Bu makalede ders kitaplarında Türkler hakkında bilgiler ve öğrenciler üzerine oluşması muhtemel Türk imajı ortaya konulmuştur. Çalışmada tüm sınıflara ait her iki tarih dersinin hali hazırda güncel olan kitapları incelenmiş olup, kitapların bir kısmı bizzat ilgili ülkeden temin edilmiş, bir kısmına ise eğitim bakanlığının resmi internet sitesinden ulaşılmıştır. Elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle incelenmiş, örneklemler doğrudan sunulmuştur. Müfredat aynı olmasına rağmen, yazarlar arasında zaman zaman farklı yaklaşımların olduğu tespit edildiğinden, aynı sınıfın farklı yazarlara ait mevcut ders kitaplarına ulaşılmıştır. Kitaplarda Türklerle ilgili hem yazılı hem de resim harita şeklinde bir hayli görsel bilgi mevcuttur. Bu görsellerin de büyük bir kısmının (esir alınan küçük çocuk, eli kanlı Osmanlı padişahı gibi) olumsuz bir imaj oluşturmaya yönelik olarak seçilmiş olduğu görülmektedir. Osmanlı tarihinin daha ayrıntılı anlatıldığı ders kitaplarında bazı konuların nispeten tarafsız bir yaklaşımla yazıldığı görülmekle birlikte genel itibarıyla Türk tarihi ile ilgili olumsuz ve ön yargılı olarak baktıklarını söylemek mümkündür.

İçinde yaşadığımız yüzyılda yaşanan hızlı değişim ve gelişim, etkisini her alanda olduğu gibi eğitim-öğretim alanında da hissettirmektedir. Bu süreçte öğretim programlarının içerikleri çağın gerektirdiği düşünülen farklı içerik ve uygulamalarla donatılmaktadır. Geçmişten günümüze eğitim-öğretim sistemlerinin vazgeçilmezleri arasında var olan tarih dersleri ise yaşanan bu değişim ve dönüşümden yeterince etkilenmemiş görünmektedir. Kaleme alınan bu çalışmada çeşitli örneklerle dile getirilmeye çalışıldığı üzere tarih öğretiminin dönüşümü sağlayamamış olmasının farklı gerekçeleri olduğu görülmektedir. Bu çalışmada tarih öğretimi alanında olması gerektiği düşünülen bazı uygulamaların, öğrenme-öğretme sürecinde yer almaları durumunda nasıl bir yarar sağlayacakları ekseninde tartışılması yoluna gidilmiştir. Bu bağlamda çeşitli içerikteki uygulamalar, alt konu başlıkları şeklinde oluşturularak okuyucunun aklında var olabilecek soru işaretlerinin bir kısmının giderilmesi amaçlanmıştır. Yapılan öneriler tarih öğretimiyle ilgili yaşanan sorunlara farklı bir bakış açısıyla çözüm önerileri getirilebilir mi mantığı doğrultusunda dile getirilmişlerdir.

Sosyal bilimlerin çalışma alanlarında giderek dikkat çeken ve disiplinler arası bir çalışma alanı olarak şekillenen toplumsal hafıza, siyasal yapılar tarafından beden, mekân, tarih ve dil politikalarıyla inşa edilmektedir. Geçmişle hesaplaşma ve geçmişe tutunma ikilemini içinde barındıran toplumsal hafıza, belirli bir ulus devlet politikasının muhatabı olan herkesin hafızasını karşılamak için kullanılmaktadır. İnceleme nesnesi insan olan sosyal bilimlerin her disiplini, insanı anlamak adına hafıza meselesine bir şekilde değinmek durumunda kalmıştır. Tıpkı bireysel hafızada olduğu gibi toplumsal hafızada da bir veriyi unutmak ya da hatırlamak için tekrarın önemi haizdir. Bu doğrultuda araştırmanın amacı, toplumsal hafızanın siyasal alan tarafından inşa sürecinin ders kitaplarına yansımasını irdelemektir. Bu amaçla araştırmanın yöntemi doküman incelemesi olarak tasarlanmış ve bu çalışmada ele aldığımız sosyal bilgiler/tarih ders kitapları Kutü’l Amare Zaferi örneği üzerinden analiz edilerek elde edilen veriler yorumlanmıştır. Araştırmanın sonuçları değerlendirildiğinde katılımcıların Kutü’l Amare zaferi ile ilgili öğrencilik yıllarından bir şey hatırlamadığı, ders kitaplarında böyle bir bilginin varlığından bihaber oldukları görülmektedir. Katılımcıların çoğu sokak afişlerinden, bir kısmı da televizyon, internet gibi kitle iletişim araçlarından Kutü’l Amare Zaferini öğrendiklerini vurgulamakta ve yine önemli bir katılımcı sayısı ders kitaplarında yer almasını önemli görmektedirler. Görüşmeye katılanların yarısından fazlası ise siyasi koşulların eğitime etkisi dolayısıyla ders kitaplarına yansıması olarak değerlendirmişlerdir.

Bu çalışmanın amacı, 1950’lerin popüler tarih dergisi “Resimli Tarih Mecmuası”ndaki tarih eğitimi ve tarih öğretimini incelemektir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden belgesel (documentary) araştırma kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini, derginin 23 yayını oluşturmaktadır. Araştırmada elde edilen verilerin analizinde içerik analizi ve betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırmanın ortaya koyduğu önemli sonuçlardan biri dergiye göre tarih, geçmişi ve günümüzü anlamayı sağlamaktadır. Tarih, eğitici ve eğlendirici bir araçtır. Ayrıca dergi, tarihi büyük adamların faaliyetleri olarak tanımlamaktadır. Derginin pek çok sayısında okuyucularından gelen istekleri dikkate alması, popüler tarihin konularının hitap ettiği kitle tarafından belirlendiğini göstermiştir. Dergide erkek kahramanların anlatısında baskın vurgulama savaşlarda zafer kazanma ve kahramanca savaşmadır. Kadın kahramanlar ise daha çok güzellikleri ve güzellikleri ile erkek kahramanları etkilemeleriyle ön plana çıkarılmıştır. Araştırmada derginin pedagojik bir amaç taşıdığı ve tarih öğretim yöntemlerine yer verdiği anlaşılmıştır. Derginin tarih öğretim yöntemlerine verdiği önem, derginin yazar kadrosunda tarih öğretmenlerinin bulunması, derginin okuyucu kitlesinin önemli bir kısmının öğretmenler ve öğrenciler olmasıdır. Araştırmanın son tahlilde ortaya koyduğu sonuç ise popüler tarih dergilerinin tarih eğitimi ve öğretiminde kullanılabileceğidir. Ancak bu yapılırken öğrencilere popüler tarih dergilerindeki mitosları ve gerçekleri ayırt edebilme becerisi kazandırılmalıdır.

Öz: Bu çalışma, İsrail vatandaşı Arap öğrencilere yönelik İsrail devlet okullarında 1970’lerden beri okutulan Arapça ortaokul ve lise tarih ders kitaplarının yansıttığı Türk imgesini incelemektedir. Genel olarak İsrail ders kitaplarında Türk imgesine değinen mevcut çalışmalar İbranice tarih ders kitaplarını incelemekte, Arapça kitaplar üzerinde durmamaktadır. Bu çalışmada Türk tarihiyle ilgili pasajlar içerdiği saptanan 12 Arapça kitabın içerik analizinde olumlu yaklaşım örnekleri ile olumsuzlama öğelerine odaklanıldı ve ortaya Gayrı-Müslimlere Hoşgörü, Türk Yöneticileri, Gerileme Devri ve İttihatçıların Baskıcı Yönetimi ile Arap İsyanı şeklinde dört ana tema çıktı. Türklere olumlu yaklaşım örnekleri, Osmanlı İmparatorluğu’nda gayrı-Müslimlere gösterilen hoşgörüden bahseden pasajlarda ve Osman Bey, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni ve Atatürk hakkındaki bölümlerde görüldü. Padişahlar arasından en çok devlete getirdiği yeni düzen ve askeri seferleri nedeniyle Kanuni takdir edilirken Atatürk de Türkiye’yi işgalden kurtaran büyük bir lider olarak betimlenmektedir. II. Abdülhamit’in müstebit idaresi eleştirilmekle beraber devletin içinde bulunduğu zor koşullara atıf ile meşrulaştırılmakta, Sultanın her alanda gerçekleştirdiği reformlar övülmektedir. Yalnız zalim ve kan dökücü bir hükümdar olarak tasvir edilen I. Selim tümüyle negatif bir imgeye sahiptir. Kitapların tavrı gerileme devri ele alınırken olumsuzlaşmakta, özellikle merkezi yönetimin zayıflamasıyla birlikte Arap vilayetleri dâhil tüm taşrada sömürü, asayiş boşluğu ve ekonomik gerilemenin hâkim olduğu belirtilmektedir. En olumsuz Türk imgesi ise İttihat ve Terakki dönemiyle ilgili kısımlarda bulunmaktadır. İttihatçıların Türkler dışındaki halkların haklarını tanımadığı, katı bir Türkleştirme politikası uyguladığı ve bunun da Arapları isyana ittiği anlatılmaktadır. Kitaplarda yer alan görsellerde de daha ziyade gerileme ve dağılma döneminden olumsuz imgeler öne çıkmaktadır.

Bu araştırmanın amacı; öğrenci görüşlerinden hareketle, sanal müzelerin tarih dersinde kullanımını değerlendirmektir. Araştırma nitel araştırma yöntemiyle ve durum çalışması modeliyle yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu; Ankara’nın Şereflikoçhisar ilçesindeki Anadolu Öğretmen Lisesi 10. sınıfında öğrenimlerini sürdüren toplam 27 öğrenci oluşturmaktadır. Çalışma grubu, kolay ulaşılabilir durum örneklemesi yoluyla belirlenmiştir. Öğrencilerin sanal müze uygulamasını değerlendirmeleri için Topkapı Sarayı konusu sanal müze kullanılarak işlenmiştir. Veriler, uygulaması öncesi ve uygulama sonrasında uygulanan sanal müze inceleme formu ile toplanmış ve içerik analizi ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular; araştırmaya katılan öğrencilerin büyük çoğunluğunun daha önce sanal müze deneyimi yaşamadıklarını, sanal müzeyi internet üzerinden yapılan müze gezisi şeklinde nitelendirdiklerini, yapılacak sanal müze uygulamasından bilgi edinmeyi ve yarar görmeyi beklediklerini ortaya koymuştur. Sanal müze uygulaması sonrasında; öğrenciler, sanal müzenin görsel yönüne vurgu yaparak uygulamayı hem faydalı hem de ilgi çekici bulmuşlardır. Öğrenciler uygulama ile yeni bilgiler edindiklerini, kalıcı, kolay ve anlaşılır öğrenmeler sağladıklarını, sarayı gerçekten gezmiş gibi olduklarını dile getirmişlerdir. Sanal müze uygulaması sonrası öğrencilerden bazıları, Topkapı Sarayı’nı gerçekten gezip görmek istediklerini belirtmişlerdir. Öğrenciler, sanal müze uygulamasının daha etkili olabilmesi için bu etkinliğe daha fazla zaman ayrılmasını, uygulama sırasında ayrıntılı bir anlatım olmasını, bu uygulamanın derslerde daha fazla kullanılmasını, uygulamaya müzik ve bilgi verme amaçlı ses eklenmesini ve yansıtılan görsellerin çözünürlüğünün daha net olmasını önermişlerdir.

Michel-Rolph Trouillot’un ilk defa 1995 yılında Boston’da Silencing the Past: Power and Production of History adıyla yayınlanan bu kitabı yirmi yıl gibi uzun bir süre sonra Sezai Ozan Zeybek tarafından Türkçeye çevrilerek 2015 yılında İthaki Yayınevi tarafından Türkiye’de yayınlanmıştır.

Tarih eğitiminde yerel tarih ve sözlü tarih önemli yer tutmaktadır. Sözlü tarih alanında temel konulardan birisi de aile tarihidir. Akademik alanda dünya ve Türk tarihine yön vermiş aileler üzerine araştırmalar yapılmıştır. Türk tarihinde hanedan aileleri üzerine pek çok çalışma vardır. On dokuzuncu yüzyıldan sonra ise tarih biliminin konusunun kralların, padişahların, zengin insanların yanında sıradan insanın hayatını ele alması gerektiğine yönelik düşünceler ortaya konulmuştur. İnsanlar sadece devletlerin, komutanların, kralların, soyluların hayatları değil aynı zamanda işçilerin, köylülerin, yoksulların da geçmişini merak eder. Bu nedenle “aşağıdan tarih” diye nitelendirilen tarih sıradan insanı merkeze almaktadır. Yirmi ve yirmi birinci yüzyılda sözlü tarih ve yerel tarihle beraber sosyal tarihçilik de önemli bir ivme kazanmıştır. Aile tarihi araştırmalarının ileriki yıllarda daha fazla önem kazanacağı da düşünülmektedir. Bu çalışmanın amacı formasyon eğitimi alan tarih grubu öğrencilerinin aile tarihi öğretimi hakkındaki düşüncelerini açığa çıkarmaktır. Çalışma nitel yönteme dayanmaktadır. Formasyon tarih grubu öğrencilerine “Sizce aile tarihi öğretiminin tarih eğitimindeki yeri nedir”? sorusu sorularak bir kompozisyon yazmaları istenmiştir. Öğrencilerin yazdığı kompozisyonlar içerik analizine göre değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda tespit edilen kodlar ve temalarla öğrencilerin aile tarihine yükledikleri anlam ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonuçlarına bakıldığında öğrenciler en fazla kimlik oluşturduğu için ve genel tarihi öğrenmeyi kolaylaştırdığı için aile tarihinin önemli olduğunu ifade etmişlerdir.

Bu araştırma ile tarih ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Atatürk İlkelerine ilişkin bilişsel yapıları Kelime İlişkilendirme Testi (KİT) aracılığı ile belirlenmeye çalışılmıştır. Tarama Modeli kullanılan bu araştırmanın, çalışma grubunu 2015-2016 eğitim öğretim yılında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde öğrenim gören 40 sosyal bilgiler öğretmenliği 4. sınıf öğrencisi ile 40 pedagojik formasyon eğitimi alan tarih bölümü 4. Sınıf öğrencisi olmak üzere toplam 80 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Kelime ilişkilendirme Testi (KİT) kullanılmıştır. Atatürk İlkelerini oluşturan 6 anahtar kavram kullanılarak KİT oluşturulmuştur. Verilerin analizinde ise anahtar kavramlara verilen cevap kavramların frekans tabloları oluşturularak ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Elde edilen frekans tablosu sonuçlarına göre kavram ağı haritası çizilmiştir. Kavram ağı sonuçlarına göre, tarih öğretmen adaylarının Atatürk ilkelerine yönelik doğru ve anlamlı ilişkiler kurduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ancak, tarih öğretmen adayları Atatürk ilkelerini kendi arasında bağdaştıramamış ve ilkeler arasındaki çoklu ilişkiyi kuramamışlardır. Bu da onların bilişsel yapılarında Atatürk ilkelerinin birbirlerinden büyük oranda ilişkisiz ve kopuk olduğunu göstermektedir. Sosyal bilgiler öğretmen adayları ise Atatürk ilklerine yönelik doğru ve anlamlı ilişkiler kurmuşlardır. Ayrıca elde edilen sonuca göre, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Atatürk İlkelerini kendi aralarında kuvvetli bir şekilde bağdaştırdığını göstermektedir. Böylelikle sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilişsel yapılarında Atatürk İlkelerinin kendi arasında kuvvetli bir şekilde ilişkilendirdikleri sonucuna ulaşılmıştır.

Ülkemizde genel olarak tarih-edebiyat ilişkisine, özellikle tarih eğitiminde edebiyatın kullanımına dair birçok çalışma bulunmaktadır. Bunlar, ilköğretim ve ortaöğretimde Türk veya Osmanlı tarihinin öğretiminde veya çocuklara tarihi bilincin kazandırılmasında tarihi romanların, tarihi hikâyelerin, efsane ve destanların rolünü inceleyen ve analiz eden önemli çalışmalardır. Ancak hiç birisinde Avrupa tarihi eğitiminde edebiyatın kullanımına değinilmemiştir. Bu makalede ise tarih eğitiminde, Modern Dönem (1750-1914) Avrupa tarihinde önemli bir yere sahip olan Endüstri Devrimi, Fransız İhtilali, 1848 İhtilali, 19. Yüzyılda işçilerin ve diğer toplumsal sınıfların durumu ve Yeni Emperyalizm gibi olayların anlatımında, Charles Dickens, Anatole France, Gustave Flaubert, Rudyard Kipling, Emile Zola ve Joseph Conrad gibi isimlerin eserlerinin kullanımından örnekler verilecektir. Verilen örnekler üzerinden tarih eğitiminde edebiyatın tamamlayıcı bir alan olarak kullanımını değerlendirilecek ve analiz edilecektir.

Bu çalışmada Rusya’da tarih ders kitaplarında Türk ve Osmanlı imajı incelenmiştir. Bunun için Rusya’da okutulan tarih ders kitaplarına web ortamında dijital olarak ulaşılmıştır. Çalışmada ortaöğretim 5-11. sınıf Rusya Tarihi ve Genel Tarih ders kitaplarına bakılmıştır. Bu çalışmada her sınıf düzeyi için sadece bir Rus Tarihi ve Genel Tarih ders kitabı incelenmiştir. Elde dilen veriler betimsel analiz yoluyla çözümlenmiştir. Rusya tarih ders kitaplarında Osmanlı devleti ve Türklerle ilgili pek çok bilgi vardır. Özellikle Balkan savaşları ile ilgili bilgiler çok fazladır. Aynı zamanda Türk ve Osmanlı tarihi ile ilgili çeşitli görseller, haritalar ve kaynaklar kullanılmıştır. Bu kitaplarda ayrıntılı bir şekilde Türk tarihinin bazı kısımları anlatılmıştır. Tarihsel kanıta dayalı anlatımından dolayı Rusya’daki tarih ders kitaplarındaki dil genel olarak nesnel bulunmuştur. Fakat bunun yanında Türkler ve Osmanlılarla ilgili bazen yanlış, abartılmış ve ötekileştirmeye yönelik bilgilere de rastlanmaktadır. Buna ek olarak bazı görsellerle yine öteki ve düşman imajı canlandırılmaya çalışıldığı görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Tarih Eğitimi, Rus Ders Kitapları, Rus Tarih Eğitimi, Rus, Türk İmgesiIMAGES of TURK-OTTOMAN in RUSSIAN HISTORY TEXTBOOKSAbstract: In this study, the Ottoman and Turk’s images in the Russian history textbooks has been examined. For this purpose, the ebook versions of Russian history textbooks over the web has been used. Russian History and General History textbooks from 5 to 11th grades in secondary education has been taken into consideration. The obtained data has been analyzed by descriptive analysis.In Russian History textbooks there are lots of information on Turks and Ottoman Empire. Especially about the Balkan Wars. The textbooks contains a variety of images, maps, and historical resources related to Turkish and Ottoman History. Some parts of Turkish history is presented in details. Due to historical evidence based narration that being used Russian history textbooks are usually written in objective manner. However, they contains some incorrect, exaggerated or intended to otherize information about Turks and Ottomans. Also some textbook visuals has been observed to arouse the other and enemy image. Keywords: History Education, Russian Textbooks, Russian History, Russian, Turkish Image

Bu çalışmanın amacı ortaokul ve lise öğrencilerinin savaş ve barış kavramına yükledikleri anlamı ortaya koymaktır. Bu amaçla öğrencilerden savaş ve barış kavramını anlatan resimler çizmeleri istenmiştir. Çalışmaya 5-10 sınıflarda öğrenim gören öğrenciler katılmıştır. Çalışmaya beşinci sınıftan 111, altıncı sınıftan 108, yedinci sınıftan 103, sekizinci sınıftan 93, dokuzuncu sınıftan 76 ve onuncu sınıftan 83 öğrenci katılmıştır. Çalışma doküman analizi yöntemine dayanmaktadır. Öğrencilerden elde edilen resimler dört kategoride değerlendirilmiştir. Öğrenciler çizdikleri resimlere bakılınca beş, altı ve yedinci sınıf öğrencileri savaşı şiddetle ve silahlarla anlatmaya meyillidirler. Buna karşılık lise öğrencilerinden önemli bir bölümü savaş ve barış kavramını sembolleştiren resimler çizmişlerdir. Öğrencilerin büyük çoğunluğu savaşı felaket olarak değerlendirmiş, barışın önemini vurgulayan resimler çizmişlerdir. Buna karşılık savaş ve barış kavramının bir arada çizildiği çok sayıda resim vardır. Birçok öğrenci savaş ve barışı, adeta “gece ile gündüz” gibi birbirine zıt kavram olarak betimlemiştir. Öğrencilerin bir kısmı ise savaşın kahramanlık yönüne vurgu yapan, milli simgelerin kullanıldığı resimler çizmişlerdir. Öğrenciler savaş ve barış konusuyla ilgili orijinal, yaratıcı ve etkili pek çok resim çizmiştir. Öğrencilerin yaşı arttıkça internetten ve sosyal medyadan etkilendiği ve benzer düşünce kalıplarına sahip olmaya başladığı görülmüştür. Türkiye’nin coğrafi ve tarihi yakınlığı olan Ortadoğu coğrafyasında şiddetli savaşlar yaşanmaktadır. Türkiye’de ise “çözüm süresi” adı verilen çatışmazlık dönemi biterek bölücü terör örgütünün yaptığı saldırılar tekrar başlamıştır. Türk Silahlı Kuvvetleri ve Emniyet birimleri tarafından bölücü terör örgütlerine karşı mücadele verilmektedir. Bu mücadelelerde asker ve polislerden şehitler olmaktadır. Bu durum Türk kamuoyunda, sözlü ve yazılı basında savaş ve barış kavramını en fazla tartışılan konu haline getirmiştir. Bu çalışma gerçek ve gündemdeki bir konuyu ele alması bakımından önem taşımaktadır.Anahtar Kelimeler: Savaş ve Barış, Tarih Eğitimi, Resim, Ortaokul öğrencileri, Lise Öğrencileri EXAMINATION of THE MEANINGS ATTRIBUTED by the STUDENTS ATTENDING the 5TH-10TH GRADES to the CONCEPT OF WAR and PEACE through PICTURESAbstract: The concept of war and peace has been discussed in all regions of the world in every age throughout the history. The purpose of this study is to reveal the meanings attributed by the secondary-school students to the concept of war and peace by asking them to draw pictures. To that end, the students were asked to draw pictures expressing the concept of war and peace. The students attending the 5th-10th grade took part in the study. 111 students from the 5th grade, 108 students from the 6th grade, 103 students from the 7th grade, 93 students from the 8th grade, 76 students from 9th grade and 83 students from the 10th grade participated in the study.The study is based on document analysis. Considering the study, the lower-grade students generally addressed the concept of war in its real terms. The images in the pictures are planes, bombs and guns killing and injuring people and leaving them disabled. Wars hurt people. Higher-grade students tend to symbolize the concept of war. The pictures drawn by the lower-grade students are more creative and authentic than those of the higher-grade students, which may result from the fact that these students are affected by the social media lesser than the older students. The pictures drawn by the students usually represent modern wars. The Independence War and Dardanelles War were depicted in the students’ pictures. On the other side, many wars are explained in course books of history and social studies. It is considered beneficial to make studies on this topic by sociologists, psychologists and educators. Keywords: War and Peace, History Education, Drawing, Secondary School Students, High School Students

Tarih Öğretmeni Özel Alan Yeterliklerinin hazırlanma süreci, veri toplama yöntem ve analizleri, karşılaşılan sorunlar ve çözümlerinin anlatılması ve hazırlanan yeterliklerin kısa bir açıklamasının yapılması bu çalışmanın konusudur. Adı geçen yeterlikler Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (ÖYGGM) tarafından oluşturulan bir komisyon tarafından yapılmıştır.Komisyon çalıştığı sürece gelen bütün yorum ve fikirlere açık olmuş hatta konuyla ilgili kişilere bizzat düşünceleri anketler ve görüşmeler vasıtasıyla sorulmuştur. Yeterlik taslağımız iki kez anket haline getirilip sorgulanmıştır. Anketlerimiz birinci de 357 kişi, ikincide ise 85 kişiye ulaştırılmıştır. Sonuç olarak ilk anketimizde 155 kişiden geri bildirim alınmış. 2. Anketimiz ise 85 kişinin ortak çalışması ile rapor haline getirilmiştir. Tarih Öğretmeni Özel Alan Yeterliklerinin taslağı son aşamada yine ÖYGGM tarafından 166 kurum ve kuruluşa gönderilerek paydaş görüşleri istenmiş ve bu kurum ve kuruluşların 127’sinden geri bildirim alınabilmiştir.Tarih Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı okullarda çalışan toplam 15700 tarih öğretmenini ve yükseköğretim kurumlarının öğretmen yetiştiren programlarındaki öğrenci ve akademisyenleri ilgilendirmektedir. Eğitim hizmetinden yararlanan öğrencileri ve velilerini de hesaplarsak oldukça geniş bir kitleyi ilgilendiren bir konudur. Konuyla ilgili olarak farkındalık oluşturulması önemlidir. Ayrıca öğretmen seçimleri yapılan KPSS sınav sisteminde de tarih öğretmeni seçiminde hazırlanan bu yeterliklerin esas alınması gereklidir. Bunun yanı sıra Kariyer Basamaklarını belirleyecek sınavların yapılması durumunda da Tarih Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri kriter olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Anahtar Kelimeler: Tarih Eğitimi; Tarih Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri; Yeterlik PREPARATION OF HISTORY TEACHER SPECIAL FIELD COMPETENCES Abstract: The subjects of this study are, preparation process of the History Teacher Special Field Competences, methods of data collection and analysis, to explain the problems and solutions and to make a brief statement prepared competences. Above mentioned competencies are made by a commission which is created by Ministry of National Education (MONE) and the General Directorate of Teacher Training and Development (ÖYGGM).The Commission was open to all comers as long as the comments and ideas even personally thought the subject was asked to relevant people through questionnaires and interviews. Competency has been questioned brought into the draft questionnaire twice. The questionnaire was delivered first 357 people and the second to 85 people. As a result, our first survey feedback received from 155 people. The second questionnaire was converted into a report by the joint work of 85 people. Final stage the draft of History Teacher Special Field Competences again sent to 166 stakeholders were asked their opinions and institutions could be taken by ÖYGGM feedback from 127 of these institutions.History Teacher Special Field Competences concerns 15700 history teachers who working in MONE, and history teacher student and academics in teacher education programs in higher education institutions. If we calculate the students and their parents who benefit from the educational services is an issue that concerns a wide audience. It is important to create awareness on the issue. In addition, teachers prepared elections held on KPSS test system is required to be taken into consideration in the selection of this history teacher competence. In addition to making the case that his career will determine the examiners should be considered as criteria in History Teacher Special Field Competences.Keywords: History Education; History Teacher Special Field Competences; Competence

Sultan II. Abdülhamid döneminde eğitim sisteminde, müfredatta ve eğitim tekniklerindeki değişim/dönüşümlerin yanısıra okutulan ders kitaplarında da hem biçim/format hem de içerik açısından farklılaşmaya gidilmesi zorunlu hale gelmiştir. Tanzimat yıllarından itibaren yeniden yapılandırma süreci içerisine dahil edilen ilköğretim anlayışı doğrultusunda kaleme alınan ders kitaplarının, siyasal–askeri–ekonomik yararcılık ilkelerine dayalı genel eğitim anlayışından farklı bir üslup ve içerikte telif edilmediği söylenebilir. Bu bağlamda araştırmanın temel problemi; siyasal hedefin; vatanseverlik duygusu kazandırılarak patrimonyal devlet anlayışının güçlendirilmesi ve ekonomik hedefin; üretken bireyler yetiştirilerek endüstriyel/tarımsal kalkınmanın gerçekleştirilmesi şeklinde belirlendiği bir dönemde bunların ders kitaplarına yansıtılma şeklini ortaya koymaktır. Eğitim kurumları ile toplum, siyaset ve kültür arasındaki güçlü irtibatın bilinci doğrultusunda Sultan II. Abdülhamid devrinde (1876-1909) kaleme alınan ilköğretim ders kitaplarında; siyasi rejimin nasıl algılandığını, devletin içinde bulunduğu dağılma ve geri kalmışlık sürecinde hükümdar ve makbul bireyin tanımlarının ne şekilde yapıldığını ortaya koymak araştırmanın temel hedefidir.Anahtar Kelimeler: Sultan II. Abdülhamid, Ders Kitapları, İlköğretim, Saltanat, Ahlâk, Vatan, Tarih Öğretimi COURSE BOOKS and HISTORY EDUCATION in the ELEMENTARY SCHOOLS DURING the REIGN of ABDULHAMID IIAbstract: Central government is in a position that the transformation of the overall education system, curriculum and educational methods, both the format and contents of the course books studied by students had to be changed as part of the Western style reform movement during the period of Sultan Abdulhamid the Second. One could hardly expect that the course books written in line with the mentality shaped up since Tanzimat period to accommodate the content and style that is indifferent to the general education mentality based on political-military-economic pragmatism principles in keeping with the period in question. In this respect the main issue of the study is to identify the ways in which the political economic goals are reflected in the course books of the period where such goals were primarily based on the strengthening of the patrimonial state mentality through the promotion of a sense of patriotism and the development of industrial/agricultural economy through raising productive individuals. Considering the strong connection between the educational institutions and society, and politics and culture, the main goal of the present study is to establish how the political regime was being perceived in the primary school course books written during the reign of the Sultan Abdulhamid the Second (1876-1909), and how the ruler and an acceptable individual was being described in an age where the empire was being disintegrated and in a state of utter backwardness.Keywords : Abdülhamid II, Course Books, Elementary Education, Reign, Ethics, Homeland, History Education

İnsanlar tarihin her döneminde başkalarıyla benzerlikler ve farklılıklar üzerinden bir kimliğe sahip olmuşlardır. Bu kimliğin en önemli işleviyse güncel hayata tutunmayı ve toplumsal değerlere uyum sağlamayı kolaylaştırmak olmuştur. Aynılıkları bulmaya dönük bu süreçte aslında “başkalarından farklı olunduğu” ön kabulünden yola çıkılmaktadır. İhtiyaç duyulan bu farklılıklar kimliğe sağlam ve tutarlı bir alan oluşturur. Burada birey, kendini tanımlamak için ne olduğunu değil ne olmadığını temel almaktadır. Bunun içinde genellikle neredeyse tüm olumsuz değerleri üzerinde toplayan “öteki”ne ihtiyaç duyulmaktadır. Ulus-devlet tarih öğretimiyle toplumsal bellekte yer almasını istediği her türlü değeri, olumlu ve olumsuz yargıları, ötekilere dair imgeleri oldukça planlı ve programlı bir şekilde öğrencilere aktarılır ve makbul vatandaşlar hedeflenir. Bu bağlamda çalışmada 1930’lı yıllardaki lise tarih ders kitaplarında “öteki” kurgusunun nasıl ve hangi amaçlara yönelik inşa edildiği ele alınmıştır. Araştırmanın yöntemi nitel içerik ve doküman analizine dayanmaktadır. “Öteki” kategorisi “Osmanlı geçmişi”, “iç ve dış düşman” ana temaları üzerinden incelenmiştir. Ders kitaplarında bulunan tarihsel anlatılar doğrudan örnekler üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, ulusal kimliğin daha anlamlı ve tutarlı olarak inşa edilebilmesi için "öteki" kategorisine ihtiyaç duyulduğu vurgulanmıştır. Tarih ders kitaplarında “öteki” ile yapılan karşılaştırmalar üzerinden “biz” duygusuna daha anlamlı ve tutarlı bir arka plan sağlamaktır.Anahtar Kelimeler: Öteki, Biz Algısı, Ulusal Kimlik, Tarih Ders Kitapları, Tarih Eğitimi"Other" Fiction In History Textbooks: An Assessment of the 1930sAbstract: People in every historical period through the similarities and differences with others, have had an identity. This identity is the most important function of holding on daily life and social values has been to facilitate adaptation. In this process actually looking to find sameness "that be different from others" is restricted to its assumptions. Needed a robust and consistent identification of these differences creates a field. Here the individual, to define itself is not what is based on what is not. In it usually collects almost all negative values on the "other" is needed. The nation-state of history teaching in the social memory that you want to include the value of all kinds, positive and negative judgments about the others quite planned and programmed image is transferred to the students liked the way citizens are targeted. In this study, high school history textbooks in the 1930s "other" how fiction and which is considered to have been built for the purpose. The method of the research based on qualitative content and document analysis. The "other" category “Ottoman past”, “internal and external enemies” over the main themes were examined. Related findings of Ottoman past are based upon the sub-themes such as emphasis on Turkishness, the sultans' personal characteristics, betrayal rhetoric, caliphate, ulema class, the quality of education, corrupted layout, freedom of women. Related findings with the category of internal enemies were examined upon the Sultan and Istanbul Government, retrogressives, Christians minorities and the Eastern province of the Turkish. In the category of external enemies, Europeans, Arabs and Greeks is situated. Directly related to the subject of the study, samples of historical narratives were examined. As a result of the study of national identity in order to build a more meaningful and consistent "other" category is highlighted as needed. In history textbooks "other" through the comparison with the "we" feeling more expressive and consistent intended to provide a background that is specified.Keywords: Other, Perception of the We, National İdentity, History Textbooks, History Education

Günümüz tarih öğretiminin en önemli sorunlarından birisi, gelişmiş görsel-işitsel olanaklarla yetişmekte olan çocuklara tarih öğretiminin nasıl yapılacağı ile ilgilidir. Alanda yapılan tartışmaların önemli bir bölümü bu yeni süreçteki yöntem çeşitlilikleri ile yakından ilişkilidir. Tarihin, öğretim sürecinde yeniden deneyimlendirilmesi ya da mevcut araştırmalar ışığında çocuklara nasıl tarih çalışacaklarının öğretilmesi önemli sorunlar arasında yer almaktadır. Bu çalışmada, 10. Sınıf Tarih Öğretim Programı ve öğretim programına bağlı olarak yazılan ders kitabı ile “Muhteşem Yüzyıl” dizisindeki “Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Söylemlerinin” gösterge bilimsel ve içerik karşılaştırılmasının yapılması yoluyla tarih öğretimi yöntemine bir örnek verilmesi amaçlanmıştır. Nitel biçimde yapılan bu araştırmada, doküman incelemesi yöntem ve teknikleri kullanılmıştır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu ve olgular hakkında bilgi içeren materyallerin analizini kapsar. Gençlerin eğitilmesinde ve tarih bilinci kazanmasında, geçmişle bugün arasındaki sürecin somutlaştırılmasında, tarih dersinin içerdiği soyut kavramların sözel olarak daha rahat ifade edilmesinin sağlanmasında tarihi temalı filmler ve diziler öğretmenler için önemli materyallerdir. Ancak bu noktada görsel-işitsel malzemenin kullanımındaki ölçünün belirlenmesi sorunu ortaya çıkmaktadır. Mevcut tarihi araştırmalar ve ders kitapları tarih öğretiminde temel dayanaklar olarak korunmalıdır. Filmler ve diziler, tarih öğretiminde önemli materyaller olmalarına karşın kurgusal yapıları gereği tarihi kişileri ve gerçekleri tam olarak aktarmaları beklenemeyeceğinden mevcut tarih öğretiminde kullanılan materyallerin yerine geçmemelidirler. İçinde bulunulan çağda görsel-işitsel ürünler bireylerin dünyaya, tarihsel ve sosyal gerçeklere ilişkin tutum geliştirmesinde önemli yere sahiptir. Tarih temalı filmler ve diziler bu açıdan ele alındığında, bu ürünlerin içeriklerinin analiz edilmesi, yorumlanması; hatta bu sürece büyük izler kitlelerini oluşturan öğrencilerin de dâhil edilmesi tarihsel bilginin içselleştirilmesinde etkili olabilecektir.Anahtar Kelimeler: Tarih Eğitimi, Televizyon Dizileri, Tarih Öğretim Programı, Tarih Ders Kitabı The Comparison of Contemporary Secondary School 10th Grade Text Book and “Magnificent Century” Television Series in Terms of Kanuni Sultan Suleyman Era Discourse Abstract: One of the most important problems of contemporary history education is about how to perform history education to a child growing up with improved audio-visual opportunities. Most of the discussions in the field of history education are related to the new education methods. The re-experiencing process of history or teaching the children how to study history as a result of the ongoing studies are among the major problems. In this study, it is aimed to give an example to analytic history education by the semiotic and content based comparison of the discourse of “Kanuni Sultan Suleyman” in 10th grade history textbook which is developed according to the history education curriculum and history themed television series named “Magnificent Century.” Document review methods and techniques are used in this qualitative characterized study. The technique of document revision includes the analysing process of the targeted phenomenon to research. Qualitative research method can be used alone as well as it can be used with the other research methods. The research group of the work is composed of 10th grade history textbook which is developed according to the history education curriculum and history themed television series named “Magnificent Century”. History education curriculum, history textbooks and historical television series are evaluated under the total field of this survey. 10th grade history education curriculum, 10th grade history textbook and historical television series named “magnificent century” are sampled under the work. History based movies and television series are important materials of education for the teachers of this field from the aspects of younger education, gaining history awareness, concretization of the continuum between past and present, provision of the history subject’s abstract concepts expression. Nevertheless, here the problem of the usage dimensions of audio-visual materials appears. The results of the present history researches and textbooks must be preserved as the main sources of history education. Although, films and series are important materials, they shouldn’t be replaced with scientific resources of history education. Because of their fictive structure it can’t be expected from them to express historical characters and phenomenon correctly. In this age, audio-visual materials have an important role on individuals’ attitude about historical and social facts. When the history themed movies and series are examined from this aspect, the analysing process of this materials and their interpretation even with the inclusion of children who are in their audience would be effective on the internalization of historical knowledge. Keywords: History Education, Television Series, History Curriculum, History Textbook

Bu çalışmanın amacı ortaöğretim tarih ders kitaplarında yer alan antlaşma ve barış konularının içeriğinin nasıl düzenlendiğini değerlendirmektir. Araştırmanın yöntemi doküman analizine dayanmaktadır. Bu çalışmada ders kitaplarında anlatılan antlaşmaların anlatılış tarzları tespit edilmiştir. Antlaşmalar iki gruba ayrılarak değerlendirilmiştir. Birincisi doğrudan anlatılan antlaşmalar, ikincisiyse bir parça ya da metin içerisinde anlatılan antlaşmalardır. Ortaöğretim tarih ders kitaplarına bakıldığında antlaşmalar ve barışlar önemli oranda yer tutmaktadır. Tarih ders kitaplarında savaşlar ve antlaşmalar anlatılırken zengin görsellerin kullanıldığı görülmektedir. Bununla beraber antlaşmalar anlatılırken akıl yürütme, tartışma, eleştirel düşünme gibi tekniklerin kullanılmasında eksiklikler olduğu görülmektedir. Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük tarih ders kitabında antlaşmalar çoğunlukla doğrudan anlatılmıştır. Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi dersinin programına alınması öğrencilerinde bilmeleri gereken savaşları ve antlaşmaları da fazlasıyla arttırmıştır. Bu antlaşmaların daha iyi anlatılmasının en iyi yolunun konunun öğretimini kolaylaştıracak etkinlik kitaplarının geliştirilmesi olduğu düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Savaş, Antlaşma, Barış, Tarih, Tarih Eğitimi A Study into Peaces and Treaties in the History Course Books of Secondary EducationAbstract: The purpose of the current study was to investigate how the content of the treaties and peace subjects in the history course books of secondary education was arranged. The method of the research based on document analysis. In this study, the styles of giving the treaties told in the course books were determined. The treaties were classified in two groups and analysed. First one was the treaties directly told and the second one was those given in a part or a text. However, treaties are the absolute knowledge written in a style to be taught as shown in history course books. Such activities as discussion, reasoning, using first-hand knowledge, empathizing are used very rarely. In addition, first-hand sources are not used while teaching treaties. It was included in the program onwards in the course book of the Modern Turkish and World History and taught at high schools. In particular, wars and treaties were studied intensively in this book. It is thought that giving more place for the treaties in history course books in a detailed way would not be an easy and useful way. Instead, developing activity books and preparing electronic resources would be some of the best ways to teach treaties to students. Keywords: War, Treaty, Peace, History, History Education

Tarih eğitimi alanı, ülkemizde 1990’lı yıllardan sonra akademik kürsü ve lisansüstü programların kurulması ile çalışmaların yoğunlaştığı bir disiplin olmuştur. Özellikle Gazi Üniversitesi merkezinde lisansüstü çalışmaların yön kazandığı tarih eğitimine, Atatürk, KATÜ, Dokuz Eylül, Marmara, Selçuk, Çanakkale Onsekiz Mart, Dicle Üniversitelerinden akademisyen ve öğrencilerinin büyük katkı sağladığı görülmüştür. Bu çalışmada Türkçe yazılmış tarih eğitimi makaleler bibliyografyası sunulmuştur. Bununla Türkiye’de tarih eğitimi alanında çalışma yapmak isteyen akademisyen adaylarına derli toplu bir literatür listesi sunulması amaçlanmıştır. Çalışmada, pek çok konuya ilişkin yapılmış toplam 478 makalenin tam künyesine yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Tarih Eğitimi, Tarih Öğretimi, Bibliyografya. Bibliography of Articles on the Area of History Education, Published in Turkish Abstract: History education (teaching) is a discipline that showed significant progress especially in 1990’s when graduate and postgraduate education programme has been founded in Turkish universities. According to this study, academicians and post-graduate students from Gazi, Atatürk, Marmara, Karadeniz Teknik, Dokuz Eylül, Selçuk, Çanakkale Onsekiz Mart, and Dicle universities have contributed a lot to this field with their research and publications in various formats. This study aims to offer a bibliography of articles on history education (teaching) published in Turkish. By doing so this study intends to offer a literature list both for post-graduate students and academicians who want to study history education (teaching) in Turkey. 478 articles related to history education (teaching) have been located and their identification tags have been listed. Keywords: History Education, History teaching, Bibliography.